۹ روش ترمیم جای زخم و بخیه در خانه

هر زخمی بخشی از فرآیند طبیعی ترمیم پوست است و مقداری اسکار جزئی ممکن است اجتناب‌ناپذیر باشد؛ با این حال، چگونگی مراقبت شما از زخم تعیین می‌کند که آن اسکار چقدر کوچک و کم‌رنگ باشد. در این مقاله به ۹ روش کاربردی، علمی و قابل اجرا در خانه می‌پردازیم که با به‌کارگیری آن‌ها می‌توانید از پوست خود در برابر ماندگاری جای زخم و بخیه محافظت کنید. 

تمیز نگه داشتن زخم

اولین و مهم‌ترین گام برای جلوگیری از باقی ماندن جای زخم، تمیز نگه داشتن آن است. به محض ایجاد زخم، باید آن را از هرگونه آلودگی، خاک و باکتری پاک کنید. اگر باکتری‌ها در زخم باقی بمانند، احتمال عفونت بالا می‌رود و عفونت موجب التهاب بیشتر پوست و در نتیجه تشدید اسکار می‌شود. بسیاری از متخصصان پوست تأکید می‌کنند که جلوگیری از عفونت در ساعات اولیه‌ی پس از ایجاد زخم، نقش بسزایی در بهبود تمیز و بدون رد آن دارد.

برای تمیز کردن زخم، ابتدا دست‌های خود را کامل بشویید تا میکروب اضافی به زخم منتقل نکنید. سپس محل زخم را با آب ولرم و صابون ملایم (یا محلول شستشوی استریل) به آرامی بشویید. اگر خاک یا جسم خارجی در زخم هست، با ملایمت آن را خارج کنید (در صورت عمق زیاد زخم این کار را به کادر درمان بسپارید). از مصرف مکرر مواد ضدعفونی‌کننده‌ی قوی مانند بتادین غلیظ یا هیدروژن پراکسید (آب اکسیژنه) بر روی زخم خودداری کنید، زیرا این مواد در کنار از بین بردن میکروب‌ها می‌توانند به بافت‌های سالم نیز آسیب زده و روند ترمیم را کند کنند. یک‌ بار شستشو با این محلول‌ها در ابتدا کفایت می‌کند و ادامه‌ی تمیز کردن در روزهای بعد بهتر است فقط با آب و صابون انجام شود.

پس از شستشو و ضدعفونی اولیه، زخم را به آرامی با گاز استریل یا پارچه تمیز خشک کنید (تماس را ملایم انجام دهید و پارچه را روی زخم نکشید). سپس می‌توانید روی زخم را بپوشانید. پوشاندن زخم با پانسمان یا بانداژ تمیز دو مزیت دارد: اول اینکه زخم را از آلودگی‌های بیرونی حفظ می‌کند و دوم اینکه به حفظ رطوبت طبیعی زخم کمک می‌کند (که در بخش‌های بعدی به اهمیت آن خواهیم پرداخت). هر روز یا طبق توصیه‌ی پزشک، پانسمان را عوض کنید و هر بار زخم را مجدداً با ملایمت تمیز کرده و بررسی کنید که علائم عفونت (مانند قرمزی شدید، ترشح چرکی یا درد فزاینده) وجود نداشته باشد.

اگر شدت زخم زیاد است یا لبه‌های آن از هم باز مانده‌اند، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا در صورت نیاز زخم را بخیه بزند. بخیه زدن به نزدیک کردن لبه‌های پوست کمک می‌کند و باعث می‌شود زخم تمیزتر جوش بخورد و جای آن کمتر نمایان باشد. همچنین در مورد زخم‌های بخیه‌شده، حتماً به دستورالعمل‌های پزشک درباره‌ی نحوه‌ی شستشو و خشک نگه داشتن بخیه‌ها و زمان مراجعه برای کشیدن بخیه‌ها عمل کنید. بخیه‌ها را دقیقاً در زمان توصیه‌شده بردارید، زیرا ماندن بیش از حد نخ بخیه در پوست می‌تواند خودش باعث ایجاد رد باریک و تیره روی پوست شود.

نکته‌ی مهم دیگر این است که از دست‌کاری و کندن دَلَمه‌ی زخم جداً خودداری کنید. ممکن است زخم در حال بهبود، خارش داشته باشد یا پوسته‌ی خشک روی آن وسوسه‌انگیز به نظر برسد، اما کندن آن باعث باز شدن مجدد زخم و افزایش التهاب می‌شود و در نهایت احتمال باقی ماندن جای زخم را بیشتر می‌کند. پس اجازه دهید دلمه‌ها و پوسته‌های زخم خودشان به‌موقع جدا شوند. در این مدت برای کاهش خارش و خشکی اطراف زخم، می‌توانید از کمی پماد مرطوب‌کننده روی پوست سالم اطراف استفاده کنید تا پوستتان نرم بماند و تمایل کمتری به خاراندن ناحیه داشته باشید.

استفاده از پمادهای ترمیم‌کننده

پس از تمیز کردن اولیه‌ی زخم، استفاده از یک پماد ترمیم‌کننده مناسب می‌تواند روند بهبود را تسریع کند و از باقی ماندن رد زخم جلوگیری نماید. پمادهای ترمیمی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: دسته‌ی اول پمادهای آنتی‌بیوتیک یا آنتی‌سپتیک هستند که برای جلوگیری از عفونت زخم به‌کار می‌روند، و دسته‌ی دوم کرم‌ها و ژل‌های تخصصی ترمیم پوست که حاوی ترکیباتی برای تسریع بازسازی پوست و کاهش اسکار می‌باشند.

در ساعات اولیه پس از ایجاد زخم (به ویژه در مورد زخم‌های سطحی و بریدگی‌ها)، می‌توانید یک لایه نازک از پماد آنتی‌بیوتیک (مثلاً حاوی باسیتراسین یا نئومایسین) روی زخم بمالید. این کار به جلوگیری از رشد باکتری‌ها کمک می‌کند و علاوه بر آن، یک سد محافظ روی زخم ایجاد می‌کند که رطوبت را حفظ کرده و از خشک شدن سطح زخم جلوگیری می‌کند. البته باید دقت کنید برخی افراد به ترکیبات این پمادها حساسیت دارند و ممکن است دچار قرمزی یا خارش شوند؛ اگر می‌دانید پوست حساسی دارید یا قبلاً واکنش نشان داده‌اید، از این پمادها استفاده نکنید یا با نظر پزشک از گزینه‌های جایگزین بهره ببرید. در بسیاری موارد، وازلین یا پمادهای ساده‌ی مرطوب‌کننده نیز می‌توانند همان نقش محافظتی را ایفا کنند و جلوی خشک شدن زخم را بگیرند.

پس از گذشت چند روز و بسته شدن نسبی زخم، می‌توانید از کرم‌ها یا ژل‌های تخصصی ترمیم اسکار استفاده کنید. این محصولات معمولاً حاوی موادی مانند آلانتوئین، پانتنول (ویتامین B5)، ویتامین E، ترکیبات سیلیکونی، عصاره‌ی پیاز، عصاره‌ی گیاه سنتلا آسیاتیکا و سایر ترکیبات محرک ترمیم پوست هستند. این ترکیبات به تحریک تولید کلاژن منظم‌تر در پوست کمک می‌کنند، التهاب را کاهش می‌دهند و ناحیه‌ی اسکار را نرم و مرطوب نگه می‌دارند. استفاده‌ی مداوم از این کرم‌ها طبق دستورالعمل (مثلاً روزی دو بار روی جای زخم ماساژ دادن) می‌تواند طی چند هفته تا چند ماه ظاهر اسکار را کمرنگ‌تر و صاف‌تر کند.

برای مثال، برخی پمادهای ترمیم کننده پوست صورت که در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند حاوی ترکیبات مؤثری برای بهبود جای بخیه و زخم‌های روی صورت هستند. این محصولات به طور ویژه طراحی شده‌اند تا آثار به‌جا مانده از جوش، خراش یا جراحی روی صورت را کاهش دهند و پوست را به حالت طبیعی برگردانند. هنگام انتخاب پماد ترمیمی، به نوع زخم و پوست خود توجه کنید؛ اگر پوست حساسی دارید، محصولی بدون عطر و مواد افزودنی تحریک‌کننده انتخاب نمایید.

همچنین بهتر است پیش از استفاده از هر پماد جدید، آن را روی بخش کوچکی از پوست سالم خود امتحان کنید تا از نداشتن حساسیت به آن مطمئن شوید. پمادهای ترمیم‌کننده را طبق دستورالعمل درج‌شده روی بسته‌بندی یا توصیه پزشک و داروساز استفاده کنید. به یاد داشته باشید که استفاده‌ی بیش از حد یا همزمان از چند محصول مختلف، لزوماً روند بهبود را تسریع نمی‌کند و حتی ممکن است پوست را تحریک نماید؛ بهتر است یک یا دو محصول مناسب را انتخاب کرده و با حوصله استفاده نمایید تا نتیجه‌ی مطلوب حاصل شود.

مرطوب نگه داشتن پوست

یکی از رازهای ترمیم یک زخم به شکلی که اثری ناچیز از آن باقی بماند، حفظ رطوبت آن در طول دوره‌ی درمان است. برخلاف تصور قدیمی که توصیه می‌کردند زخم را در معرض هوا بگذارید تا خشک شود، امروزه تحقیقات نشان داده‌اند که زخم‌هایی که مرطوب نگه داشته می‌شوند سریع‌تر و با اسکار کمتری التیام می‌یابند. وقتی زخم خشک شود و دلمه‌ی ضخیم تشکیل دهد، روند ترمیم کندتر پیش می‌رود و بافت جدید باید زیر آن دلمه شکل بگیرد؛ این حالت می‌تواند منجر به اسکاری بزرگ‌تر یا تیره‌تر شود. در مقابل، رطوبت کافی در ناحیه‌ی زخم محیطی ایده‌آل برای فعالیت سلول‌های ترمیمی فراهم می‌کند و جلوی تشکیل دلمه‌های ضخیم را می‌گیرد.

برای مرطوب نگه داشتن زخم، ساده‌ترین و مؤثرترین راه استفاده از وازلین یا پمادهای پایه چرب است. پس از اینکه زخم را تمیز کردید و ضدعفونی اولیه انجام شد، یک لایه‌ی نازک وازلین روی آن بمالید. وازلین یک پوشش محافظ ایجاد می‌کند که آب بافتی را در محل زخم نگه می‌دارد و اجازه نمی‌دهد سطح زخم خشک شود. این کار همچنین خارش و کشیدگی پوست اطراف زخم را کاهش می‌دهد. اگر وازلین در دسترس ندارید، می‌توانید از کرم‌های مرطوب‌کننده‌ی بدون عطر و رنگ نیز استفاده کنید؛ هرچند وازلین به علت داشتن خاصیت انسدادی (Occlusive) قوی‌تر عمل می‌کند و رطوبت را بیشتر حفظ می‌کند.

پس از چرب کردن و مرطوب کردن زخم، آن را با یک پانسمان مناسب بپوشانید تا رطوبت محفوظ بماند. پانسمان باید تمیز و غیرچسبنده باشد تا در هنگام برداشتن، به زخم نچسبد و آن را نکَند. پانسمان‌های مدرن مانند گازهای استریل آغشته به ژل یا پدهای هیدروژل برای مرطوب نگاه داشتن زخم عالی هستند، اما حتی یک بانداژ ساده‌ی تمیز هم در کنار وازلین می‌تواند همین کار را انجام دهد. مهم این است که زخم در محیطی مرطوب اما تمیز بماند و از آلودگی دور باشد.

هر روز یا هر چند روز یک‌بار (بسته به اندازه زخم و توصیه پزشک)، پانسمان را عوض کنید و مجدداً مقداری وازلین یا پماد مرطوب‌کننده‌ی مورد نظر را روی زخم بزنید. خواهید دید که زخم بدون تشکیل دلمه‌های بزرگ، به مرور از کناره‌ها جمع می‌شود و بافت جدید صورتی‌رنگ در زیر آن شکل می‌گیرد. در چنین شرایطی معمولاً جای زخم نهایی بسیار کوچک‌تر و کم‌رنگ‌تر خواهد بود. البته توجه داشته باشید اگر علائم عفونت یا ترشح غیرعادی در پانسمان مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید؛ حضور عفونت فعال ممکن است علی‌رغم تمام مراقبت‌ها باعث ایجاد اسکار شود و در این حالت حفظ رطوبت به تنهایی کافی نیست.

آلوئه‌ورا

گیاه آلوئه‌ورا از دیرباز به عنوان یک درمان طبیعی برای مشکلات پوستی، به‌ویژه سوختگی‌ها و زخم‌ها، شناخته شده است. ژل شفاف داخل برگ‌های آلوئه‌ورا سرشار از ویتامین‌ها (مانند ویتامین‌های A، C، E)، مواد معدنی و ترکیبات ضدالتهابی است که می‌تواند به تسکین پوست آسیب‌دیده و تسریع فرآیند ترمیم کمک کند. خواص مرطوب‌کنندگی آلوئه‌ورا نیز باعث می‌شود پوست اطراف زخم نرم بماند و کمتر دچار خارش یا کشیدگی شود.

مطالعات علمی متعددی به بررسی تأثیر آلوئه‌ورا بر ترمیم زخم پرداخته‌اند. نتایج برخی از این مطالعات نشان می‌دهد که استفاده موضعی از ژل آلوئه‌ورا می‌تواند التهاب را در محل زخم کاهش دهد، تولید کلاژن را در پوست تنظیم کند و در نتیجه اندازه‌ی بافت اسکار (جای زخم) تشکیل‌شده را کمتر کند. البته نتایج در همه موارد یکسان نبوده است، اما شواهد کافی وجود دارد که آلوئه‌ورا حداقل در بهبود سریع‌تر لایه‌های سطحی پوست و کاهش قرمزی مؤثر است. حتی اگر آلوئه‌ورا نتواند به طور کامل جلوی ایجاد اسکار را بگیرد، کند کردن روند ایجاد بافت زخم و کمک به یکدست‌تر شدن پوست از فواید احتمالی آن است.

برای استفاده از آلوئه‌ورا در خانه، اگر گیاه آن را در اختیار دارید یک برگ گوشتی و ضخیم را جدا کنید و شیره یا ژل داخل آن را خارج سازید. این ژل را مستقیماً بر روی زخم (یا جای بخیه) تمیز بمالید. بگذارید ژل روی پوست خشک شود و جذب گردد؛ نیازی به شستشوی آن نیست. می‌توانید این کار را روزی چند بار تکرار کنید. آلوئه‌ورا معمولاً ایجاد سوزش یا حساسیت نمی‌کند و احساس خنکی و تسکین‌بخشی به پوست می‌دهد. البته در برخی افراد ممکن است حساسیت‌های خفیفی ایجاد شود، بنابراین همیشه دفعه اول مقدار کمی را امتحان کنید.

اگر به گیاه تازه‌ی آلوئه‌ورا دسترسی ندارید، ژل‌های آماده‌ی آلوئه‌ورا که در بازار و داروخانه‌ها موجودند نیز گزینه‌ی خوبی هستند. هنگام انتخاب ژل آلوئه‌ورای تجاری دقت کنید که خالص و بدون مواد افزودنی مضر (مانند عطر یا الکل) باشد تا بالاترین اثربخشی را داشته باشد. معمولاً ژل‌های خالص آلوئه‌ورا به صورت بدون رنگ و بو عرضه می‌شوند. آلوئه‌ورا معجزه‌ی آنی برای از بین بردن کامل جای زخم نیست، اما به عنوان یک درمان کمکی و خانگی، قطعاً ارزش امتحان کردن را دارد و در بسیاری از افراد نتایج مطلوبی به همراه داشته است.

ماساژ ملایم با روغن‌های طبیعی

ماساژ دادن آرام ناحیه‌ی زخم که در حال ترمیم است، یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای کاهش جای زخم به شمار می‌رود. هنگامی که زخم شما بسته شد و دیگر زخم باز یا بخیه وجود نداشت، می‌توانید با استفاده از روغن‌های طبیعی، اطراف و روی بافت اسکار را به آرامی ماساژ دهید. متخصصان پوست توصیه می‌کنند که طی ماه‌ها و حتی یک سال اول پس از زخمی شدن، روزانه چند دقیقه ماساژ ملایم روی ناحیه‌ی اسکار انجام شود. این کار جریان خون را در ناحیه افزایش می‌دهد، به نرم شدن بافت سفت‌شده‌ی اسکار کمک می‌کند و همچنین باعث می‌شود بافت‌های کلاژن نامنظم که عامل برجستگی و سفتی اسکار هستند به مرور شکسته و منظم‌تر شوند.

برای ماساژ، می‌توانید از انواع روغن‌های گیاهی و طبیعی که خواص سودمندی برای پوست دارند استفاده کنید. روغن نارگیل یکی از محبوب‌ترین‌ها است؛ این روغن سرشار از اسیدهای چرب مفید بوده و خواص ضدباکتری طبیعی نیز دارد که می‌تواند محیط زخم را تمیز نگه دارد. روغن بادام شیرین نیز گزینه‌ی خوبی است، زیرا حاوی ویتامین E و مواد مغذی است که به نرم شدن و تغذیه پوست کمک می‌کند. روغن زیتون بکر، روغن آووکادو و روغن گل رُز هیپ (رز هیپ) نیز همگی به عنوان روغن‌های ترمیم‌کننده پوست شناخته می‌شوند. حتی برخی افراد از ترکیب روغن ویتامین E (روغنی که داخل کپسول‌های ویتامین E است) با یک روغن حامل مانند روغن جوجوبا استفاده می‌کنند تا هم از خواص ویتامین E و هم از خواص روغن پایه بهره‌مند شوند.

نحوه‌ی ماساژ بسیار مهم است: چند قطره از روغن انتخابی‌تان را روی نوک انگشتان تمیز خود بریزید. سپس با حرکت‌های دورانی و ملایم، روی جای زخم و پوست اطراف آن را ماساژ دهید. فشار دست باید بسیار ملایم باشد؛ نباید احساس درد یا کشیدگی شدید کنید. این کار را حدود ۳ تا ۵ دقیقه ادامه دهید تا زمانی که روغن تا حدی جذب پوست شود و ناحیه کمی گرم‌تر و نرم‌تر گردد. ماساژ را می‌توانید روزی یک تا دو بار (مثلاً صبح و شب) انجام دهید. پیشنهاد می‌شود این کار را حداقل برای چند هفته ادامه دهید؛ بسیاری از متخصصان معتقدند ماساژ روزانه در چند ماه اول پس از آسیب، بهترین تأثیر را در کاهش اسکار دارد.

به مرور زمان، ماساژ منظم با روغن باعث می‌شود انعطاف‌پذیری پوست در ناحیه‌ی اسکار بیشتر شود و بافت اسکار کمتر به صورت یک توده‌ی سفت و برجسته باقی بماند. بسیاری از افرادی که این روش را به کار گرفته‌اند گزارش می‌کنند که بعد از چند هفته، رنگ و ضخامت جای زخم‌هایشان بهتر شده و پوستشان یکدست‌تر به نظر می‌رسد. توجه داشته باشید که ماساژ را فقط روی زخم‌های کاملاً بسته و ترمیم‌شده انجام دهید؛ هرگز روی زخم باز یا بخیه تازه روغن نزنید و ماساژ ندهید چون خطر عفونت و آسیب بافتی وجود دارد.

اگر سابقه حساسیت به روغن‌های خاصی دارید (مثلاً برخی افراد به روغن نارگیل یا بادام حساسیت دارند)، قبل از ماساژ، مقدار کمی از آن روغن را روی بخش کوچکی از پوست سالم تست کنید. همچنین اگر در ناحیه‌ی اسکار جوش یا آکنه فعال دارید (مثلاً اسکار روی صورت باشد)، استفاده از روغن‌های سنگین ممکن است باعث انسداد منافذ و تشدید آکنه شود؛ در این صورت از روغن‌های سبک‌تر (مانند روغن جوجوبا یا آرگان) یا لوسیون‌های غیرکومدوژنیک استفاده کنید. در مجموع، ماساژ ملایم یک روش کم‌هزینه و در دسترس است که در کنار دیگر مراقبت‌ها می‌تواند به بهبود ظاهری جای زخم کمک شایانی کند.

عسل طبیعی

عسل طبیعی که گاه از آن به عنوان آنتی‌بیوتیک و التیام‌بخشِ طبیعی یاد می‌شود، در مراقبت از زخم‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد. از هزاران سال پیش در طب سنتی فرهنگ‌های مختلف، عسل برای درمان زخم‌ها و سوختگی‌ها استفاده می‌شده است و امروزه نیز علم مدرن بسیاری از این خواص را تأیید کرده است. عسل سرشار از قندهای طبیعی، آنزیم‌ها و مواد آنتی‌اکسیدان است که محیطی نامساعد برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کنند و به تسریع بافت‌سازی و ترمیم پوست کمک می‌نمایند.

یکی از دلایل اصلی مؤثر بودن عسل در ترمیم زخم، خاصیت ضدمیکروبی قوی آن است. عسل با جذب رطوبت از محیط، آب را از بافت باکتری‌ها بیرون می‌کشد و آن‌ها را عملاً خشک و نابود می‌کند. علاوه بر این، برخی انواع عسل (به ویژه عسل مانوکا) حاوی ترکیبات فعال مانند متیل‌گلیوکسال هستند که به طور مستقیم باکتری‌های مقاوم را از بین می‌برند. بدین ترتیب، استفاده از عسل روی زخم می‌تواند احتمال عفونت را کاهش دهد که خود عاملی کلیدی در پیشگیری از ایجاد اسکار شدید است.

عسل همچنین یک محیط مرطوب و مغذی برای زخم فراهم می‌کند. برخلاف تصور، عسل روی زخم را خیس و خراب نمی‌کند، بلکه با قوام چسبنده‌ی خود مانند یک پانسمان طبیعی عمل کرده و مانع از خشک شدن سطح زخم می‌شود. این رطوبت کنترل‌شده همراه با مواد مفید موجود در عسل (مثل ویتامین‌ها و مواد معدنی) به سلول‌های پوستی کمک می‌کند تا سریع‌تر تکثیر شوند و بافت سالم ایجاد کنند. همچنین عسل دارای خاصیت ضدالتهابی ملایمی است که می‌تواند قرمزی و ورم اطراف زخم را کم کرده و درد را تا حدی تسکین دهد.

برای استفاده از این روش در خانه، یک لایه نازک عسل طبیعی و استریل یا عسل خام را با یک گوش‌پاک‌کن یا انگشت تمیز روی سطح زخم بمالید. سپس بهتر است روی آن را با یک گاز استریل بپوشانید تا عسل در جای خود بماند و از تماس با محیط جلوگیری شود. هر ۲۴ ساعت یک بار (یا حداقل چند بار در هفته)، این پانسمان عسلی را تعویض کنید. هنگام برداشتن پانسمان، آن را با آب ولرم مرطوب کنید تا به‌آرامی جدا شود و پوست جدید کنده نشود.

در هنگام استفاده از عسل دقت کنید که حتماً از عسل طبیعی و خالص استفاده نمایید؛ عسل‌های پاستوریزه یا صنعتی ممکن است برخی آنزیم‌ها و خواص ضدمیکروبی خود را از دست داده باشند. همچنین اگرچه حساسیت به عسل نادر است، اما در اولین نوبت استفاده مراقب واکنش‌های پوستی غیرعادی باشید (مثلاً قرمزی یا خارش شدید). در صورتی که زخم بسیار عمیق یا وسیع است، حتماً نظر پزشک را جویا شوید؛ ممکن است نیاز باشد از عسل پزشکی مخصوص (با درجه استریل) استفاده شود. اما برای زخم‌های کوچک و متوسط در خانه، عسل یک درمان خانگی در دسترس و مؤثر است که می‌تواند به حداقل کردن جای زخم کمک کند.

پرهیز از آفتاب

نور خورشید با تمام فوایدش برای سلامتی، می‌تواند دشمن پوست در حال ترمیم باشد. اشعه‌ی فرابنفش (UV) موجود در نور آفتاب قادر است به پوست آسیب‌دیده نفوذ کرده و روند ترمیم را مختل نماید. قرار گرفتن جای زخم تازه در معرض آفتاب مستقیم می‌تواند باعث تیره‌تر شدن آن ناحیه شود و لکه‌ای پررنگ‌تر بر جا بگذارد که از بین رفتنش زمان بیشتری می‌برد. در واقع، یکی از علت‌هایی که برخی جای بخیه‌ها یا زخم‌ها قهوه‌ای یا پررنگ می‌شوند، بی‌توجهی به محافظت در برابر آفتاب است.

بنابراین، پرهیز از آفتاب و محافظت از پوست آسیب‌دیده یک اصل مهم در جلوگیری از پررنگ شدن و ماندگار شدن جای زخم است. توصیه می‌شود تا حد امکان در هفته‌ها و ماه‌های نخست پس از ایجاد زخم، آن ناحیه را دور از تابش مستقیم خورشید نگه دارید. اگر زخم در بخشی از بدن است که می‌توانید آن را با لباس یا بانداژ بپوشانید (مثلاً روی بازو یا پا)، حتماً این کار را انجام دهید. پوشیدن لباس‌های آستین‌بلند، شلوار و کلاه لبه‌دار می‌تواند به حفاظت فیزیکی از زخم کمک کند و جلوی رسیدن اشعه UV به پوست در حال ترمیم را بگیرد.

اما اگر جای زخم در صورت یا دست‌ها است و چاره‌ای جز مواجهه با نور روز نیست، حتماً از کرم ضدآفتاب استفاده کنید. البته کرم ضدآفتاب را فقط روی زخمی بزنید که کاملاً بسته شده و پوست جدید تشکیل شده است (روی زخم باز یا بخیه تازه نباید ضدآفتاب زد). یک ضدآفتاب با SPF حداقل ۳۰ و ترجیحاً ۵۰ را انتخاب کنید که محافظت طیف گسترده (در برابر UVA و UVB) داشته باشد. آن را حدود ۲۰ دقیقه قبل از بیرون رفتن، به‌آرامی روی ناحیه‌ی اسکار و پوست اطرافش بمالید. هر دو ساعت یک بار هم در صورت ادامه‌ی قرارگیری در معرض آفتاب، ضدآفتاب را تجدید کنید (خصوصاً اگر تعریق دارید یا شنا می‌کنید).

این مراقبت را حداقل برای یک سال ادامه دهید، چرا که معمولاً جای زخم طی سال اول بیشترین تغییرات را در رنگ و شکل دارد و پس از آن تا حد زیادی تثبیت می‌شود. محافظت در برابر آفتاب نه تنها از تیره شدن جای زخم جلوگیری می‌کند، بلکه کمک می‌کند قرمزی یا تغییر رنگ آن سریع‌تر کاهش یابد. بسیاری از افراد پس از یک سال مراقبت مداوم مشاهده می‌کنند که جای زخمشان بسیار کمرنگ و تقریباً همرنگ پوست اطراف شده است.

لازم به ذکر است که استفاده از محصولات ترمیم‌کننده مانند کرم‌ها یا ورق‌های سیلیکونی که در بخش‌های دیگر اشاره شد، خود می‌تواند تا حدی به عنوان یک سد فیزیکی در برابر نور عمل کند. با این حال، حتی زیر این محصولات هم بهتر است از ضدآفتاب روی سایر قسمت‌های در معرض نور بهره ببرید. در مجموع، هر چقدر در ماه‌های ابتدایی مراقبت بیشتری اعمال کنید، در ماه‌های بعد شاهد کمرنگ‌تر شدن جای زخم خود خواهید بود.

ژل‌ها و ورق‌های سیلیکونی

اگر در داروخانه به دنبال محصولات تخصصی برای جلوگیری از ایجاد اسکار بگردید، احتمالاً نام ژل یا ورق سیلیکونی به چشمتان خواهد خورد. استفاده از سیلیکون به عنوان پوشش زخم یکی از روش‌های نوین و مؤثر در کاهش جای زخم، به‌ویژه پس از بخیه و جراحی، است. ورق‌های سیلیکونی در واقع لایه‌های نازک و منعطفی از جنس سیلیکون پزشکی هستند که روی پوستِ محل زخم چسبانده می‌شوند و معمولاً بی‌رنگ یا نیمه‌شفاف‌اند. ژل سیلیکونی نیز به صورت تیوب عرضه می‌شود و شما می‌توانید یک لایه‌ی نازک از آن را روی اسکار بمالید که پس از خشک شدن، لایه‌ای نامرئی مشابه ورق سیلیکونی ایجاد می‌کند.

مطالعات پزشکی فراوانی اثربخشی سیلیکون را در بهبود کیفیت اسکار تأیید کرده‌اند. در واقع، ورق‌های سیلیکونی سال‌ها است که توسط جراحان پلاستیک و متخصصان پوست برای بیمارانی که مستعد اسکارهای شدید (مانند گوشت اضافه یا کلوئید) هستند توصیه می‌شود. این ورق‌ها با مکانیزم‌هایی مانند هیدراته نگه داشتن پوست، اعمال فشار بسیار ملایم و شاید ایجاد یک میدان الکتریکی ساکن، باعث می‌شوند که بافت کلاژن جدید منظم‌تر شکل بگیرد. نتیجه‌ی استفاده منظم از سیلیکون، اغلب کاهش ارتفاع اسکار (صاف‌تر شدن)، کم شدن قرمزی یا تیرگی آن و نرم‌تر شدن بافت جای زخم است.

برای بهره‌گیری از اثر سیلیکون، باید صبور و منظم باشید. معمولاً پس از کشیدن بخیه‌ها یا بسته شدن کامل زخم، می‌توان شروع به استفاده از ورق یا ژل سیلیکونی کرد. اگر از ورق استفاده می‌کنید، آن را به اندازه‌ی کمی بزرگ‌تر از ابعاد اسکار ببُرید و روی پوست تمیز و خشک قرار دهید. بسته به نوع محصول، ورق باید روزانه حدود ۱۲ ساعت یا بیشتر روی پوست بماند (برخی ورق‌ها را می‌توان تا ۲۲ ساعت در روز نیز نگه داشت). بهتر است هر روز ورق را بردارید، محل را بشویید و خشک کنید و سپس همان ورق (یا ورق جدید تمیز) را دوباره بچسبانید. در مورد ژل سیلیکونی نیز معمولاً توصیه می‌شود روزی دو بار یک لایه‌ی نازک از ژل روی اسکار مالیده شود و صبر کنید تا خشک شود؛ پس از آن می‌توانید روی ناحیه لباس بپوشید یا آن را بانداژ کنید.

اولین نتایج استفاده از سیلیکون معمولاً طی ۴ تا ۸ هفته ظاهر می‌شود. اسکار به تدریج نرم‌تر و کم‌رنگ‌تر خواهد شد، اما برای نتایج کامل‌تر ممکن است نیاز باشد درمان را تا سه ماه یا بیشتر ادامه دهید. خوشبختانه استفاده از سیلیکون کاملاً بدون درد و راحت است و تنها عارضه‌ی احتمالی آن می‌تواند کمی قرمزی یا خارش خفیف در اثر چسبندگی باشد که آن هم نادر است. اگر چنین اتفاقی افتاد، می‌توانید از ورق‌های سیلیکونی با چسبندگی کمتر استفاده کنید یا موقتاً مصرف را چند روز قطع کنید تا پوست آرام شود و دوباره ادامه دهید.

این محصولات به‌راحتی قابل تهیه هستند و نیازی به نسخه پزشک ندارند. شما می‌توانید ژل‌ها و ورق‌های سیلیکونی را از داروخانه‌آنلاین و فروشگاه‌های تجهیزات پزشکی تهیه کنید؛ به عنوان مثال، می‌توانید به یک داروخانه آنلاین مراجعه کرده و نوع مناسب این محصولات را انتخاب کنید.

تغذیه و سبک زندگی سالم

همان‌طور که مراقبت‌های مستقیم از زخم مهم هستند، نباید از نقش تغذیه و سبک زندگی سالم در ترمیم پوست غافل شد. بدن ما برای بازسازی هر بخش آسیب‌دیده‌ای به مصالح و انرژی کافی نیاز دارد. اگر رژیم غذایی فقیر باشد یا عادت‌های ناسالم داشته باشیم، روند ترمیم زخم کندتر می‌شود و احتمال باقی ماندن جای آن افزایش می‌یابد. بنابراین، تغذیه مناسب در دوران بهبود زخم یک سرمایه‌گذاری روی سلامت پوست و تسریع بهبودی است.

اولین و مهم‌ترین جزء تغذیه‌ای در ترمیم زخم، پروتئین است. پروتئین‌ها بلوک‌های سازنده‌ی بافت‌های جدید هستند؛ پوست برای ساخت کلاژن (که ماده‌ی اصلی در ترمیم زخم و ایجاد پوست جدید است) نیاز به اسیدهای آمینه‌ی موجود در پروتئین دارد. سعی کنید در هر وعده‌ی غذایی خود منبعی از پروتئین باکیفیت (مانند گوشت سفید مرغ یا بوقلمون، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات، لبنیات کم‌چرب یا سویا) بگنجانید. این کار مواد لازم برای ترمیم سریع‌تر زخم را به بدن شما می‌رساند و کمک می‌کند بافت جدید سالم‌تری ایجاد شود.

علاوه بر پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی نقش کلیدی در ترمیم پوست ایفا می‌کنند. به‌خصوص ویتامین C که در ساخت کلاژن جدید ضروری است؛ این ویتامین همچنین یک آنتی‌اکسیدان قوی است که التهاب را کاهش داده و سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. منابع خوب ویتامین C عبارت‌اند از انواع مرکبات (مثل پرتقال، لیمو، گریپ‌فروت)، کیوی، توت‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای و سبزیجات برگ تازه. ویتامین A نیز برای رشد و تشکیل سلول‌های پوستی لازم است؛ هویج، سیب‌زمینی شیرین، اسفناج و جگر منابع غنی ویتامین A هستند. مینرال‌هایی چون روی (زینک) و آهن نیز اهمیت دارند: روی در تقسیم سلولی و تقویت ایمنی نقش دارد و در غذاهایی مثل گوشت قرمز کم‌چرب، مغزها (آجیل) و غلات کامل یافت می‌شود؛ آهن هم برای اکسیژن‌رسانی مناسب به بافت در حال ترمیم حیاتی است و در گوشت قرمز، جگر، حبوبات و سبزیجات برگ‌تیره وجود دارد. مصرف متعادل و کافی این ریزمغذی‌ها به بدن شما اطمینان می‌دهد که همه‌ مواد خام برای ساختن یک پوست جدید و سالم فراهم است.

هیدراته نگه داشتن بدن (دریافت مایعات کافی) نکته مهم دیگری است. آب به حمل مواد مغذی در خون به سمت محل زخم کمک می‌کند و همچنین سموم و مواد زائد حاصل از سوخت‌وساز را از بدن دفع می‌کند. سعی کنید روزانه حداقل ۸ لیوان آب یا مایعات مفید (مانند آبمیوه طبیعی، دمنوش‌های ملایم یا سوپ رقیق) مصرف کنید.

سبک زندگی سالم فراتر از تغذیه نیز تأثیر قابل توجهی بر روند ترمیم و اسکار دارد. اگر سیگار می‌کشید، بدانید که نیکوتین موجود در دخانیات با تنگ کردن عروق خونی، خون‌رسانی به زخم را کاهش می‌دهد و اکسیژن کمی به بافت می‌رسد؛ در نتیجه زخم بسیار کندتر بهبود می‌یابد و احتمال عفونت و اسکار بدشکل بیشتر می‌شود.. از سوی دیگر، خواب کافی و استراحت دادن به بدن بسیار مهم است؛ در هنگام خواب هورمون‌های ترمیم‌کننده و رشد ترشح می‌شوند و بدن فرصت بازسازی پیدا می‌کند. سعی کنید شب‌ها حداقل ۷-۸ ساعت خواب باکیفیت داشته باشید تا بدن شما فرصت ترمیم کامل خود را داشته باشد.

مدیریت استرس نیز عاملی است که شاید کمتر به آن توجه شود. استرس مزمن با ترشح هورمون کورتیزول می‌تواند روند ترمیم را مختل کند و التهاب را در بدن افزایش دهد. پس در دوران پس از آسیب پوستی، آرامش خود را حفظ کنید. می‌توانید از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق یا یوگای سبک برای کاهش استرس بهره ببرید. همچنین فعالیت بدنی ملایم مثل پیاده‌روی (در حدی که به ناحیه زخم فشار نیاید) می‌تواند گردش خون را بهبود بخشد و خلق‌وخوی شما را بهتر کند که همه‌ی این‌ها به بهبود سریع‌تر کمک می‌کنند.

در مجموع، هر عاملی که به سلامت کلی بدن کمک کند به شکل غیرمستقیم در بهبود پوست و کاهش جای زخم مؤثر است. تغذیه‌ی مناسب، پرهیز از عادات مضر و داشتن زندگی متعادل سبب می‌شود بدن شما در بهترین حالت ترمیمی خود باشد و زخم‌ها را با کمترین اثر بهبود دهد. بنابراین هرگاه زخمی دارید، علاوه بر درمان‌های موضعی، به مراقبت از خود از درون نیز توجه ویژه داشته باشید.

جمع‌بندی

در پایان، به یاد داشته باشید که فرآیند ترمیم پوست نیازمند زمان، صبر و مراقبت مداوم است. هیچ زخم و بخیه‌ای یک‌شبه ناپدید نمی‌شود، اما با به‌کارگیری روش‌هایی که در این مقاله به آنها اشاره شد می‌توانید شرایط را برای ترمیم هرچه بهتر پوست خود فراهم کنید. ترکیب چندین روش به صورت همزمان (مثلاً تمیز نگه داشتن زخم، استفاده از پماد مناسب، حفظ رطوبت و محافظت در برابر آفتاب) تأثیر مضاعفی خواهد داشت و احتمال اینکه در نهایت یک جای زخم کمرنگ و ناچیز داشته باشید بسیار بیشتر است.

اگرچه نمی‌توان به طور مطلق از تشکیل هر گونه اسکار جلوگیری کرد – چون بخشی از روند طبیعی بهبود بدن است – اما می‌توان اندازه، رنگ و برجستگی آن را تا حد زیادی کاهش داد. کلید موفقیت در این راه، شروع مراقبت‌ها از همان لحظه‌ی اول پس از آسیب و تداوم بخشیدن به آنها در هفته‌ها و ماه‌های بعد است. حتی پس از بهبود ظاهری زخم نیز بهتر است مراقبت‌هایی مثل ماساژ و محافظت در برابر آفتاب را ادامه دهید تا پوست فرصت کافی برای بازسازی کامل داشته باشد.

پوست بزرگترین عضو بدن شما و اولین خط دفاعی در برابر عوامل خارجی است، پس شایسته‌ی بهترین مراقبت‌ها است. با رعایت نکاتی که گفتیم، نه تنها جای زخم‌هایتان کمتر خواهد شد، بلکه به سلامت کلی پوست خود نیز کمک می‌کنید. هر تجربه‌ی کوچکی از مراقبت از پوست می‌تواند به شما بیاموزد که بدن شما چه ظرفیت بالایی برای خودترمیمی دارد، تنها اگر شما شرایط و زمان لازم را در اختیارش بگذارید.

هر زمان که با زخمی مواجه شدید، این فرصت را برای مراقبت بیشتر از پوستتان غنیمت بشمارید. اگر احساس می‌کنید به راهنمایی بیشتری نیاز دارید یا به دنبال محصولات تخصصی برای ترمیم زخم هستید، منابع بسیاری در دسترس شما است. برای مثال، امروزه انواع محصولات ترمیمی در بازار موجود است؛ شما می‌توانید با مراجعه به یک داروخانه معتبر یا بخش ترمیم کننده وب‌سایت‌های داروخانه آنلاین، محصول مناسب خود را پیدا کنید. همچنین مطالعه‌ی بیشتر در زمینه‌ی مراقبت از پوست و مشورت با متخصصان پوست می‌تواند به شما کمک کند تا با آگاهی و اطمینان بیشتری از پوست ارزشمند خود مراقبت کنید.

امیدواریم با به‌کارگیری این روش‌ها، هر زخمی که روی پوستتان ایجاد می‌شود خاطره‌ای محو بیش نباشد و نشانی از آن بر جای نماند. مراقبت از پوست فقط به زیبایی ظاهری مربوط نمی‌شود، بلکه بخشی از سلامتی و احترام به بدن شما است. با کمی توجه و حوصله، می‌توانید کمک کنید که پوستتان خود را بازسازی کند و سلامت و شادابی‌اش را بازیابد، بدون آنکه رد ناخوشایندی از آسیب‌ها باقی بماند.