دیپلماسی دولت جدید در مسیر تحول

جعفر قنادباشی ، تحلیلگر مسائل سیاست‌ خارجی در گفت‌وگو با «پارس‌نیوز» و درتشریح راهبردهای اساسی دولت سیزدهم اظهارداشت: در سال‌های اخیر ما برای بخش‌های مختلف سیاست خارجی خود هیچ راهبرد مشخصی نداشته‌ایم و ضررها و زیان‌های وارده به ما هم به علت نبود برنامه راهبردیِ کلی در سیاست خارجی و تاکتیک‌های جزئی آن بوده است. به همین دلیل مهم‌ترین کار دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی، تعیین یک راهبرد دیپلماتیک برای گسترش و ارتقای سطح روابط با کشورهای دنیاست و دولت بعد باید به سرعت کشورهای دنیا را از نظر نیازها و اهداف ما، اولویت‌بندی کند که در این زمینه چهار اقدام مهم به ذهن می‌رسد؛ نخست گسترش روابط با کشورهای همسایه و تقویت دیپلماسی اقتصادی است. کشورهای همسایه ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی بسیاری برای تقویت روابط‌اند و طبیعتاً در اولویت روابط قرار دارند و قاعدتاً در وهله بعد کشورهایی هستند که به کالاهای تولید ایران نیازمندند. همچنین در اولویت بعدی کشورهایی جای گرفته‌اند که دارای محصولات اولیه مورد نیاز ایران هستند.

وی افزود: مسئله مهم بعدی اصلاح و تکمیل راهبرد روابط با آمریکا و سه کشور اروپایی و چگونگی ادامه راه در این حوزه است. همچنین ارتقای روابط با روسیه و چین و مسئله نگاه به شرق نیز باید در دستور کار قرار گیرد. ایران در سال‌های آینده در حال تبدیل شدن به یکی از قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و حتی جهانی است و به همین دلیل باید برای این مسئله زمینه‌سازی لازم انجام بشود.

قنادباشی تصریح کرد: مهم‌ترین مسئله در مدیریت سیاست خارجی ما موضوع وارد کردن نیروهای متخصص در وزارت خارجه است. دستگاه دیپلماسی کشور در حال حاضر مملو و مالامال از نیروهای غیرمتخصصی است که به صورت سفارشی و بر اساس رابطه، توسط جریان‌های داخلی وارد سیاست خارجی شده‌اند. بخش زیادی از سفرا و کادرهای وزارت خارجه بر اساس سفارش‌های خانوادگی یا جناحی وارد سیستم شده‌اند. با توجه به اینکه دوران بازنشستگی تعداد زیادی از این ها فرا رسیده، باید این افراد با افرادی که متخصص، دلسوز و مسلط به زبان‌های خارجی هستند، جایگزین شوند. به کارگیری نیروی متخصص هم در عرصه دیپلماتیک و هم در عرصه کارشناسی مهم‌ترین نیاز امروز وزارت خارجه ماست و در همین راستا مرکز مطالعات وزارت خارجه نیز باید به مرکز مطالعات واقعی و مرتبط با دانشگاه‌ها تبدیل بشود.

*دیدگاه دولت جدید در عرصه سیاست ‌خارجی‌

این تحلیلگر سیاست خارجی همچنین خاطرنشان کرد: باید دید دولت جدید چه چیزی را در ورای خود نمایندگی می‌کند و به چه مجموعه‌ای از توانمندی کشور برای روبه‌رو شدن با دشمن در ذهن یا پشت سر خودش می‌اندیشد یا تکیه می‌کند.

وی ادامه داد: آیت لله رئیسی با توجه به جایگاه روحانی بودنش این توانمندی‌ها و پارامترهایی را نمایندگی می‌کند که البته برخی از آن‌ها متفاوت است. پارامترهایی که در مقایسه با یک دیپلمات معمولی، این توانمندی‌ها مسلما او را قدرتمند می‌کند. ناگفته نماند در دیپلماسی ارزیابی کشور یک مساله و بازی‌هایی که نشان می‌دهند طرف مقابل تا چه اندازه ریسک می‌کند یا در پیشبرد مقاصدش مصمم است تا به نتیجه مطلوبش دست یابد، مساله دیگری است. درست مثل مسابقات اتومبیل‌رانی که برخی مواقع اتومبیل‌ها به یکدیگر می‌زنند و سعی می‌کنند که هر دو یکدیگر را دیوانه نشان دهند، مثل ترامپ که خودش را در سیاست خارجی قلدر نشان می‌داد، در دیپلماسی شاید این نوع مهم نباشد اما این پیام را می‌رساند و می‌گوید کسانی را نمایندگی می‌کنم که در مواضع خودشان کوتاه نمی‌آیند و حتی از جنگ ترسی ندارند و حاضرند سال‌های سال مقاومت کنند.

قنادباشی یادآور شد: آمریکا و اروپا تلاش دارند تا یک موضوع را دنبال کنند و ما را به دادن امتیاز وادارند، مذاکره به معنای گفت‌وگو نیست، بلکه به معنای ردوبدل کردن امتیازات است. طرف مقابل از ما امتیاز می‌خواهد و اگر به‌خوبی آن را نمایندگی کنیم، مسلما پیروز هستیم ولی اگر این توانمندی‌ها را فراموش کردیم ناگزیر به عقب‌نشینی می‌شویم، نباید فراموش کرد که درحال‌حاضر نه‌تنها کشور خودمان را نمایندگی می‌کنیم، بلکه محور مقاومت را هم نمایندگی می‌کنیم، یعنی ما یکی نیستیم. این را هم آمریکا می‌داند و از این رو است که با ایجاد پایگاه‌های نظامی در کشورهای مختلف این‌گونه حمایت‌ها را برای خودش ایجاد می‌کند. حمله آمریکا به عراق و نابودی صدام با همین همراهی‌ها صورت گرفت.

این تحلیلگر سیاست خارجی  با اشاره به توانمندی کشورمان در عرصه‌های مختلف دیپلماسی عنوان کرد: آقای ظریف می‌توانست از ظرفیت کشورهای متعهد و اجلاسی که دراین‌باره میزبان آن بودیم استفاده کند اما این تکیه‌گاه را به کار نگرفت. از سوی دیگر، ۱۲۰ کشور به ما رأی دادند که انرژی هسته‌ای حق مسلم ماست و ما می‌توانستیم از این ظرفیت بین‌المللی در گفتمان خودمان استفاده کنیم ولی این کار را نکردیم. اگر نگاهی کوتاه به فعالیت‌های بین‌المللی آمریکا داشته باشیم می‌بینیم که آمریکا زمانی که می‌خواهد با چین مخالفت کند، نگاه جامعه جهانی را به این موضوع معطوف می‌سازد تا به‌نوعی بگوید من گنده‌تر هستم. کشور ما هم در عرصه دیپلماسی و مذاکرات گنده بود و می‌توانست از ظرفیت کشورهای متعهد و اجلاس‌ بین‌المللی به نفع خودش بهره‌مند شود که یقین دارم دولت جدید این مهم را دنبال خواهد کرد. شاید برخی کشورهای غربی بخواهند ما را کوچک محسوب کنند ولی ما در بین ۵۴ کشور آمریکایی و آفریقایی دارای نفوذ هستیم و آن‌ها اعلام کردند که ایران شریک راهبردی ماست و باید از این جملات استفاده کرد. دولت آقای رئیسی می‌تواند از این پتانسیل‌ها در مذاکرات خودش بهره‌مند شود.

او متذکر شد: آمریکا در تلاش است تا برجام را با این دولت تمام کند چراکه می‌داند با دولت آقای رئیسی نمی‌تواند دست به زیاده‌خواهی بزند و از ایران امتیاز بگیرد. ما پشت سرمان قوی است و این را بارها نشان دادیم. آمریکا در تلاش است تا با توسل به وتو و شورای امنیت و غیره به ما بگوید که قوی است اما ما پتانسیل‌هایی داریم که با تکیه کردن بر آن می‌توانیم دشمن را شکست دهیم. برگ‌های دیپلماسی ما قوی است و باید کارشناسان در دولت جدید به بررسی آن بپردازند. اسرائیل بارها گفت قدرت قوی منطقه و گنبدآهنین دارد و ... اما در برابر مقاومت شکست خوردند. اسرائیل امروز دیگر به گنبدآهنین خود نمی‌نازد چراکه می‌داند مقاومت قوی‌تر از گذشته است.

وی با اشاره به اینکه دیپلمات ما از نظر توانمندی‌ها باید قوی باشد،عنوان کرد: شناخت زبان انگلیسی و مسلط بودن به امور عرصه جهانی خیلی مهم است، در برجام عنوان شد که کلمه تعلیق نیامده ولی غربی‌ها می‌گفتند پنج‌جا واژه تعلیق آمده است. در دولت جدید بهتر است کسی امور را متولی شود که سیاست‌های طرف مقابل را بشناسد و به برنامه‌های داخلی و خارجی مسلط و آگاه باشد. در سیاست خارجی باید حوصله کرد و معنای کلمات حقوقی را دانست. مردان دیپلماسی ما معنی واژه‌ها را بدانند و حوصله خواندن متن را داشته باشند و از مناسبات میان کشورها مطلع باشند که از رقابت‌هایی که داریم به نفع ایران بهره‌برداری کنند. آقای رئیسی با توجه به جایگاه روحانی بودنش این توانمندی‌ها و پارامترهایی را نمایندگی می‌کند که البته برخی از آن‌ها متفاوت است. پارامترهایی که در مقایسه با یک دیپلمات معمولی، این توانمندی‌ها مسلما او را قدرتمند می‌کند.

وی در پایان این گفت‌وگو گفت: آیت الله رییسی بنای چالش با دنیا را ندارد و می‌کوشد روابطی مبتنی بر عقلانیت و بدون افراط و تفریط با جامعه بین‌المللی از جمله آمریکا بر قرار کند؛ به این معنا که طرفین تعهدات خود را انجام دهند و بیش از تعهدات هم مشخصا با آمریکا پیش نرفت. او آنجا که آمریکایی‌هایی را دعوت به اجرای تعهدات خود می‌کند، به نوعی می‌خواهد از میزان تنش موجود بکاهد و روابط را در چارچوب معاهدات پیش ببرد و آنجایی که فقط از یک کلمه «خیر» درباره دیدار با بایدن استفاده می‌کند، نشان می‌دهد که موضعش در قبال ارتباطی بیش از تعهدات موجود با آمریکا مشخص است و هیچ تمایلی ندارد مانند دولت روحانی با آمریکایی که سابقه عهدشکنی زیادی در کارنامه دارد فرای تعهدات فعلی ارتباطی داشته باشد.