گذشت از قصاص چگونه است؟

قانون مجازات اسلامی شامل چهار دسته مجازات های اصلی در قبال جرایم می‌باشد. بدین صورت که در این قانون برای هر جرمی، یکی از این مجازات ها در نظر گرفته شده است که دارای منشا متفاوتی نیز می‌باشند. این مجازات‌ها عبارتنداز حد، قصاص، دیه و مجازات های تعزیری. قصاص از شدیدترین مجازات‌های می‌باشد که بسته به نوع جرم تحقق یافته، انواعی دارد. اما در این بین مفاهیمی همچون اولیای دم و گذشت نیز وجود دارد. شرایط گذشت از این مجازات چیست؟ در این مقاله به شناخت اولیای دم، گذشت ایشان از این مجازات و تفاوت این مجازات با اعدام خواهیم پرداخت.

اولیای دم چه کسانی هستند؟

اگر به نوعی با مسئله گذشت اولیای دم درگیر هستید، پیشنهاد ما به شما مشاوره با وکیل است. به طور کلی یک وکیل کیفری بهترین گزینه در مسائل جنایی است اما از وکیل دیه نیز می‌توانید نتیجه مطلوب را حاصل بفرمایید.

در ابتدا باید گفت مجازات قصاص به دو دسته کلی علیه نفس و علیه اعضا تقسیم می‌شود.این کلمه در لغت به معنای پیگیری کردن چیزی و از ریشه قص می باشد.در واقع، اگر شخصی جنایتی علیه جان یا اعضای بدن فرد دیگری مرتکب شود، به این مجازات محکوم خواهد شد. این مجازات از قرآن اقتباس شده و در مفهوم مجازات کردن مرتکب به همان اندازه که جنایتی علیه دیگری وارد کرده است، میباشد. قابل ذکر است که این مجازات با اعدام یکی نیست هرچند که هر دو مجازات های سالب حیات میباشند، اما همانطور که گفته شد مجازات مورد بحث ما شامل اعضای بدن هم میشود و میتوان گفت از اعدام عام تر است که در ادامه به این تفاوت خواهیم پرداخت.

ممکن است شنیده باشید که یک وکیل حرفه ای حرف از گذشت اولیای دم میزند. اولیای دم در واقع کسانی هستند که حق بخشیدن و گذشتن از جرم را دارا هستند و در معنای لغوی آن میتوان به صاحب خون اشاره کرد. در واقع این اصطلاح برای مواقعی است که فردی کشته شده و مجازات نفس مطرح است. و الا در مورد مجازات اعضای بدن در صورت زنده بودن بزه دیده، حقی برای کسی غیر از وی متصور نخواهد بود.

استثنا دیگر در زمانی است که ورثه خود مرتکب جنایت بوده یا در تحقق آن شراکت داشته است. همچین فردی از فرد مقتول ارث نخواهد برد پس در نتیجه سایر حقوق نیز از وی سلب خواهد شد و نمیتواند ولی دم مقتول باشد.

اما چطور تشخیص دهیم چه کسانی ولی دم هستند؟ مطابق قانون مدنی، ورثه افراد در سه دسته کلی قابل شناسایی میباشند که در صورت وجود و حیات دسته بالاتر، به دسته پایین تر ارثی تعلق نمیگیرد.

 تقسیم بندی این دسته عبارت است از:

1) پدر، مادر، فرزندان و فرزندِ فرزندان

2)اجداد، جدات و برادر و خواهر و فرزندان آنها

3)دایی، عمه، خاله، عمو و فرزندان آنها

  مطابق قانون اولیای دم - جمع ولی دم- مشخص و تبیین شده اند. یک وکیل حقوقی به ماده 351 قانون مجازات اسلامی و تعریف آن از اولیای دم و صاحبان حق بخشش آگاهی خواهد داشت. ماده 351 قانون مجازات اسلامی بیان میکند: «ولی دم ، همان ورثه مقتول است به جز زوج و زوجه او که حق قصاص ندارند.» این ماده صراحتا اظهار دارد که هر شخصی که در صورت فوت یا قتل مقتول از وی ارث می‌برد، ولی دم محسوب خواهد شد. در صورت فوت یا قتل، زن و شوهر از یکدیگر ارث خواهند برد اما در این ماده قانونگذار مطابق مصلحت زوج و زوجه را مستثنی قرار داده است. قابل ذکر است که این استثنا فقط راجع به این مجازات است و مطابق ماده 352 همان قانون، اگر این مجازات تبدیل به دیه یا سایر مجازات ها شود، زوج و زوجه مانند سایرین در آن حقی خواهند داشت.به طور کلی همسر مقتول اجازه طرح شکایت، تعقیب متهم و اخذ دیه را دارند. نکته حائز اهمیت آن است که حق مجازات در صورت فوت ولی دم از بین نخواهد رفت بلکه حقی قابل انتقال است و به ورثه ولی دم به ارث میرسد. در این صورت اگر زوج یا زوجه به نوعی از ورثه ی ولی دم باشد، با فوت وی این حق به وی منتقل خواهد شد. تصور کنید که همسر مقتول( زوج) و دختر مقتول هر دو ورثه وی هستند. در این مثال تنها دختر مقتول ولی دم خواهد بود و شوهرش حق خون ندارد. اگر دختر مقتول نیز فوت کند، به دلیل اینکه پدرش وارث اوست، حق مجازات به او خواهد رسید.

گذشت مشروط از قصاص

همانطور که گفته شد بخشش از حقوق اولیای دم است. ولی دم همیشه به راحتی و به رایگان گذشت از سلب حیات را انجام نمیدهد و ممکن است آن را مشروط به انجام کاری یا پرداخت مالی یا کند. بدین معنا که اگر مرتکب شروط گفته شده را انجام دهد، اولیای دم از او گذشت کرده و جان او را مطالبه نخواهند کرد. به این نوع گذشت در اصطلاح مصالحه اولیای دم نیز گفته میشود. اما اگر به هر دلیلی فرد مرتکب نتواند شرایط مقرره را مهیا سازد، اولیای دم حق ارجاع پرونده به دادگاه و به جریان انداختن مجازات سلب حیات را دارند.

گذشت اولیای دم محجور از قصاص

گاهی در بین ورثه افرادی وجود دارند که محجور اند. محجور در اصطلاح حقوقی و فقهی به افرادی گفته می‌شود که عاقل، بالغ نبوده و یا عقل معاش ندارند. مثال بارز افراد محجور در یک خانواده می توانند کودکان زیر سن بلوغ یا افراد دچار بیماری های ذهنی باشند. طلق قانون مدنی حتی اگر افراد عقل معاش نیز نداشته باشند ارث میبرند و فقط برای مدیریت شرایط بر آنها ولی یا در صورت عدم حیات ول، قیم نظارت خواهد کرد. اما در مورد گذشت از حق خون چطور؟ آیا یک فرد وارث و اولیای دم محجور میتواند تصمیم صحیحی اتخاذ کند؟

.  قسمت ابتدایی ماده 354 قانون مجازات اسلامی به این سوال پاسخ داده است و بیان میدارد: « اگر مجنیٌ علیه یا همه اولیای دم یا برخی از آنان، صغیر یا مجنون باشند، ولیِّ آنان با رعایت مصلحتشان حق قصاص، مصالحه و گذشت دارد و همچنین می‌تواند تا زمان بلوغ یا افاقه آنان منتظر بماند. ...» آنچه می دانیم آن است که ولایت قهری افراد بر محجور، در حوزه مسائل مالی است و در مورد سایر مسائل غیر مالی ولی یا قیم حق استیفای حق را ندارد. اما مطابق این ماده متوجه میشویم که قانونگذار صراحتا تصمیم گیری را به ولی محجور واگذار کرده و وی میتواند به جای آنها و به مصلحت آنها از مرتکب گذرد یا سلب حیات وی را بخواهد. همچنین اگر ولی دم از حیث سن محجور است و روزی افاقه میباد، می توان تصمیم گیری را به آن زمان محول کرد تا ولی دم خودش ابراز تصمیم نماید.

فرق اعدام با قصاص چیست؟

مجازات مورد نظر ما، در لغت به معنای پیگیری کردن اثر یک چیز و اقتباس از قرآن کریم است . این مجازات در اصطلاح فقهی و حقوقی به این معناست که همان جنایتی که مرتکب علیه تمامیت جسمانی شخصی وارد کرده است، به عنوان مجازات بر وی فرود آید.اگر کسی را کشته، کشته شود و اگر کسی را کور کرده، کور شود و امثالهم. از طرف دیگر از سایر مجازات های سالب حیات میتوان به اعدام اشاره کرد. اعدام در معنای لغوی به معنای سر به نیست کردن ، نابود کردن و جان ستاندن از دیگری و همچنین از ریشه عربی عدم است.

پس تفاوت این دو مجازات عبارتند از:

1) قصاص دارای معنای عام تری نسبت به مفهوم اعدام است چرا که صرفا برای سلب حیات از فرد استفاده نمیشود و متناسب با جرم ارتکابی میتواند حالات گوناگون داشته باشد.

2)حکم قصاص نفس تنها در صورت قتل عمد صادر میشود با آنکه مجازات اعدام طبق قانون مجازات اسلامی برای سایر جرایم همچون محاربه و غیره نیز در نظر گرفته شده است.

3)حکم قصاص به علت قائم به شخص بودن، نیازمند شکایت فرد در محضر دادگاه است اما حکم اعدام با شکایت دادستان( مدعی العموم) نیز قابل صدور است.

4)مجازات اعدام توسط قانونگذار و مجازات قصاص نفس توسط قرآن تعیین شده است.

5)جرایم دارای حکم قصاص قابل بخشودگی و منوط به رضایت یا عدم رضایت بزه دیده یا اولیای دم است اما جرایمی ک مشمول مجازات اعدام هستند به علت طرح دعوا از جانب مدعی العموم، قابل بخشش و رضایت نخواهد بود.

شرایط گذشت اولیای دم چگونه است؟

گشت از خون نیز مراحل و شرایطی دارد و به همین سادگی نیست. اولین شرط، اتفاق نظر تمام اولیای دم نسبت به گذشت از مرتکب است. اگر یکی از اولیای دم محجور باشد، همانطور که گفته شد، یا ولی وی بنا به مصلحت ایشان اقدام به تصمیم گیری می نماید یا تمامی اولیای دم تا زمان بلوغ و افاقه ایشان صبر کرده تا بتواند نظر خود را مستقلا بیان دارد. این گذشت میتواند مشروط باشد یا غیر مشروط که در مورد گذشت مشروط نیز رضایت همه اولیای دم شرط است.

دومین شرط) نکته قابل توجه آن است که اگر اولیای دم قصد گذشت داشته باشند، میتوانند آن را هر زمانی تا قبل از اجرای حکم اظهار نمایند. یعنی حتی در روز اجرای حکم و تا لحظاتی قبل از آن نیز گذشت از مرتکب توسط اولیای دم چه به صورت مشروط یا غیر مشروط امکان پذیر است