تضییع فرصت با اوضاع بد توزیع
«چه زمانی نوبت واکسن ما می‌رسد؟» سؤال پرتکرار این روزها که مکرر شنیده‌ایم و پاسخی برای آن نداریم. فارغ از بدعهدی کشورها و عدم تحقق وعده‌ها، دسترسی به واکسن دشوار است و این مسئله از همان آغازین روزهای تولید این محصول استراتژیک قابل حدس بود و دشواری مسیر هنگامی ملموس‌تر می‌شود که بدانیم: « برای واکسینه کردن ۷۰ در صد مردم جهان باید بیش‌از ۵ میلیارد دز واکسن تهیه و توزیع و در تمام دنیا به مردم تزریق شود.
«چه زمانی نوبت واکسن ما می‌رسد؟» سؤال پرتکرار این روزها که مکرر شنیده‌ایم و پاسخی برای آن نداریم. فارغ از بدعهدی کشورها و عدم تحقق وعده‌ها، دسترسی به واکسن دشوار است و این مسئله از همان آغازین روزهای تولید این محصول استراتژیک قابل حدس بود و دشواری مسیر هنگامی ملموس‌تر می‌شود که بدانیم: « برای واکسینه کردن ۷۰ در صد مردم جهان باید بیش‌از ۵ میلیارد دز واکسن تهیه و توزیع و در تمام دنیا به مردم تزریق شود. حدود ۱۰ کارخانه داروسازی در جهان باید هر کدام پانصد میلیون دز واکسن تولید کنند تا نیازهای جهانی برطرف شود. اگر برای تولید، بسته‌بندی و ارسال هر دز واکسن تنها ۱۰ ثانیه زمان در نظر بگیرید، هر کارخانه برای تولید پانصد میلیون دز به ۴۵۰۰۰ روز زمان نیاز دارد. در بهترین حالت وقتی می‌توان این مقدار واکسن را تولید کرد که ۱۰ کارخانه ۲۴ ساعت واکسن تولید کنند.
۲۴ ساعت ۱۴۴۰ دقیقه است و در هر دقیقه ۶ واکسن تولید و بسته‌بندی می‌شود یعنی حدود ۹ هزار و حداکثر ۱۰ هزار دز در ۲۴ ساعت. برای تولید
پانصد میلیون دز هر کارخانه به حدود پنجاه هزار روز نیاز دارد. برای حل این مشکل باید تعداد کارخانه‌ها را ۱۰ برابر کرد که آن هم کار ساده‌ای نیست، بنابراین برای واکسیناسیون ۵ میلیارد نفر از جمعیت جهان به صد کارخانه داروسازی نیاز داریم که هر کدام بتوانند در ۲۴ ساعت یک‌میلیون دز تولید کنند تا بتوان در پانصد روز برای هفتاد درصد مردم جهان واکسن تهیه کرد. پس از تولید واکسن(که آن‌هم حداقل یکسال زمان می‌برد) توسط صد کارخانه داروسازی معتبر، توزیع واکسن و واکسیناسیون مردم ممکن است بیش از ۴ سال طول بکشد. یعنی در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌توان ۷۰ در صد مردم را تا چهار سال بعد واکسینه کرد.» این تحلیل از سوی دکتر تقی قفقازی، استاد فارماکولوژی مطرح شده و برای ما که این روزها برای واکسینه شدن جامعه لحظه‌شماری می‌کنیم و روند توزیع واکسن را موردنقد قرار می‌دهیم، با این تحلیل دستکم می‌توانیم پاسخی برای این پرسش بیابیم که چرا واکسیناسیون در برخی کشورها ازجمله ایران، وارد لاین سرعت نشده است اما این مسئله باعث نمی‌شود که مطالبه گر نباشیم.
گذر از هفت خوان
کرونا پرتوان‌تر از قبل به میدان رزم آمده و حملاتش را کوبنده‌تر آغاز کرده، تمام فکر و ذکر ما واکسن است و تصور قاطبه جامعه این است که واکسن حکم نوشدارو دارد و نقطه پایانی بر این کابوس ویروسی خواهد بود. قرار نیست در این موردنقد و تحلیلی ارائه کنیم و یا بگوییم بایدها و نبایدها پس از تزریق واکسن چیست. حتی بنا نداریم در مورد مدیریت کرونا سخن بگوییم و آن را در بوته نقد و بررسی قرار دهیم، بنای ما این است که مثل تمام ۱۶ ماه گذشته هشدار بدهیم که آمار قربانیان کرونا در پایتخت به مرز ۱۰۰ نفر در روز نزدیک شده و تعداد مبتلایان روزانه در سراسر کشور از مرز ۲۲ هزار نفر عبور کرده است و این‌ها یعنی تسریع در امر واکسیناسیون، اولویتی مهم است. در جهان نابرابری که ما در آن زیست می‌کنیم، دستیابی به واکسن کار آسانی نیست و به‌مثابه گذر از هفت خوان رستم است اما باید کاری کرد، باید میزان تولیدات داخلی را افزایش داد، باید برای سامانه توزیع واکسن فکری کرد. سامانه‌ای که از پاشنه آشیل‌های نظام سلامت به شمار می‌رود. این نقد دلسوزانه به معنای آن نیست که ما تلاش‌ها و کوشش‌ها را نمی‌بینیم، قصد هم نداریم که
خوب و بد را به باد انتقاد بگیریم اما این مردم حق دارند که از مسئولانشان، سرعت بخشی در تزریق واکسن را مطالبه کنند. این مردم عزیز از دست داده‌اند، این مردم داغدارند و ویروس منحوس دمار از روزگارشان درآورده، این ویروس، شغلشان را از آن‌ها گرفته و روح و روانشان را آشفته کرده است.
حدودی نیمی از ۱۴ میلیون جمعیت هدف واکسینه شده‌اند
حتما راهی هست، نباید دست روی دست گذاشت و فرصت‌ها را یکی پس از دیگری از دست داد. مشکل توزیع واکسن باید حل شود. این مشکل تاکنون تبعاتی برای ما داشته است و اگر سرمان را بچرخانیم و نگاهی به دور وبرمان بیندازیم، با کشورهایی روبه‌رو خواهیم شد که در میزان تزریق واکسن از چند صدمیلیون دز هم پا را فراتر گذاشته‌اند و در رقابت نابرابر جهانی بر سر تصاحب واکسن، بسیاری از کشورها نتوانسته‌اند سهم چندانی را از آن خود کنند اما همان میزان واکسن دریافتی را به درستی توزیع کرده و توانسته‌اند گروههای پرخطر را واکسینه کنند. ما هم با اصلاح فرآیندهای معیوب و نظارت‌های جدی می‌توانیم حتی در صورت محدودیت در دسترسی به واکسن و تا هنگامی‌که میزان تولیدات داخلی به طرز قابل‌توجهی افزایش نیافته، درصد بیشتری از جمعیت خود را به صورت کامل و درصدی را هم به صورت تک دز واکسینه کنیم. از کارشناسان نظام سلامت که سؤال می‌کنیم، رفع چالش‌ها در امر توزیع واکسن را کار دشواری نمی‌دانند. شاید برای تصمیم گیران و سیاست‌گذاران، چنین نقدی قابل‌پذیرش نباشد اما واقعیت امر آن است که هنوز بسیاری افراد در مراجعه به مراکز واکسیناسیون این جمله را می‌شنوند که «واکسن تمام‌شده» و یا «هنوز محموله جدید نرسیده است». وزیر بهداشت پیش از این گفته بود: «تا خردادماه و اوایل تیر حدود ۱۴ میلیون جمعیت هدف که شامل جمعیت بالای ۶۰ سال، بیماران خاص و صعب‌العلاج هست را طبق سند ملی، واکسینه می‌کنیم» و اکنون که تیرماه رو به پایان است، تاکنون حدود نیمی از این تعداد واکسینه شده‌اند که صاحب‌نظران عرصه سلامت در گفت‌وگو با ما می‌گویند: «تا سامانه توزیع اصلاح نشود، وضع بر همین منوال خواهد بود و خیلی‌ها در صف انتظار می‌مانند.»
آغاز واکسیناسیون افراد بالای ۷۵ سال در قالب فاز دوم سند ملی واکسیناسیون از ۲۵ اردیبهشت‌ماه کلید خورده که جمعیتی بالغ بر ۹۳۰ هزار نفر را شامل می‌شود و وزارت بهداشت نیز بارها اعلام کرده: «تنها در پایان هر مرحله از واکسیناسیون، در صورت عدم دریافت پیامک یا تماس تلفنی، صرفا افراد جامانده گروههای اعلام‌شده برای نوبت‌گیری تزریق واکسن می‌توانند نسبت به ثبت‌نام و درج کد ملی، تاریخ تولد و به‌روزرسانی شماره تلفن همراه خود اقدام کرده و ظرف روزهای بعد، زمان و محل تزریق واکسن از طریق پیامک به تلفن همراه ایشان ارسال خواهد شد.» با این حال بسیاری از سالمندان قرارگرفته در این گروه سنی هرچه منتظر ماندند خبری از ارسال پیامک نشد، بنابراین از بیم جا ماندن از واکسن به مراکز مذکور حضوری مراجعه کرده و از همین‌رو ظرف روزهای گذشته شاهد صف‌ها و ازدحام جمعیت در بسیاری از مراکز واکسیناسیون بودیم که این هم از مصداق‌های اشکال در جریان توزیع واکسن است.
وزیر بهداشت در تازه‌ترین اظهارات خود که روز گذشته مطرح کرده، گفته است: «امروز تا ظهر از مرز ۲۰۰ هزار واکسن در روز گذشتیم و تا غروب به اعداد بهتری می‌رسیم و در دو روز آینده به مرز ۴۰۰ و ۵۰۰ هزار دز خواهیم رسید.» هرچند برداشت کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو از این سخن آقای وزیر در گفت‌وگو با همشهری آن است که « صحبت سعید نمکی به این معنا نبود که بلافاصله این کار را انجام می‌دهیم، بلکه به این معنا بود که ظرفیت تزریق ۵۰۰ تا ۶۰۰هزار واکسن را هم داریم.»
تزریق روزانه ۵۰۰ هزار دز قابل تحقق است؟
به هر شکل، صاحب‌نظران در گفت‌وگو با ما تأکید می‌کنند، «وعده واکسیناسیون ۴۰۰ هزار دز در روز هنگامی قابل تحقق است که نظارت‌ها بر فرآیند توزیع افزایش یابد.» پیش از این علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا گفته بود: «پیش‌بینی می‌کنیم ظرفیت تزریق به ۵٠٠ هزار دز در روز برسد.» که بعید است این میزان دز هدف‌گذاری شده محقق شود و در صورت اتخاذ تدابیر لازم می‌توان با نوبت دهی به شکل درست، تا حدودی شرایط را برای توزیع همان تعداد واکسن ناچیز هم تسهیل کرد. طبق اعلام گمرک از ۱۵ بهمن‌ماه سال گذشته تا همین چند روز قبل، ۹ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۸۰۰ دز وارد کشور شده و به صورت تقریبی حدود ۷ میلیون دز تزریق‌شده و سه میلیون دز باقی‌مانده هنوز تزریق نشده است. بی‌شک ازجمله علل کندی یا خلل و بی‌نظمی در امر توزیع و تزریق، دسترسی محدود به واکسن است. در حوزه تولیدات داخلی، مجموع واکسن‌هایی که ازسوی ستاد اجرایی فرمان امام به وزارت بهداشت تحویل داده‌شده به ۷۰۰ هزار دز رسیده و قرار است تا پایان شهریورماه حداقل ۵۰ میلیون دز از این واکسن تولید شود. هرچند محمد مخبر، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام تأکید کرده، با وجود تأخیری که در ابتدا اتفاق افتاد امیدواریم این قول خدشه‌دار نشود. ۲۵ خردادماه بود که وزیر بهداشت، خبر خوش صدور مجوز مصرف اضطراری واکسن برکت را اعلام کرد و فعلا از تولید انبوه خبری نیست و باید منتظر روزهای آینده بود. اواخر خرداد رضا مظهری، مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن تولیدی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) گفته بود که روند تولید این واکسن مناسب است و از ابتدای خرداد، ۳ میلیون دز واکسن تولید می‌شود و از تیر هم با راه‌اندازی خط تولید جدید، ماهانه ۱۱ میلیون دز واکسن تولید خواهد شد که عدم تحقق این وعده موجب اخلال در فرآیند توزیع‌شده، البته مصطفی سیدهاشمی، معاون هماهنگی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) اعلام کرده تا پاییز ۴۰ میلیون دز واکسن از سوی این شرکت، تولید می‌شود. او گفته بود تا پانزدهم تیر تعداد واکسن‌های تحویل داده‌شده به ۵/۱ میلیون دز می‌رسد که این رقم محقق نشد و با این اوصاف باید منتظر ماند و دید که آیا وعده تولید ۳ تا ۴ میلیون دز تا پایان تیرماه که معاون هماهنگی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) خبر داده قابل تحقق است؟ البته بخشی از دلایل کندی تولید همان مواردی است که در آغاز کلام به آن اشاره کردیم و نباید همه چیز را ساده دید و ساده تحلیل کرد. ضمن آنکه محمد مخبر، دلایل کندی و تأخیر در تولید را این‌گونه تبیین می‌کند: «مجوز واکسیناسیون عمومی که مقرر بود اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت صادر شود، ۲۵ خرداد صادر شد. باوجوداین تأخیر در کمتر از یک‌ماه سه میلیون دز واکسن تولید کردیم که ۷۰۰ هزار دز واکسن تحویل‌شده و ظرف سه، چهار روز آینده بیش از ۲۰۰ هزار دز واکسن تحویل می‌شود.»
به‌هرروی این مسئله نباید مغفول بماند که دسترسی محدود به واکسن وارداتی و تولید داخل باعث تجمع و شلوغی در مراکز واکسیناسیون شده، هرچند به گفته سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، فیلم‌ها و عکس‌هایی که درزمینه ازدحام در مراکز پخش شد فقط از تهران بوده است که به دلیل مراجعه بدون نوبت افراد بوده است، اما اکنون بیش از ۸۰ مرکز تجمیعی در تهران راه‌اندازی شده و مردم می‌توانند طبق نوبت‌بندی برای واکسیناسیون مراجعه کنند. به‌هرروی مسئله اصلی آن است که رسانه‌ها در ماه‌های گذشته بارها بر اهمیت چگونگی توزیع واکسن کرونا تأکید داشته‌اند و به رغم آنکه سکاندار وزارت بهداشت اردیبهشت‌ماه مطرح کرد که تا قبل از پایان ۱۴۰۰ جمهوری اسلامی ایران جزو اولین کشورهایی خواهد بود که واکسیناسیونش را کامل خواهد کرد و آن زمان با دل راحت می‌گوییم که نماز جمعه و مراسم‌ها برگزار شود و کسب‌وکار مردم رونق پیدا کند، هنوز سرعت واکسیناسیون مطلوب نیست و از مجموع ۶۰ میلیون نفر جمعیتی‌که مشمول دریافت واکسن هستند، تاکنون طبق اعلام مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت ۴ میلیون و ۹۰۷ هزار و ۵۴۵ نفر در کشور دز اول و ۲ میلیون و ۱۴۹ هزار و ۷۱۲ نفر نیز دز دوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده تا ۲۰ تیرماه ۱۴۰۰ به ۷ میلیون و ۵۷ هزار و ۲۵۷ دز رسید. که این رقم با هدف‌گذاری‌های ما همخوانی ندارد و اگر روند فعلی اصلاح نشود، تا تحقق وعده وزارت بهداشت برای پایان واکسیناسیون تا پایان امسال باید راهی طولانی را بپیماییم. از این موضوع هم نباید غافل شد که طبق سند ملی واکسیناسیون، با تعیین برنامه زمان‌بندی به منظور تزریق واکسن برای گروه‌های‌سنی‌و شدت خطر‌پذیری جمعیت هدف، قرار بر این بود که تا پایان سال گذشته، یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از کادر درمان مراقب و مواجه با مبتلایان و بستری‌های کووید ۱۹ در مراکز درمانی و سالمندان و جانبازان ساکن در مراکز شبانه‌روزی، دز فاز اول واکسن را دریافت کنند، با این حال تأخیرها در واردات و بدعهدی کشورهای تولیدکننده، موجب شد فاز اول تا اردیبهشت‌ماه ادامه داشته باشد. مسئله واکسن خواری هم مشکلی بر مشکلات افزوده و این مسئله نشان از آن دارد که عده‌ای سودجو از ضعف ما در مسئله توزیع واکسن سوءاستفاده کرده و برخلاف سند ملی واکسیناسیون که باید کادر درمان، افراد مسن یا دارای بیماری‌های خاص در اولویت اول دریافت واکسن باشند، از اولویت واکسیناسیون پاکبان‌ها در اهواز و آبادان یا خانه سالمندان در علی‌آباد‌کتول، استفاده کرده‌اند و یا استفاده ۷۰ کارمند و کارگر شهرداری منطقه ۶ تهران از سهمیه واکسن پاکبانان و برخی از رؤسای بیمارستان‌ها که سهمیه واکسن کادر درمان را در اختیار اقوام و آشنایان خود گذاشتند و چندی پیش دکتر سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، در مصاحبه با رسانه‌ها در این زمینه گفت: «با متخلفانی که واکسن خارج از پروتکل دریافت کنند به‌شدت برخورد خواهد شد. همه واکسن‌ها دارای کد ۲۰ رقمی است که در دو سامانه ثبت می‌شود و همه سعی وزارت بهداشت این است که واکسن به دست افرادی که در گروههای هدف هستند تعلق گیرد. این خط قرمز وزیر بهداشت است.»
وقتی شناسه‌های واکسن در سامانه تیتک ثبت نشده است
دو ماه قبل در اردیبهشت‌ماه از قول معصومه پاشایی بهرام، نماینده مردم مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی نوشتیم که او در گفت‌وگو با فارس روایت کرده است، تعدادی واکسن از زنجیره رسمی توزیع و فروش خارج و با مبالغ هنگفت در بازار سیاه عرضه‌شده و واکسن آسترازنکا در این بازار تا ۲۵ میلیون تومان به فروش می‌رسد، درحالی‌که قیمت این واکسن نهایتا ۳۰۰ هزار تومان است. «پاشایی» از عدم استفاده از ظرفیت‌های سامانه‌ای برای رصد سیستمی واکسیناسیون و سامانه تیتکی که قرار بود در این فرآیند نقش داشته باشد انتقاد کرده و گفته بود این سامانه به‌صورت صحیح مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است و ثمره این بی‌مبالاتی به گفته «پاشایی»، بیش از ۵۰ درصد از شناسه‌های واکسن است که در سامانه تیتک ثبت نشده است و این موضوع احتمال تزریق واکسن‌های تقلبی را افزایش می‌دهد؛ چراکه تنها راه اصالت‌سنجی واکسن‌ها ثبت شناسه آن‌ها در سامانه نظارتی تیتک است. اما به این سامانه بی‌توجهی شده و عرضه خارج از شبکه و تزریق بدون نوبت تعیین‌شده از همین ساده‌انگاری‌ها و بی‌توجهی‌ها حکایت دارد. بنابراین اگر از پتانسیل نظارتی سامانه تیتک به درستی استفاده می‌شد، بروز تخلف در جریان واکسیناسیون به حداقل می‌رسید. بی‌تردید فساد و انحراف در مسیر دسترسی عادلانه به واکسن سنگ‌اندازی می‌کند و این موارد به سهولت می‌تواند روند تولید، تهیه، تخصیص و توزیع واکسن کرونا را مختل کند. جای خالی سامانه‌های نظارتی برخط به این مسئله دامن زده و اگرچه سامانه تیتک یکی از بهترین سامانه‌های نظارتی است اما اشکالات در فرآیند ثبت داده‌ها و نبود برخی بانک‌های اطلاعاتی از کارآیی سامانه تیتک کاسته است. نکته‌ای که بسیار موردانتقاد قرار گرفته، ثبت اطلاعات تزریق واکسن به صورت آفلاین در مراکز بهداشت است که به گفته پدرام اصلانی‌فر، کارشناس سیاست‌گذاری و اقتصاد حوزه سلامت، ثبت اطلاعات تزریق واکسن توسط تیم‌های مستقر در مراکز واکسیناسیون با تأخیر زیاد صورت می‌پذیرد و درواقع امکان رصد برخط فرآیند واکسیناسیون را از سامانه سیب و تیتک سلب می‌کند. بنابراین احتمال وقوع خطا در ثبت اطلاعات واکسن و مشخصات دریافت‌کننده آن به‌وضوح افزایش پیدا کرده است و به دلیل این‌که در حال حاضر استعلام شناسه واکسن از تیتک توسط تیم‌های بهداشتی پس از تزریق انجام می‌شود، عملاامکان شناسایی واکسن‌های تقلبی و یا کشف تخلف از بین رفته است.
۲۴ ساعت ۱۴۴۰ دقیقه است و در هر دقیقه ۶ واکسن تولید و بسته‌بندی می‌شود یعنی حدود ۹ هزار و حداکثر ۱۰ هزار دز در ۲۴ ساعت. برای تولید
پانصد میلیون دز هر کارخانه به حدود پنجاه هزار روز نیاز دارد. برای حل این مشکل باید تعداد کارخانه‌ها را ۱۰ برابر کرد که آن هم کار ساده‌ای نیست، بنابراین برای واکسیناسیون ۵ میلیارد نفر از جمعیت جهان به صد کارخانه داروسازی نیاز داریم که هر کدام بتوانند در ۲۴ ساعت یک‌میلیون دز تولید کنند تا بتوان در پانصد روز برای هفتاد درصد مردم جهان واکسن تهیه کرد. پس از تولید واکسن(که آن‌هم حداقل یکسال زمان می‌برد) توسط صد کارخانه داروسازی معتبر، توزیع واکسن و واکسیناسیون مردم ممکن است بیش از ۴ سال طول بکشد. یعنی در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌توان ۷۰ در صد مردم را تا چهار سال بعد واکسینه کرد.» این تحلیل از سوی دکتر تقی قفقازی، استاد فارماکولوژی مطرح شده و برای ما که این روزها برای واکسینه شدن جامعه لحظه‌شماری می‌کنیم و روند توزیع واکسن را موردنقد قرار می‌دهیم، با این تحلیل دستکم می‌توانیم پاسخی برای این پرسش بیابیم که چرا واکسیناسیون در برخی کشورها ازجمله ایران، وارد لاین سرعت نشده است اما این مسئله باعث نمی‌شود که مطالبه گر نباشیم.
گذر از هفت خوان
کرونا پرتوان‌تر از قبل به میدان رزم آمده و حملاتش را کوبنده‌تر آغاز کرده، تمام فکر و ذکر ما واکسن است و تصور قاطبه جامعه این است که واکسن حکم نوشدارو دارد و نقطه پایانی بر این کابوس ویروسی خواهد بود. قرار نیست در این موردنقد و تحلیلی ارائه کنیم و یا بگوییم بایدها و نبایدها پس از تزریق واکسن چیست. حتی بنا نداریم در مورد مدیریت کرونا سخن بگوییم و آن را در بوته نقد و بررسی قرار دهیم، بنای ما این است که مثل تمام ۱۶ ماه گذشته هشدار بدهیم که آمار قربانیان کرونا در پایتخت به مرز ۱۰۰ نفر در روز نزدیک شده و تعداد مبتلایان روزانه در سراسر کشور از مرز ۲۲ هزار نفر عبور کرده است و این‌ها یعنی تسریع در امر واکسیناسیون، اولویتی مهم است. در جهان نابرابری که ما در آن زیست می‌کنیم، دستیابی به واکسن کار آسانی نیست و به‌مثابه گذر از هفت خوان رستم است اما باید کاری کرد، باید میزان تولیدات داخلی را افزایش داد، باید برای سامانه توزیع واکسن فکری کرد. سامانه‌ای که از پاشنه آشیل‌های نظام سلامت به شمار می‌رود. این نقد دلسوزانه به معنای آن نیست که ما تلاش‌ها و کوشش‌ها را نمی‌بینیم، قصد هم نداریم که
خوب و بد را به باد انتقاد بگیریم اما این مردم حق دارند که از مسئولانشان، سرعت بخشی در تزریق واکسن را مطالبه کنند. این مردم عزیز از دست داده‌اند، این مردم داغدارند و ویروس منحوس دمار از روزگارشان درآورده، این ویروس، شغلشان را از آن‌ها گرفته و روح و روانشان را آشفته کرده است.
حدودی نیمی از ۱۴ میلیون جمعیت هدف واکسینه شده‌اند
حتما راهی هست، نباید دست روی دست گذاشت و فرصت‌ها را یکی پس از دیگری از دست داد. مشکل توزیع واکسن باید حل شود. این مشکل تاکنون تبعاتی برای ما داشته است و اگر سرمان را بچرخانیم و نگاهی به دور وبرمان بیندازیم، با کشورهایی روبه‌رو خواهیم شد که در میزان تزریق واکسن از چند صدمیلیون دز هم پا را فراتر گذاشته‌اند و در رقابت نابرابر جهانی بر سر تصاحب واکسن، بسیاری از کشورها نتوانسته‌اند سهم چندانی را از آن خود کنند اما همان میزان واکسن دریافتی را به درستی توزیع کرده و توانسته‌اند گروههای پرخطر را واکسینه کنند. ما هم با اصلاح فرآیندهای معیوب و نظارت‌های جدی می‌توانیم حتی در صورت محدودیت در دسترسی به واکسن و تا هنگامی‌که میزان تولیدات داخلی به طرز قابل‌توجهی افزایش نیافته، درصد بیشتری از جمعیت خود را به صورت کامل و درصدی را هم به صورت تک دز واکسینه کنیم. از کارشناسان نظام سلامت که سؤال می‌کنیم، رفع چالش‌ها در امر توزیع واکسن را کار دشواری نمی‌دانند. شاید برای تصمیم گیران و سیاست‌گذاران، چنین نقدی قابل‌پذیرش نباشد اما واقعیت امر آن است که هنوز بسیاری افراد در مراجعه به مراکز واکسیناسیون این جمله را می‌شنوند که «واکسن تمام‌شده» و یا «هنوز محموله جدید نرسیده است». وزیر بهداشت پیش از این گفته بود: «تا خردادماه و اوایل تیر حدود ۱۴ میلیون جمعیت هدف که شامل جمعیت بالای ۶۰ سال، بیماران خاص و صعب‌العلاج هست را طبق سند ملی، واکسینه می‌کنیم» و اکنون که تیرماه رو به پایان است، تاکنون حدود نیمی از این تعداد واکسینه شده‌اند که صاحب‌نظران عرصه سلامت در گفت‌وگو با ما می‌گویند: «تا سامانه توزیع اصلاح نشود، وضع بر همین منوال خواهد بود و خیلی‌ها در صف انتظار می‌مانند.»
آغاز واکسیناسیون افراد بالای ۷۵ سال در قالب فاز دوم سند ملی واکسیناسیون از ۲۵ اردیبهشت‌ماه کلید خورده که جمعیتی بالغ بر ۹۳۰ هزار نفر را شامل می‌شود و وزارت بهداشت نیز بارها اعلام کرده: «تنها در پایان هر مرحله از واکسیناسیون، در صورت عدم دریافت پیامک یا تماس تلفنی، صرفا افراد جامانده گروههای اعلام‌شده برای نوبت‌گیری تزریق واکسن می‌توانند نسبت به ثبت‌نام و درج کد ملی، تاریخ تولد و به‌روزرسانی شماره تلفن همراه خود اقدام کرده و ظرف روزهای بعد، زمان و محل تزریق واکسن از طریق پیامک به تلفن همراه ایشان ارسال خواهد شد.» با این حال بسیاری از سالمندان قرارگرفته در این گروه سنی هرچه منتظر ماندند خبری از ارسال پیامک نشد، بنابراین از بیم جا ماندن از واکسن به مراکز مذکور حضوری مراجعه کرده و از همین‌رو ظرف روزهای گذشته شاهد صف‌ها و ازدحام جمعیت در بسیاری از مراکز واکسیناسیون بودیم که این هم از مصداق‌های اشکال در جریان توزیع واکسن است.
وزیر بهداشت در تازه‌ترین اظهارات خود که روز گذشته مطرح کرده، گفته است: «امروز تا ظهر از مرز ۲۰۰ هزار واکسن در روز گذشتیم و تا غروب به اعداد بهتری می‌رسیم و در دو روز آینده به مرز ۴۰۰ و ۵۰۰ هزار دز خواهیم رسید.» هرچند برداشت کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو از این سخن آقای وزیر در گفت‌وگو با همشهری آن است که « صحبت سعید نمکی به این معنا نبود که بلافاصله این کار را انجام می‌دهیم، بلکه به این معنا بود که ظرفیت تزریق ۵۰۰ تا ۶۰۰هزار واکسن را هم داریم.»
تزریق روزانه ۵۰۰ هزار دز قابل تحقق است؟
به هر شکل، صاحب‌نظران در گفت‌وگو با ما تأکید می‌کنند، «وعده واکسیناسیون ۴۰۰ هزار دز در روز هنگامی قابل تحقق است که نظارت‌ها بر فرآیند توزیع افزایش یابد.» پیش از این علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا گفته بود: «پیش‌بینی می‌کنیم ظرفیت تزریق به ۵٠٠ هزار دز در روز برسد.» که بعید است این میزان دز هدف‌گذاری شده محقق شود و در صورت اتخاذ تدابیر لازم می‌توان با نوبت دهی به شکل درست، تا حدودی شرایط را برای توزیع همان تعداد واکسن ناچیز هم تسهیل کرد. طبق اعلام گمرک از ۱۵ بهمن‌ماه سال گذشته تا همین چند روز قبل، ۹ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۸۰۰ دز وارد کشور شده و به صورت تقریبی حدود ۷ میلیون دز تزریق‌شده و سه میلیون دز باقی‌مانده هنوز تزریق نشده است. بی‌شک ازجمله علل کندی یا خلل و بی‌نظمی در امر توزیع و تزریق، دسترسی محدود به واکسن است. در حوزه تولیدات داخلی، مجموع واکسن‌هایی که ازسوی ستاد اجرایی فرمان امام به وزارت بهداشت تحویل داده‌شده به ۷۰۰ هزار دز رسیده و قرار است تا پایان شهریورماه حداقل ۵۰ میلیون دز از این واکسن تولید شود. هرچند محمد مخبر، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام تأکید کرده، با وجود تأخیری که در ابتدا اتفاق افتاد امیدواریم این قول خدشه‌دار نشود. ۲۵ خردادماه بود که وزیر بهداشت، خبر خوش صدور مجوز مصرف اضطراری واکسن برکت را اعلام کرد و فعلا از تولید انبوه خبری نیست و باید منتظر روزهای آینده بود. اواخر خرداد رضا مظهری، مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن تولیدی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) گفته بود که روند تولید این واکسن مناسب است و از ابتدای خرداد، ۳ میلیون دز واکسن تولید می‌شود و از تیر هم با راه‌اندازی خط تولید جدید، ماهانه ۱۱ میلیون دز واکسن تولید خواهد شد که عدم تحقق این وعده موجب اخلال در فرآیند توزیع‌شده، البته مصطفی سیدهاشمی، معاون هماهنگی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) اعلام کرده تا پاییز ۴۰ میلیون دز واکسن از سوی این شرکت، تولید می‌شود. او گفته بود تا پانزدهم تیر تعداد واکسن‌های تحویل داده‌شده به ۵/۱ میلیون دز می‌رسد که این رقم محقق نشد و با این اوصاف باید منتظر ماند و دید که آیا وعده تولید ۳ تا ۴ میلیون دز تا پایان تیرماه که معاون هماهنگی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) خبر داده قابل تحقق است؟ البته بخشی از دلایل کندی تولید همان مواردی است که در آغاز کلام به آن اشاره کردیم و نباید همه چیز را ساده دید و ساده تحلیل کرد. ضمن آنکه محمد مخبر، دلایل کندی و تأخیر در تولید را این‌گونه تبیین می‌کند: «مجوز واکسیناسیون عمومی که مقرر بود اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت صادر شود، ۲۵ خرداد صادر شد. باوجوداین تأخیر در کمتر از یک‌ماه سه میلیون دز واکسن تولید کردیم که ۷۰۰ هزار دز واکسن تحویل‌شده و ظرف سه، چهار روز آینده بیش از ۲۰۰ هزار دز واکسن تحویل می‌شود.»
به‌هرروی این مسئله نباید مغفول بماند که دسترسی محدود به واکسن وارداتی و تولید داخل باعث تجمع و شلوغی در مراکز واکسیناسیون شده، هرچند به گفته سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، فیلم‌ها و عکس‌هایی که درزمینه ازدحام در مراکز پخش شد فقط از تهران بوده است که به دلیل مراجعه بدون نوبت افراد بوده است، اما اکنون بیش از ۸۰ مرکز تجمیعی در تهران راه‌اندازی شده و مردم می‌توانند طبق نوبت‌بندی برای واکسیناسیون مراجعه کنند. به‌هرروی مسئله اصلی آن است که رسانه‌ها در ماه‌های گذشته بارها بر اهمیت چگونگی توزیع واکسن کرونا تأکید داشته‌اند و به رغم آنکه سکاندار وزارت بهداشت اردیبهشت‌ماه مطرح کرد که تا قبل از پایان ۱۴۰۰ جمهوری اسلامی ایران جزو اولین کشورهایی خواهد بود که واکسیناسیونش را کامل خواهد کرد و آن زمان با دل راحت می‌گوییم که نماز جمعه و مراسم‌ها برگزار شود و کسب‌وکار مردم رونق پیدا کند، هنوز سرعت واکسیناسیون مطلوب نیست و از مجموع ۶۰ میلیون نفر جمعیتی‌که مشمول دریافت واکسن هستند، تاکنون طبق اعلام مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت ۴ میلیون و ۹۰۷ هزار و ۵۴۵ نفر در کشور دز اول و ۲ میلیون و ۱۴۹ هزار و ۷۱۲ نفر نیز دز دوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده تا ۲۰ تیرماه ۱۴۰۰ به ۷ میلیون و ۵۷ هزار و ۲۵۷ دز رسید. که این رقم با هدف‌گذاری‌های ما همخوانی ندارد و اگر روند فعلی اصلاح نشود، تا تحقق وعده وزارت بهداشت برای پایان واکسیناسیون تا پایان امسال باید راهی طولانی را بپیماییم. از این موضوع هم نباید غافل شد که طبق سند ملی واکسیناسیون، با تعیین برنامه زمان‌بندی به منظور تزریق واکسن برای گروه‌های‌سنی‌و شدت خطر‌پذیری جمعیت هدف، قرار بر این بود که تا پایان سال گذشته، یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از کادر درمان مراقب و مواجه با مبتلایان و بستری‌های کووید ۱۹ در مراکز درمانی و سالمندان و جانبازان ساکن در مراکز شبانه‌روزی، دز فاز اول واکسن را دریافت کنند، با این حال تأخیرها در واردات و بدعهدی کشورهای تولیدکننده، موجب شد فاز اول تا اردیبهشت‌ماه ادامه داشته باشد. مسئله واکسن خواری هم مشکلی بر مشکلات افزوده و این مسئله نشان از آن دارد که عده‌ای سودجو از ضعف ما در مسئله توزیع واکسن سوءاستفاده کرده و برخلاف سند ملی واکسیناسیون که باید کادر درمان، افراد مسن یا دارای بیماری‌های خاص در اولویت اول دریافت واکسن باشند، از اولویت واکسیناسیون پاکبان‌ها در اهواز و آبادان یا خانه سالمندان در علی‌آباد‌کتول، استفاده کرده‌اند و یا استفاده ۷۰ کارمند و کارگر شهرداری منطقه ۶ تهران از سهمیه واکسن پاکبانان و برخی از رؤسای بیمارستان‌ها که سهمیه واکسن کادر درمان را در اختیار اقوام و آشنایان خود گذاشتند و چندی پیش دکتر سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، در مصاحبه با رسانه‌ها در این زمینه گفت: «با متخلفانی که واکسن خارج از پروتکل دریافت کنند به‌شدت برخورد خواهد شد. همه واکسن‌ها دارای کد ۲۰ رقمی است که در دو سامانه ثبت می‌شود و همه سعی وزارت بهداشت این است که واکسن به دست افرادی که در گروههای هدف هستند تعلق گیرد. این خط قرمز وزیر بهداشت است.»
وقتی شناسه‌های واکسن در سامانه تیتک ثبت نشده است
دو ماه قبل در اردیبهشت‌ماه از قول معصومه پاشایی بهرام، نماینده مردم مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی نوشتیم که او در گفت‌وگو با فارس روایت کرده است، تعدادی واکسن از زنجیره رسمی توزیع و فروش خارج و با مبالغ هنگفت در بازار سیاه عرضه‌شده و واکسن آسترازنکا در این بازار تا ۲۵ میلیون تومان به فروش می‌رسد، درحالی‌که قیمت این واکسن نهایتا ۳۰۰ هزار تومان است. «پاشایی» از عدم استفاده از ظرفیت‌های سامانه‌ای برای رصد سیستمی واکسیناسیون و سامانه تیتکی که قرار بود در این فرآیند نقش داشته باشد انتقاد کرده و گفته بود این سامانه به‌صورت صحیح مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است و ثمره این بی‌مبالاتی به گفته «پاشایی»، بیش از ۵۰ درصد از شناسه‌های واکسن است که در سامانه تیتک ثبت نشده است و این موضوع احتمال تزریق واکسن‌های تقلبی را افزایش می‌دهد؛ چراکه تنها راه اصالت‌سنجی واکسن‌ها ثبت شناسه آن‌ها در سامانه نظارتی تیتک است. اما به این سامانه بی‌توجهی شده و عرضه خارج از شبکه و تزریق بدون نوبت تعیین‌شده از همین ساده‌انگاری‌ها و بی‌توجهی‌ها حکایت دارد. بنابراین اگر از پتانسیل نظارتی سامانه تیتک به درستی استفاده می‌شد، بروز تخلف در جریان واکسیناسیون به حداقل می‌رسید. بی‌تردید فساد و انحراف در مسیر دسترسی عادلانه به واکسن سنگ‌اندازی می‌کند و این موارد به سهولت می‌تواند روند تولید، تهیه، تخصیص و توزیع واکسن کرونا را مختل کند. جای خالی سامانه‌های نظارتی برخط به این مسئله دامن زده و اگرچه سامانه تیتک یکی از بهترین سامانه‌های نظارتی است اما اشکالات در فرآیند ثبت داده‌ها و نبود برخی بانک‌های اطلاعاتی از کارآیی سامانه تیتک کاسته است. نکته‌ای که بسیار موردانتقاد قرار گرفته، ثبت اطلاعات تزریق واکسن به صورت آفلاین در مراکز بهداشت است که به گفته پدرام اصلانی‌فر، کارشناس سیاست‌گذاری و اقتصاد حوزه سلامت، ثبت اطلاعات تزریق واکسن توسط تیم‌های مستقر در مراکز واکسیناسیون با تأخیر زیاد صورت می‌پذیرد و درواقع امکان رصد برخط فرآیند واکسیناسیون را از سامانه سیب و تیتک سلب می‌کند. بنابراین احتمال وقوع خطا در ثبت اطلاعات واکسن و مشخصات دریافت‌کننده آن به‌وضوح افزایش پیدا کرده است و به دلیل این‌که در حال حاضر استعلام شناسه واکسن از تیتک توسط تیم‌های بهداشتی پس از تزریق انجام می‌شود، عملاامکان شناسایی واکسن‌های تقلبی و یا کشف تخلف از بین رفته است.
|
ارسال نظر