۸سالی که بر خلیج فارس و دریای عمان گذشت/ روند صعودی تغییر فشار های محیط زیستی

~~به گزارش پارس ، به نقل از خبرگزاری خبر آنلاین موج ها آرامش دریا را به هم زده اند. با هر بار پس کشیدن از ساحل صدف، مرجان و جلبک به جا می گذارد. کشتی ها چون نقطه سیاهی روی دریا شناور، جایی میان ایران و عربستان در رفت و آمدند. بر پهنای سومین خلیج بزرگ جهان، خلیج فارس؛ خلیجی که با وجود منابع سرشار نفت و گاز در دریا و سواحل آن، در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی به شمار می‌آید. نفت و گازی که حالا بلای جان دریای جنوب ایران شده است. ۴۷برابر آلودگی بیشتر از ظرفیت طبیعی یکی از پیامدهایی است که تردد بالای کشتی های نفت کش و فعالیت شدید صنایع در حوزه خلیج فارس باعث آن شده است.

آلودگی زیست محیطی  در سال های گذشته یکی از چالش‌های مهم در این پهنه آبی بوده‌ است. احداث سکوهای نفتی، مجتمع‌ها و پالایشگاه‌ها در اطراف خلیج فارس و ورود نفت، مواد شیمیایی و پساب‌ها به داخل آب از متهمان اصلی این آلودگی ها هستند. عبور سالانه بیش از ۱۰٬۰۰۰ شناور از خلیج فارس و دریای عمان که ۷۵ درصد آن‌ها به حمل و نقل نفت خام و محصولات نفتی مربوط است و در پی آن تخلیه مواد زائد مختلف متهمان دیگر تخریب خلیج جنوبی ایران هستند. به دلیل حاکم بودن شرایط طبیعی متفاوت بر گستره آبی و هم بر خشکی های خلیج فارس، این منطقه ظرفیت خود اصلاحی کمی دارد و زخمهای طبیعی بر پیکره آن باعث نابودی بیشتر زمینه های مناسب زندگی می شود.

با مروری بر وضعیت زیست محیطی خلیج فارس در سال های ۱۳۸۳تا ۱۳۹۲  از مهم ترین تهدیدهای سواحل خلیج فارس و دریای عمان می توان به عوامل افزایش جمعیت در سکونتگاه های نوار ساحلی، فعالیت های صنعتی، افزایش گردشگری ساحلی، شکار و صید غیرمجاز پرندگان و آبزیان، میزان استفاده بالای از سموم کشاورزی، گسترش نامطلوب فاضلاب شهری و روستایی و کیفیت پایین سیستم تصفیه فاضلاب، عدم وجود مدیریت یکپارچه بر پسماندهای شهری و بیمارستانی و همچنین در خصوص زهاب کشاورزی، برداشت بی رویه شن و ماسه از ساحل دریا و رودخانه ها، تغییر کاربری زمین ها، افزایش روزافزون فعالیت های اکتشاف و استخراج نفت و گاز و صنایع وابسته به آن و همچنین  کاهش تنوع زیستی و تخریب زیستگاه ها و ورود گونه های غیر بومی مهاجم اشاره کرد.

موجودات متنوعی در خلیج فارس زندگی می کنند؛ قارچها جلبکها، صدفها، مرجانها، خیارهای دریایی، مارهای دریایی، لاک پشت ها و... .

ردیف نام گونه تعداد

۱ ماهی ۱۶۰۰

۲ میگو ۱۵

۳ پستانداران دریایی ۱۰

۴ لاک پشت دریایی ۵

۵ آبسنگ های مرجانی ۵۰

۶ پرنده ۶۰

علاوه بر آن ۵تا ۷گونه دلفین در خلیج فارس وجود دارد. به طور کلی بیش از صدهزار دلفین در خلیج فارس و دریای عمان زندگی می کنند که در پاییز ۱۳۸۶ در طول یک ماه بیش از ۱۵۰دلفین جان خود را از دست دادند.

 ۷ گونه از کوسه‌ها نیز در آب‌های خلیج فارس زندگی می‌کنند، کوسه ماهی درنده،کوسه گربه ماهی، نهنگ کوسه یا کوسه کر،سر چکشی،کوسه ماهی شکاری و کوسه ماهی گورخریاز گونه های کوسه در این دریا هستند. صید بی‌رویه این آبزی در سال‌های اخیر افزایش چشم گیری یافته‌است و نسل آن‌ها را در معرض انقراض قرار داده‌است. همچنین افزایش تخریب مناطق ساحلی نیز جزو عواملی است که  تداوم نسل آن‌ها به خطر می اندازد.

نشت سالانه ۱.۵میلیون تن نفت به خلیج فارس

طبق مطالعات انجام شده، سالانه حدود ۱٬۵ میلیون تن نفت به خلیج فارس نشت می‌کند. بر اساس مطالعات اخیر صورت گرفته در منطقه راپمی  میزان آلودگی نفتی در رسوبات طی سال های اخیر کاهش یافته است و بیشترین آلودگی مربوط به منطقه از کشور بحرین و قطر است.

یکی از همین آلاینده های مزاحم که آب های بخش های از خلیج فارس را به نیلگونی، تیره می کند، هیدروکربن هاست. هیدرو کربن هایی که آنقدر غلیظ هستند که در مقایسه با دریای شمال سه برابر و در مقایسه با دریای کارایب دو برابر غلظت بیشتر دارند و بلای جان این خلیج ایرانی شده اند.

گردو غبار، یکی از عوامل دیگری است که بر محیط زیست حاشیه خلیج فارس و تمامی شهرهای غربی ایران اثرات  منفی ناگواری برجای گذاشته. گرد و غباری که هر سال در فصل خشک  از سوی عراق - کویت و شمال عربستان به سوی سواحل شمال خلیج فارس و غرب ایران شروع به وزیدن می کند. وزیدن این گرد و غبار جنوبی باعث فرار پرندگان و حیوانات شده و تهدید جدی برای تنوع زیستی حوزه خلیج فارس است.

۸سال سیاهی  که بر خلیج فارس و دریای عمان گذشت

طی ۸سال فعالیت های دولت های نهم و دهم عوامل فشار بر محیط زیست خلیج فارس و دریای عمان تغییرات زیادی داشته اند و به سرعت روند صعودی طی کرده اند. با توجه به مطالعات انجام شده، در همین مدت به دلیل مجموعه فعالیتهای نامطلوب انسانی در شکل های گوناگون، محیط زیست خلیج فارس زیان ها و خسارت های زیادی را متحمل شده است که اکوسیستم این دریاها را تحت تاثیر قرار داده است.

رشد ۲۵درصدی معادن در ۵سال

معادن، یکی ازهمین عوامل فشار هستند. رشد ۲۵درصدی معادن طی سال های ۱۳۸۶تا ۱۳۹۱ در حالی است که حفاری معادن نقطه آغاز مشکلات زیست محیطی بیشتر برای منطقه است.  یکی از اثرات منفی معدن کاری بر محیط زیست راه یافتن فاضلاب ها و پسماندها به طبیعت و جاری شدن آنها بر رودخانه ها و دریا خواهد بود. گاهی معدن ها بی توجه به دفع صحیح پسماندها، انباشت آنها در محل های نامناسب و عدم تصفیه فاضلاب خود  برای تخریب محیط زیست مصمم می شوند. نخستین و مهم ترین مشکل زیست محیطی صنعت معدن فاضلاب اسیدی منابع است که باعث نابودی آبزیان و زیست بوم آنها می شود.

تعداد کل معادن بهره برداری شده واقع در استان های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان طی این سال ها با بیش از ۲۵درصد رشد به ۴۶۳ معدن رسیده است. اگرچه در سال ۸۶، ۱۴درصد معادن سیستم فاضلاب داشته اند و در سال ۹۱ این رقم به بیش از ۲۱.۸ درصد افزایش یافته اما همان اوایل تنها ۱۸.۹ درصد معادن محل دفع فاضلاب آنها آب های سطحی و رودخانه بوده و این ارقام برای سال ۹۱ به ۳۶.۶ درصد رسیده است.

از خالی شدن فاضلاب تا لاستیک های فرسوده در دریا

از برجسته ترین عوامل انسانی دیگری که باعث ایجاد آلودگی است می توان به تخلیه فاضلاب و زباله سکونتگاههای شهری و روستایی و پسماندهای کشاورزی به همراه سایر آلودگی ها از جمله روغنهای سوخته، لاستیک های فرسوده و آهن آلات اسقاطی اشاره کرد که ورود این فاضلاب ها بار اضافی بر دوش محیط زیست خلیج فارس بوده و باعث ایجاد بار میکروبی بالا، تجمع فلزات سنگین و سموم کشاورزی در محیط های ساحلی می شوند.

این در حالی است که  ۱۱درصد صنایع ساحلی در استان های مجاور خلیج فارس و دریای عمان پساب تولیدی آنها در دسته پر خطر قرار دارد. ۲۲ درصد این صنایع نیز با اینکه در رده پر خطر نیستند اما بی خطر هم نیستند و بدون هیچ نوع عملیات تصفیه ای مستقیم وارد دریا می شوند.

نیروگاه های تولید برق و آب شیرین کن ها نیزدر آلودگی دریا بی نصیب نیستند به طوری که ۱۷۵هزار متر مکعب در ساعت پساب به سمت دریا تخلیه می کنند. رتبه اول آلودگی نیز به صنایع تولید برق و آب شیرین کن ها تعلق می گیرد.  پالایشگاه های نفتی با ۲۸درصد نیز در رتبه بعدی قرار دارند. هرچند تعداد صنایع آب شیرین کن در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه بسیار کم است  اما با توجه به نیاز، امکان گسترش آن زیاد است.

افزایش ۶۴درصدی نشت نفت خام به دریا طی ۸سال

وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در این منطقه موجب شده تا فعالیتهای حفاری، استخراج، پالایش، احداث تأسیسات نفتی و آلودگی رو به افزایش را به محیط زیست دریایی تحمیل کنند. در حال حاضر تقریبا 70 سکوی نفتی در خلیج فارس فعال هستند که آمارها نشان می دهد سهم قابل توجهی در آلودگی خلیج فارس دارند.  بین سال های ۱۳۸۳تا ۱۳۹۱، ۶۴درصد افزایش سهم کشتی ها و نفت کش ها در نشت نفت خام در دریا بوده است.

از طرف دیگر در سال ۱۳۹۱ تعداد ۲۲چاه نفت در خلیج فارس نشتی ای به طول هفت کیلومتر در پهنای یک کیلومتر داشتند. از تعداد ۲۲چاه نفت نشتی ۲۱مورد چاه نشتی مربوط به کشور ایران بوده است.

قاچاق مواد سوختی و رها کردن آن در خلیج فارس

یکی دیگر از مسایلی که بیشتر در سواحل ایرانی صورت می گیرد و تهدید جدی برای آلودگی دریایی است قاچاق مواد سوختی به کشورهای حاشیه خلیج فارس و جابه جایی غیر استاندارد توسط شناورهای غیر مجاز است. ماجرا وقتی روی سیاه خود را نشان می دهد که قاچاقچیان در برخورد با نیروهای انتظامی و دریابانی برای فرار از اتهام مواد نفتی را در دریا رها می کنند.

عدم سیستم مناسب برای مدیریت زباله ها نیز از دیگر عوامل آلودگی هستند. به طور مثال در سال ۱۳۹۲ در آبادان حدود ۴۰درصد زباله های واحدهای صنعتی  از نوع خطرناک حاد بوده است. علاوه بر زباله های شهری و صنعتی زباله های بیمارستانی در این منطقه خود باعث نگرانی کارشناسان محیط زیست شده است. بر اساس گزارش ها اکثر بیمارستان های منطقه فاقد امکانات زباله سوز است و بیشتر آنها نیز زباله های عفونی و غیر عفونی را بدون هیچ تغییری دفن می کنند.به عنوان نمونه از ۱۸بیمارستان شهرستان اهواز ۱۶بیمارستان یعنی ۸۸درصد فاقد سیستم زباله سوز هستند در حالی که این تعداد بیماستان در روز ۱۱۰۰کیلوگرم زباله عفونی تولید می کنند.