هیپوکسی چیست و چه راه درمانی دارد ؟

هیپوکسی به معنی کاهش اکسیژن ‌رسانی است، کاهش خون ‌رسانی ممکن است تمامی ارگان‌های بدن را درگیر کند یا تنها چند بافت را درگیر کند. در این مطلب از پارس نیوز به طر کامل با این بیماری آشنا خواهید شد.

هیپوکسی چیست ؟

هیپوکسی زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌های بدن اکسیژن کافی دریافت نکنند. وقتی نفس می‌کشید، اکسیژن وارد ریه‌ها می‌شود. این اکسیژن از طریق مسیر هوایی وارد کیسه‌هایی به‌نام آلوئول می‌شود. در مرحله بعد، اکسیژن از طریق مویرگ‌های کنار آلوئول‌ها وارد جریان خون می‌شود و درنهایت با جریان خون به بافت‌ها می‌رسد.

می‌توانید مولکول‌های اکسیژن را مانند مسافرانی در نظر بگیرید که از فرودگاه (ریه) به‌وسیله ناقل‌هایی وارد بزرگراه (جریان خون) می‌شوند و به مقصد (بافت‌ها) می‌رسند. زمانی‌ که اکسیژن به بافت می‌رسد، مسافر دیگری به‌نام کربن دی‌اکسید جای خود را با اکسیژن عوض می‌کند و از طریق ناقل‌ها به ریه می‌رود و به‌عنوان مواد زائد با بازدم از بدن خارج می‌شود. جریان هوا و جریان خون هر دو در فرایند اکسیژن‌رسانی نقش مهمی دارند. به همین دلیل بیماری‌های ریوی و قلبی احتمال بروز هیپوکسی را افزایش می‌دهند.

تفاوت هیپوکسی و هیپوکسمی

این دو واژه ممکن است به‌جای هم استفاده شوند، اما یکسان نیستند. هرچند هر دو کلمه با فقدان اکسیژن مرتبط‌اند، این فقدان در بخش‌های مختلف بدن اتفاق می‌افتد. بیماری هیپوکسی

کاهش میزان اکسیژن در بافت و هیپوکسمی کاهش میزان اکسیژن در خون است. هیپوکسی معمولا (نه همیشه) به‌سبب هیپوکسمی ایجاد می‌شود. بنابراین ممکن است فرد هیپوکسیک شود، ولی هیپوکسمیک نباشد و برعکس.

جبران اکسیژن در هیپوکسی

افرادی که هیپوکسی ناشی از COPD دارند به درمان مادام العمر نیاز دارند تا از عوارض هایپوکسی جلوگیری شود. در این شرایط اکسیژن درمانی به بیمار کمک می‌کند موثرتر تنفس کند و کیفیت زندگی بیمار افزایش یابد. برای جبران هیپوکسی و پیش‌گیری از عوارض آن باید میزان اکسیژن خون بیمار به سطح نرمال برگردد. یک روش معمول برای ایجاد این وضعیت اکسیژن درمانی است. اکسیژن اضافی تنگی نفس را کاهش می‌دهد، اکسیژن خون را افزایش داده و فشار اضافی روی قلب و ریه را کم می‌کند. همچنین به علت تعدیل عملکرد قلب برای جبران اکسیژن فشار خون افزایش یافته را به سطح نرمال برمی‌گرداند. در اکسیژن درمانی از اکسیژن فشرده استفاده می‌شود که این گاز به صورت فشرده شده در یک کپسول قابل حمل ذخیره می‌گردد.

تاثیر دارو درمانی در درمان هایپوکسی

علاوه بر درمان‌ اکسیژن‌رسانی برای هیپوکسی در افراد مبتلا به COPD، دارو هم در پیشگیری از هایپوکسی نقش دارد. بعنوان مثال؛

داروهای آلرژی برای جلوگیری از منقبض شدن راه‌های هوایی، داروهای ضد فشار خون برای کاهش التهاب، داروهای قلبی برای کنترل نارسایی قلبی و درد قفسه سینه، دارو برای جلوگیری از سوهاضمه یا ریفلاکس معده. جدای از مصرف داروها و درمان‌ها توصیه می‌شود از محرک‌های محیطی که باعث تنگی نفس یا افت اکسیژن می‌شوند دوری کنید مثل؛ آلودگی هوا، سیگار کشیدن یا در معرض دود سیگار بودن (دود دست دوم)، مواد شیمیایی و گرد و غبار.

میزان موفق بودن درمان هیپوکسی چقدر است ؟

می‌دانید که بیماری COPD قابل درمان نیست زیرا بخش‌های فیبروز شده ریه، خود را بازسازی نمی‌کنند و در صورتی که دلیل هایپوکسی این بیماری باشد باید برای پیش‌گیری از بروز عوارض احتمالی، بیمار تحت نظر پزشک باشد و داروهایش را طبق دستورالعمل مصرف کند. یکی از عوارض احتمالی بیماری COPD نارسایی تنفسی است و یکی از دلایل عمده مرگ و میر این بیماران ناشی از همین موضوع است.

درمان منظم با اکسیژن در طولانی مدت، باعث افزایش کیفیت و طول عمر افراد مبتلا به COPD می‌شود. بعضی از این بیماران ممکن است حداقل روزی 15 ساعت به اکسیژن درمانی نیاز پیدا کنند. بسیاری از افرادی که لازم دارند از اکسیژن درمانی استفاده کنند زندگی عادی و فعالی دارند. در موارد بسیاری، اکسیژن درمانی به آسان‌تر شدن فعالیت، افزایش استقامت و کاهش تنگی نفس بیمار کمک کرده و امید به زندگی را در این افراد افزایش می‌دهد.

علت هیپوکسی

هر وضعیتی که میزان اکسیژن خون را کاهش دهد یا جریان خون را محدود کند، ممکن است موجب بیماری هیپوکسی شود. این عارضه جزو وضعیت‌های شایعی است که امکان دارد در هر سنی اتفاق بیفتد، اما بیشتر به‌علت بیماری‌هایی زمینه‌ای ایجاد می‌شود که روی جریان خون و تنفس اثر می‌گذارند از جمله:

• کم‌خونی؛
• آسم؛
• برونشیت؛
• بیماری انسداد ریوی مزمن؛
• نقایص مادرزادی قلب؛
• نارسایی احتقانی قلب؛
• آمفیزم؛
• ذات‌الریه (باکتریایی و ویروسی)؛
• انسداد مجرای هوایی؛
• پنوموتوراکس (هوا در فضای اطراف ریه و کلاپس ریه)؛
• اِدم ریه (مایع در ریه)؛
• آمبولی ریه (لخته خون در ریه)؛
• افزایش فشار خون ریه؛
• فیبروز ریه (زخم ریه)؛
• عفونت هایی مثل کووید ۱۹؛
• آپنه خواب.

انواع هیپوکسی

چند عامل مهم در رسیدن اکسیژن به سلول‌ها نقش دارند، از جمله:

• وجود اکسیژن کافی در هوای تنفسی؛
• عملکرد سالم ریه برای رسیدن اکسیژن به آلوئول‌ها؛
• سلامت قلب و عروق برای رساندن خون غنی ‌از اکسیژن به بافت‌ها؛
• گلبول قرمز کافی برای انتقال اکسیژن؛
• توانایی سلول‌های بافتی برای استفاده از اکسیژن.

۱. هیپوکسی هیپوکسمیک

شایع‌ترین نوع هیپوکسی است که به‌علت کمبود اکسیژن در خون ایجاد می‌شود. هیپوکسمی ممکن است ناشی از بیماری قلبی و ریوی، نقایص مادرزادی قلب و داروهای کاهنده میزان تنفس باشد. رفتن به مناطق مرتفع، یعنی جایی که میزان اکسیژن کم است، نیز می‌تواند موجب هیپوکسمی شود.

۲. هیپوکسی ناشی از نقص گردش خون

خون مقدار زیادی اکسیژن دارد، اما اگر قلب خون را به‌خوبی پمپ نکند یا انسدادی در عروق خونی وجود داشته باشد، اکسیژن کافی به بافت‌ها نمی‌رسد. به این وضعیت هیپوکسی جریان خون یا هیپوکسی ایسکمیک گفته می‌شود. نارسایی مادرزادی قلب، لخته خون، مسمومیت، بیماری‌هایی مثل سندرم رینود، تماس با سرما و شوک احتمال هیپوکسی گردش خون را افزایش می‌دهند.

۳. هیپوکسی ناشی از کم‌خونی

این عارضه زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز کافی برای حمل اکسیژن از ریه به بافت وجود نداشته باشند. اگر بدن گلبول قرمز کافی نسازد یا این سلول‌ها بدشکل باشند، فرد دچار کم‌خونی می‌شود. کم‌خونی فقر آهن، ازدست‌دادن مقدار زیادی خون و مسمومیت با کربن مونوکسید ممکن است موجب این نوع هیپوکسی شوند.

۴. هیپوکسی هیستوتوکسیک

زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بدن نمی‌توانند به‌خوبی از اکسیژن استفاده کنند. ممکن است اکسیژن زیادی به ریه و جریان خون وارد شود، اما زمانی‌ که اکسیژن به بافت‌ها می‌رسد، چیزی مانع استفاده سلول‌ها از اکسیژن شود. این مسئله ممکن است ناشی از مسمومیت با سیانید، مسمومیت شیمیایی، مصرف مواد مخدر و الکل باشد.

علائم Hypoxia

علائم هیپوکسی بسته به شدت، علت زمینه ای و قسمت هایی از بدن شما متفاوت است. اگرچه آنها می توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند، اما شایع ترین علائم آن عبارتند از:

• گیجی
• سرفه کردن
• بی قراری شدید
• سردرد
• اضطراب
• تعریق
• خس خس سینه
• ضربان قلب سریع
• تنفس سریع و پی در پی
• تنگی نفس
• ضربان قلب آهسته
• از دست دادن هوشیاری
• سیانوز

به خاطر داشته باشید که هیپوکسی می تواند کشنده باشد، پس در صورت مشاهده علائم در خود یا نزدیکانتان، فورا با اورژانس تماس بگیرید.

عوارض جانبی هیپوکسی

نرسیدن طولانی‌مدت اکسیژن به بافت‌های بدن ممکن است سبب عوارض جدی شود، مانند:

• آسیب به اندام: از جمله آسیب به اندام‌های حیاتی مثل مغز، قلب، کبد و کلیه که شاید موجب نقص عملکرد اندام یا مشکلات بلندمدت شود.
• اختلال شناختی: هیپوکسی طولانی‌مدت ممکن است موجب اختلال شناختی، مشکلات حافظه، مشکل تمرکز و توجه و اختلال شناختی کلی شود.
• مشکلات عصبی: این عارضه می‌تواند موجب سکته مغزی، تشنج، کما یا مرگ مغزی شود.

هیپوکسی خفیف اما طولانی‌مدت هم ممکن است موجب چنین عوارضی شود:

• پیشرفت سرطان، رشد تومور، مقاومت به درمان‌های سرطان؛
• بدترشدن بیماری‌های قلبی‌عروقی؛
• نارسایی کلیه یا پیشرفت سریع بیماری کلیه.

تشخیص هیپوکسی

پزشک با معاینه بالینی و گوش‌دادن به صدای قلب و ریه می‌تواند این عارضه را تشخیص دهد. همچنین ممکن است برای بررسی وجود کبودی، پوست و ناخن‌ها و لب‌ها را نگاه کند. برای بررسی میزان اکسیژن و علت زمینه‌ای هیپوکسی آزمایش‌هایی تجویز می‌شوند، از جمله:

• پالس اکسیمتری: حسگری روی انگشت شما قرار می‌گیرد تا میزان اکسیژن خون را بسنجد. این روش غیرتهاجمی و بدون درد است.
• آزمایش گاز خون شریانی (ABG): با یک سوزن نازک خون از مچ دست، بازو یا کشاله ران گرفته می‌شود تا مقدار اکسیژن آن بررسی شود.
• آزمایش عملکرد ریه (PFT): به‌وسیله دهانی متصل به یک دستگاه عمل دم و بازدم را انجام می‌دهید تا عملکرد ریه شما بررسی شود.
• تصویربرداری: پرتوی ایکس، سی.تی اسکن و اسکن وی‌کیو (V/Q) ابزارهایی برای عکس‌برداری از اندام ‌های داخلی هستند. این تصاویر تشخیص عامل بیماری را راحت‌تر می‌کنند.
• آزمایش پیاده‌روی ۶دقیقه‌ای: در این آزمایش، ۶ دقیقه روی یک سطح صاف قدم می‌زنید تا ببینید در این زمان تا چه فاصله‌ای می‌توانید پیاده‌روی کنید. این آزمایش برای ارزیابی عملکرد قلب و ریه مفید است.
• اکوکاردیوگرام (ECG): در این آزمایش از امواج صوتی برای تصویربرداری از قلب، ارزیابی عملکرد قلب، تشخیص ناهنجاری‌های ساختاری یا بیماری‌های قلبی استفاده می‌شود.
• الکتروکاردیوگرام (EKG): از این آزمایش برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی قلب و ارزیابی ضربان و ریتم قلب و ناهنجاری‌های احتمالی استفاده می‌شود.

درمان هیپوکسی

درمان هیپوکسی به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد و معمولا شامل رفع علت زمینه‌ای، رساندن اکسیژن لازم به بدن و جلوگیری از عوارض هیپوکسی است و موارد مختلفی را شامل می‌شود، از جمله:

• استنشاق استروئیدهایی که مسیر هوایی را باز می‌کنند برای درمان آسم و سایر بیماری‌های ریه؛
• مصرف داروهایی که سبب کاهش مایع اضافی در ریه می‌شوند؛
• ماسک فشار مثبت مداوم مسیرهای هوایی برای آپنه خواب؛
• فشار مثبت مسیر هوایی برای درمان بیماری انسداد ریوی مزمن و بعضی از انواع آپنه خواب؛
• اکسیژن مکمل برای درمان هیپوکسی مزمن؛ (ماسک یا لوله روی بینی قرار می‌گیرد و نوعی دستگاه انتقال اکسیژن میزان انتقال اکسیژن به ریه و آلوئول‌ها را افزایش می‌دهد.)
• تهویه مکانیکی در بیمارستان برای هیپوکسی حاد شدید (شروع ناگهانی).

مهار علائم هیپوکسی

اگر علائمی مثل گیجی، افزایش ضربان قلب یا تنفس دارید یا متوجه کبودشدن ناخن‌ها، لب‌ها و پوست‌تان شده‌اید، باید بلافاصله خدمات پزشکی دریافت کنید. این عارضه باید بالافاصله درمان شود تا از آسیب دائمی اندام جلوگیری شود. بیماری انسداد ریوی مزمن و بعضی دیگر از بیماری‌ها با علائم خفیف‌تر می‌توانند موجب هیپوکسی مزمن شوند. در شرایط خاص، پزشک درباره مهار علائم و روش‌های جلوگیری از افت شدید اکسیژن با شما صحبت می‌کند.

پیشگیری از هیپوکسی

بهترین روش پیشگیری از این بیماری مهار عوامل زمینه‌ساز کاهش اکسیژن است. اگر بیماری قلبی یا ریوی دارید، درباره نگرانی‌هایتان و روش‌های خاص کاهش خطر با پزشک صحبت کنید. بعضی از موقعیت‌ها مثل حضور در ارتفاع احتمال بروز این بیماری را افزایش می‌دهند. درباره نکته‌های خاصی که باید در زمان سفر یا تغییر دارو رعایت کنید با پزشک صحبت کنید.

هیپوکسی معمولا به درمان فوری نیاز دارد، پس اگر به بیماری‌های زمینه‌ساز هیپوکسی مبتلا هستید در خصوص روش های مهار آن با پزشک صحبت کنید. گاهی بعد از درمان بیماری زمینه‌ای، هیپوکسی برطرف می‌شود و به اکسیژن مکمل نیازی نیست. اما در بعضی موارد، ممکن است به اکسیژن مکمل مزمن نیاز داشته باشید تا مطمئن شوید که احتمال هیپوکسی یا آسیب بافتی ناشی از کمبود اکسیژن وجود ندارد.

مدیریت علائم هیپوکسی

اگر علائمی مانند گیجی، ضربان قلب سریع یا تنفس را تجربه کردید، یا متوجه شدید که ناخن‌ها، لب‌ها یا پوست‌تان آبی به نظر می‌رسد، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. برای جلوگیری از آسیب دائمی به اندام ها و بافت ها، هیپوکسی باید فوراً درمان شود. COPD و سایر شرایط پزشکی ممکن است باعث هیپوکسی مزمن با علائم کمتر شود. پزشک با شما در مورد مدیریت شرایط خاص شما برای کاهش علائم و خطر کاهش بیش از حد سطح اکسیژن شما صحبت خواهد کرد.

چگونه می توانم خطر Hypoxia را کاهش دهم ؟

بهترین راه برای کاهش خطر هیپوکسی، مدیریت هر گونه شرایط زمینه ای است که می تواند سطح اکسیژن شما را کاهش دهد. اگر دچار بیماری قلبی یا ریوی هستید، با پزشک خود در مورد نگرانی های خود و روش های خاص برای کاهش خطر Hepoxia صحبت کنید. توجه داشته باشید که برخی داروها و موقعیت‌ها  مانند سفر به ارتفاعات بالاتر ممکن است خطر هیپوکسی را افزایش دهند. از پزشک خود در مورد اقدامات احتیاطی خاصی که باید هنگام مسافرت یا تغییر دارو انجام دهید، بپرسید.

اگر این شرایط را داشته باشم چه انتظاری می توانم داشته باشم ؟

Hypoxia معمولاً نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. پزشک شما در مورد علت اصلی و نحوه مدیریت آن در آینده با شما صحبت خواهد کرد. در برخی شرایط، هیپوکسی زمانی برطرف می شود که بیماری زمینه ای درمان شود که در این موارد نیاز به اکسیژن مکمل برطرف می شود. در شرایط دیگر، ممکن است به اکسیژن مکمل مزمن نیاز داشته باشید تا مطمئن شوید که Hypoxia یا آسیب بافتی ناشی از سطوح پایین اکسیژن وجود ندارد. پزشک شما گزینه های شما را با شما در میان خواهد گذاشت.

چگونه از خودم مراقبت کنم ؟

اگر یک بیماری زمینه‌ای دارید که منجر به Hypoxia شده یا می‌تواند منجر به آن شود، مدیریت شرایط بهترین راه برای کاهش خطر تکرار آن است.

• علائم جدید را نادیده نگیرید. اگر احساس کردید مشکلی وجود ندارد به خود اعتماد کنید و با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید.
• مصرف کردن داروها طبق تجویز پزشک.
• مراقب خود باشید. اگر آسم دارید، محرک‌های خود را بشناسید و مطمئن شوید که یک اسپری نجات دهنده همراه خود دارید. تمرینات تنفسی را با استفاده از اسپیرومتر تشویقی انجام دهید و سایر توصیه‌های ارائه‌شده توسط پزشک خود را برای سلامت ریه دنبال کنید.
• ترک سیگار و محصولات تنباکو. اگر سیگار می کشید، ترک سیگار می تواند به افزایش عملکرد ریه و جلوگیری از آسیب بیشتر به ریه ها کمک کند.
• برنامه ریزی برای سفر در ارتفاعات. حتی کسانی که شرایط زمینه ای ندارند نیز در ارتفاعات بالا دچار مشکلات تنفسی می شوند. درک کنید که چگونه ممکن است شما را تحت تاثیر قرار دهد و برنامه ای برای چگونگی سازگاری با آن ایجاد کنید. به این فکر کنید که در صورت نیاز به مراقبت پزشکی چه کاری انجام خواهید داد. مطمئن شوید که تجهیزات اضافی یا دارویی که ممکن است نیاز داشته باشید همراه داشته باشید.

چه زمانی باید به ER مراجعه کنم ؟

Hypoxia می تواند یک وضعیت تهدید کننده زندگی باشد. اگر علائم هیپوکسی دارید یا اگر دیگران متوجه تغییر ناگهانی در رفتار یا آگاهی شما شدند به اورژانس مراجعه کنید. اگر یک وضعیت پزشکی مداوم دارید و علائم معمول شما به طور ناگهانی بدتر می شود یا علائم جدیدی را تجربه می کنید که فکر می کنید ممکن است هیپوکسی باشد، به اورژانس مراجعه کنید.

چه سوالاتی باید از پزشک خود بپرسم ؟

اگر در شما یا یکی از نزدیکانتان هیپوکسی تشخیص داده شد، باید به پزشک مراجعه کنید. در اینجا چند سوال وجود دارد که می توانید هنگام مراجعه به مراکز پزشکی، از پزشک خود بپرسید:

• آیا هیپوکسی به یک بیماری زمینه ای مرتبط است ؟
• چگونه می توانم شرایط خود را برای کاهش خطر هیپوکسی مدیریت کنم ؟
• آیا این باعث آسیب به اندام یا عوارض دیگری شده است ؟
• آیا تغییری در شیوه زندگی وجود دارد که می تواند خطر هیپوکسی من را کاهش دهد ؟
• آیا تغییرات در برنامه سفر یا داروها خطر هیپوکسی را در من افزایش می دهد ؟