تاملی بر یک هویت‌ربایی خارجی

به گزارش پارس ، به نقل ازایسنا، هشتم شهریورماه بود که خلیل یوسف لی، مدیر مرکز نظامی گنجوی در آکادمی علوم جمهوری آذربایجان اعلام کرد کتیبه های فارسی زبان مقبره نظامی گنجوی با کتیبه های ترک زبان جایگزین می شوند چرا که خط فارسی این شبهه را برای بازدیدکنندگان ایجاد می کند که نظامی فارسی زبان بوده است.

البته پیش تر خبر تخریب کتیبه های فارسی زبان هم مطرح شده بود که جمهوری آذربایجان واکنش یا پاسخی به آن نداده بود.

نظامی از کی تُرک شد؟

اما ترک زبان و آذری دانستن نظامی گنجوی با همه سبقه ادبی فارسی اش در جمهوری آذربایجان سابقه ای طولانی تر از موضوع کتیبه ها دارد؛ یک پژوهش گر آذربایجانی با انتساب این بیت به نظامی سعی کرده بود او را ترک جلوه دهد: " پدر بر پدر، مر مرا ترک بود… به فرزانگی هر یکی گرگ بود" .

اما این بیت که حتی قافیه درستی هم ندارد نمی تواند منبع موثقی باشد. حتی خود نظامی هم در اشعارش گرگ را وحشی صفت و مذموم می داند. چه رسد به این که بخواهد به این حیوان لقب فرزانگی دهد و خود را به او منسوب کند:

به وقت زندگی رنجور حالیم… که با گرگان وحشی در جوالیم

یا

ز آن بر گرگ روبه راست شاهی… که روبه دام بیند گرگ ماهی

مرمت یا تخریب؟ !

اولین واکنش های سیاسی به خبر برداشتن کتیبه های فارسی را عراقچی، سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه کشورمان نشان داد. او درباره حساسیت این مساله به خبرنگار ایسنا گفت: اظهارات مدیر مرکز نظامی گنجوی در آکادمی علوم آذربایجان باعث نگرانی شده و امیدواریم دولت آذربایجان به حساسیت مسائل فرهنگی توجه داشته باشد.

البته عراقچی با خوش بینی زیاد، احتمال دیگری را هم مطرح کرده بود؛ او گفته بود: « ما موضوع جمع آوری برخی از کتیبه های مقبره نظامی گنجوی را از نزدیک رصد و پیگیری می کنیم و امیدواریم که این جابه جایی به خاطر مرمت آثار بوده باشد» . با این حال این احتمال با توجه به تخریب کتیبه ها و اظهارات خلیل یوسف لی نمی تواند چندان به هدف جمهوری آذربایجان در انجام چنین اقدامی نزدیک باشد.

دیداری که انجام نشد

واکنش ها به جایگزینی و تخریب کتیبه های فارسی مقبره نظامی گنجوی ادامه داشت تا جایی که رایزن فرهنگی ایران در آذربایجان از دیدار سفیر ایران در این کشور با رئیس جمهور و وزیر فرهنگ جمهوری آذربایجان خبر داد و عنوان کرد: سفیر ایران در جمهوری آذربایجان با رئیس جمهور و وزیر فرهنگ این کشور برای بازگرداندن کتیبه های فارسی به مقبره ی نظامی دیدار می کند.

ابراهیم نوری به خبرنگار ایسنا گفت: سفیر ایران در جمهوری آذربایجان از رئیس جمهور و وزیر فرهنگ این کشور، وقت ملاقات گرفته است. برای من نیز برای گفت وگو با رئیس اداره میراث فرهنگی جمهوری آذربایجان قرار ملاقات درخواست شده است، ولی به دلیل مرخصی رفتن رئیس سازمان میراث فرهنگی این کشور، هنوز زمان این ملاقات، مشخص نشده است.

البته این ملاقات تا به حال انجام نشده تا اقدامات دیپلماسی ایران در قبال تخریب و جابه جایی کتیبه های فارسی از مقبره نظامی گنجوی به چند موضع گیری و مصاحبه ختم شود.

پای ویکتور هوگو هم به ماجرای نظامی باز شد

سفیر ایران در باکو هم از جمله مقامات ایرانی بود که به خبر اتفاقات مقبره نظامی گنجوی واکنش نشان داد.

محسن پاک آیین در گفت و گو با خبرنگار ایسنا تصریح کرد: منظومه های نظامی گنجوی در کنار شاهنامه فردوسی دو منبع اصلی زبان فارسی هستند که از سوی دانشگاه ها و موسسات شرق شناسی و سازمان یونسکو و حتی در میان شرق شناسان روسی و آذری به رسمیت شناخته شده اند و بعید است اظهار نظر اخیر مبنی بر غیر پارسی بودن اشعار نظامی، مورد تائید مسوولین فرهنگی آذربایجان باشد.

او گفت: غیر پارسی خواندن اشعار نظامی آنقدر عجیب است که بگوییم ویکتور هوگو اشعار خود را به زبان عربی سروده است.

سفیر ایران در باکو با بیان اینکه نظامی گنجوی محور دوستی دو کشور است و نباید به موضوعی برای اختلاف تبدیل شود، عنوان کرد: دو کشور باید برای پاسداری از این نماد تمدن و فرهنگ مشترک به یک تفاهم مشترک و راهکارهای مفید برسند.

واکنش مثبت از جمهوری تُرک ها

این صحبت های پاک آیین با واکنش مثبت یک عضو پارلمان جمهوری آذربایجان مواجه شد؛ گوهر بخشعلی اوا گفت: همان گونه که سفیر ایران نیز اظهار داشته است، سروده های نظامی گنجوی نباید به موضوع اختلاف تبدیل شود. نظامی گنجوی نه تنها به فرهنگ مشترک اسلامی آذربایجان و ایران تعلق دارد، بلکه به عنوان یک نابغه بزرگ متعلق به فرهنگ بشریت است.

او ادامه داد: نظامی گنجوی قطعا نمونه بزرگ یک شاعر فارسی گوی است که مقبره اش در جمهوری آذربایجان است.

اما حتی واکنش مثبت این عضو پارلمان هم نتوانست جمهوری آذربایجان را وادار کند پاسخی رسمی در این باره به جامعه ایرانی برای جعل هویت شاعر ملی شان بدهد.

سکوتِ مجلس و شخص اول قوه مقننه

مجلس ایران به دور از هیاهوهای شکل گرفته در قبال تخریب کتیبه های فارسی مقبره نظامی گنجوی در جمهوری آذربایجان، واکنش خاصی به این مساله نشان نداد؛ مجلس نه بیانیه ای صادر کرد و نه حتی نمایندگان در نطق یا تذکری به آن اشاره کردند. کمیسیون فرهنگی مجلس هم در جلسات خود به این مساله رسیدگی نکرد.

سکوت مجلس در پس شلوغی های مربوط به لایحه اصلاح بودجه ۹۲ گم شد تا نمایندگان این لایحه را هم رد کنند و بدون هیچ توجهی به آنچه بر سر میراث معنوی مان در جمهوری آذربایجان می آید به تعطیلات دو هفته ای تابستانی شان بروند.

حتی علی لاریجانی که در سفر دو سال پیش خود به گنجه از مقبره نظامی بازدید و از مرمت و بازسازی این مقبره توسط دولت آذربایجان ابراز خرسندی کرده بود، نسبت به این تخریب و جابه جایی واکنشی نشان نداد.

با این حال برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در گفت وگوهایی با خبرنگار پارلمانی این اقدام جمهوری آذربایجان را محکوم کردند و خواستار پی گیری حقوقی و دیپلماتیک این مساله شدند.

تکلیف یونسکو در قبال کتیبه های ایرانی مقبره نظامی

سخنگوی کمیسیون حقوقی مجلس در این باره به ایسنا گفت: تغییر، تبدیل، تحریف و از بین بردن آثار تخلف و موجب حق است و ما می توانیم از هویت خودمان دفاع کنیم. به کار بردن زبان و رسم الخط دیگری غیر از آن چه واقعیت داشته، جعل در گذشته و تاریخ است. اگرچه پشت این کارها اهداف سیاسی وجود دارد و به نوعی می خواهند گذشته ما را مقطوع نشان دهند و به غنایی که در فرهنگ فارسی است و مربوط به فرهنگ و ملیت ماست آسیب بزنند.

محمدعلی اسفنانی تاکید کرد: در هر حال این کار با هر دلیل و انگیزه ای که صورت گرفته باشد، یک عمل مجرمانه است و در صورتی که از ناحیه کشور ما مطرح شود، می توان از طریق بین المللی، دادگاه های بین المللی و دیوان داوری مورد بررسی قرار گیرد حتی به اعتقاد من یونسکو هم مکلف است در این زمینه ورود پیدا کند و جلوی این نوع تحریف تاریخی را بگیرد.

او اضافه کرد: ما به طور قطع می توانیم این مساله را از طریق مجامع بین المللی پیگیری کنیم چون هم متعلق به تاریخ ماست و هم به اعتقاد من از باب اینکه یک میراث جهانی است سازمان یونسکو تکلیف دارد سریع السیر اقدام کند و هم این کار را متوقف کند، هم خسارات وارده را جبران کند و حتی در عرصه بین المللی موجبات محکومیت آنها را فراهم کند.

منظومه های دیپلماتیک به کمک منظومه های فارسی می آیند

ایرج ندیمی، عضو فراکسیون گردشگری مجلس شورای اسلامی هم معتقد است: ایران از جهت مواریث علمی، فرهنگی، انسانی و ادبی با مشکلاتی روبرو شده است. از جمله ی آنها مباحثی مربوط به تقسیمات جغرافیایی یا غارت استعماری است. مثلا بخش عمده ای از مواریث ما به علل جنگ ها و پیمان نامه ها از ایران جدا شده اند یعنی در اماکن دیگر یا کشورهای نواستقلال یافته و تازه استقلال یافته نگهداری می شود.

او به خبرنگار ایسنا گفت: ما نسبت به افرادی مثل نظامی گنجوی وظیفه داریم؛ آنها در زمانه خود تلاش کردند میراث ما را در منظومه ها، کلمات و دواوین خود حفظ کنند ما هم وظیفه داریم که در منظومه های دیپلماتیک پاسداشت آنها را حفظ کنیم.

ندیمی تاکید کرد: معنی این حرف این است که ازهمه دستگاه های مرتبط با حوزه دیپلماسی توقع داریم که چنین رویکردی داشته باشند. خود من نیز به عنوان رئیس شورای اجرایی گروه بین المجالس ایران (IPU) باید این قضیه را تعقیب کنم تا مبادا در راستای کم ارزش کردن جابجایی یا نابود کردن میراث های ما که در کشورهای دیگر نگهداری می شود قصور، تقصیر و یا توطئه ای انجام شود.

این کار توهین به زبان فارسی است

یک عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هم در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: اولین اقدام ایران باید این باشد که هم از طریق یونسکو و هم از طریق بقیه مراکز فرهنگی بین المللی رسما اعتراض خود را به این عمل نشان دهد.

نصرالله پژمان فر با بیان این که این کار توهین به زبان فارسی است، ادامه داد: سکوت و انفعال در این باره قطعا کار غلطی است و وزارت خارجه و رایزن های فرهنگی باید در این زمینه، اعتراض و تمامی مراکز و مجامع بین المللی باید این موضوع را از طریق مراجع قانونی پیگیری کنند.

این داستان ادامه دارد…

البته اهالی ادب و فرهنگ هم در اظهارنظرهایی جداگانه انتقادات خود را به این کار دولت آذربایجان اعلام کردند؛ آن ها و همه مردمی که میراث معنوی کشورمان را دوست دارند با پیش زمینه هایی از اقدامات ترکیه برای تصاحب شمس و مولانا و سایر کشورهای دیگر در تحدید میراث معنوی فارسی و ایرانی منتظرند ببیننند چه اقدامی از سوی دولت مردان و دیپلمات های ایرانی انجام می شود؟

مردم البته، قصور سازمان میراث فرهنگی را هم که تاکنون هیچ اظهار نظر و واکنش رسمی از سوی مقامات این سازمان مطرح نشده را نادیده نخواهد گرفت و در کنار مسئولان سیاسی چشم انتظار اقدامی از سوی مسئولین میراث فرهنگی هم هستند.

امید است حسن روحانی، رییس جمهور ایران و همکاران وی که در تبلیغات انتخاباتی خود بر نقش میراث فرهنگی و گردشگری تاکید خاصی داشتند وارد عمل و مانع به تاراج رفتن میراث فرهنگی ایران اسلامی شوند.