اسلام سیاسی ترکیه برای بحران‌های سیاسی منطقه راهکاری ندارد

نشست «مقایسه مبانی دولت‌سازی اسلام‌گرایان ترکیه با جمهوری اسلامی ایران» از مجموعه نشست‌های گفتمانی دانشکده و پژوهشکده اجتماعی و فرهنگی دانشگاه جامع امام حسین (ع)، یکشنبه ۳۱ تیرماه در محل همین دانشکده برگزار شد. در این نشست که با هدف بررسی شکل‌گیری جریانات اسلامی ترکیه و تأثیر آن‌ها در دولت سازی برگزار شد، دکتر سجاد چیت فروش به عنوان کارشناس و محمدهادی احمدی به عنوان پژوهشگر حضور داشتند که با یکدیگر به بحث و گفتگو پرداختند.

چیت فروش: تمدن غربی با رویه استعماری خود در مقابل کشورهای خاورمیانه قرار گرفت، مسلمانان مسئله «زوال-پیشرفت» را در صدر اندیشه‌ورزی خود قرار داده‌اند.

در ابتدای این نشست دکتر چیت فروش به تبیین مفهوم اسلام سیاسی پرداخت و با اشاره به شیوهی مواجهه مسلمانان با غیرمسلمانان در عرصه سیاست و اجتماع گفت: «سخن از اسلام سیاسی، اندیشیدن درباره مسئله معاصر کشورهای اسلامی است، به ویژه مسلمانان حوزهی خاورمیانه بیش از یک سده است که در این وادی در کش‌وقوس منازعات فکری غوطه‌ور هستند؛ اما منشأ زایش این جریان فکری، سیاسی و اجتماعی، نه امری درونی که به دلیل مواجهه با یک «دیگری» بیرونی رخ داده است؛ یعنی از زمانی که تمدن غربی با رویه استعماری خود در مقابل کشورهای خاورمیانه قرار گرفت، مسلمانان مسئله «زوال-پیشرفت» را در صدر اندیشه‌ورزی خود قرار داده‌اند».

دکتر چیت فروش در بخش دیگری از سخنان خود به علل گرایش بخشی از مسلمانان به غرب اشاره کرد و با بیان اینکه نمود بارز این دسته از مسلمانان را می‌توان در ترکیه مشاهده کرد، گفت: «به‌واقع غرب در مسیر ساخت نظام سیاسی مدرن خود که دولت مدرن تبلور جلوه بیرونی آن است، در قدم اول مسیری بیش از ۵۰۰ ساله را طی نموده است و با تحول در بسترهای اجتماعی، اقتصادی، ساخت اندیشه و تحولی فکری، نهادی را در تمدن جدید خود تجربه نموده است. امری که از سوی برخی نخبگان فکری و سیاسی کشورهای مسلمان خاورمیانه، با نگاهی قشری و شناختی کم‌عمق، تنها پوسته ظاهری آن و نهادهای بیرونی آن را نشانه پیشرفت دانسته شده و باعجله برای جبران عقب‌ماندگی، سعی در قالب‌سازی مدل غربی برای جامعه مسلمانی نمودند؛ درنتیجه آنچه در ابتدا از این دستپاچگی حاصل شد، چیزی جز فراموشی بنیان‌های هویتی و تخریب میراث گذشتگان و تقلیدی کورکورانه نبود؛ گرچه این تقلید به فراخور بسترهای عینی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جوامع مختلف مسلمان منطقه، تجربه‌های متفاوتی را نیز نمودار ساخته است».

در ادامه این نشست محمدهادی احمدی با اشاره به روابط تاریخی ایران و ترکیه، توجه به دو مرحله تاریخی را در این راستا ضروری دانست و خاطرنشان کرد: «ایرانیان در دو مرحله تاریخی، از تجربه ترکان بهره گرفته‌اند که در هر دو مرحله تجربه‌هایی ناکام و تلخ بر جا گذاشته است؛ یک‌بار در دوره ناصری این وام‌گیری رخ داد که در آن زمان تصور می‌شد بهره‌مندی از مدرنیته غربی با فیلتر عثمانی که یک کشور مسلمان است و روند تحول‌خواهی با بهره‌گیری از مدرنیته غربی را زودتر انجام داده، سهل‌تر و به عقل صواب‌تر است. به همین منظور ناصرالدین‌شاه دستور داد تا کل قوانین عثمانی ترجمه شوند. اما این وام‌گیری از مبانی متفاوت اندیشه سیاسی اهل سنت با تشیع غافل ماند و لذا مفید فایده واقع نگردید؛ مرتبه دوم نیز هم‌زمان با جمهوری کمالیستی در ایران توسط رضاشاه این تقلید رخ داد؛ امری که به مبارزه‌ای تمام‌عیار با مذهب و با هدف حذف نهادها و نمادهای مذهبی از صحنه اجتماعی و سیاسی تبدیل شد و محصول این شرایط نیز رادیکال شدن اندیشه مذهبی و بازگشت دوباره آن به صحنه جامعه و البته مخلوط شدن با اندیشه‌های چپ بود».

احمدی: امنیت ایران در منطقه و دستیابی به اهداف استراتژیک در برابر قدرت‌های بزرگ، به‌رغم تمامی فرود و فرازهایی که وجود داشته، نشان از هوشمندی نخبگان قدرت ایران داشته است.

احمدی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران با وجود مسیر درست گفتمانی، با چالش‌هایی روبرو است به غفلت نظریه‌پردازان از نظریه‌پردازی با نگاه گفتمان انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: «غفلت از نظریه‌پردازی در حوزه‌های مختلف امر حکومت‌داری، چالش‌های بزرگی را نیز تاکنون برای ایران به دنبال داشته است. شاید مهم‌ترین این چالش‌ها آشفتگی نظری و عملی در ساخت بسترهای لازم برای حکمرانی در دولت مدرن باشد؛ اما نباید از این نکته غافل بود که گذر زمان و کسب تجربه حکمرانی، روند حکومت‌داری در جمهوری اسلامی را هر چه به‌پیش می‌رود، هوشمندانه‌تر و ژرف‌نگرتر نشان می‌دهد».

این پژوهشگر دانشگاه با مقایسه نقش‌آفرینی دولت‌های ایران و ترکیه در مسائل منطقه و عرصه جهانی تأکید کرد: «در سال‌های اخیر با تحولات شگرفی که در سپهر فکری و سیاسی جهان و منطقه خاورمیانه رخ داده است، شکل‌بندی جدیدی از جغرافیای اندیشه و سیاست در حال بروز و ظهور است که در این رابطه نتایج عملکرد حکومت‌ها به ویژه در حوزه سیاست خارجی، منطقه‌ای و جهانی می‌تواند سنگ محک خوبی برای قضاوت درباره مطلوبیت شیوهیحکمرانی باشد؛ از این منظر درحالی‌که الگوی ترکیه در شرایط بحرانی منطقه بسیار عجولانه و مذبذب عمل کرده است و همین امر درنهایت نخبگان قدرت در آن کشور را مجبور به تحمل چرخش‌های بزرگ استراتژیک نموده، وضعیت ایران نشان از درستی و مطلوبیت مسیر داشته است؛ زیرا ثبات و امنیت ایران در منطقه و دستیابی به اهداف استراتژیک در برابر قدرت‌های بزرگ، به‌رغم تمامی فرود و فرازهایی که وجود داشته، نشان از هوشمندی نخبگان قدرت ایران داشته است».

در خاتمه این نشست نیز بخش پرسش و پاسخ برگزار شد که در آن حضار سؤالات خود را پرسیده و پاسخ‌های کارشناسان را دریافت کردند. لازم به ذکر است این نشست، از مجموعه سلسله نشست‌های تدوین تجربه متراکم انقلاب اسلامی بود که برگزاری این نشست‌ها در آینده نیز در قالب موضوعات تخصصی دیگر ادامه خواهد داشت.