آیا مهم‌ترین ابزار تحریمی امریکا همچنان باقی خواهد ماند؟/چگونه دلار شدیدترین تحریم را علیه ایران زمینه‌سازی کرد
کدام بانک صاحب اعتباری است که بخواهد خود را از فعالیت در خاک بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی دنیا کنار بکشد یا در معاملات خود از نیرومند‌ترین ارز جهان صرفنظر کند؟
پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- مهدی پورصفا- جان کری وزیر امورخارجه امریکا در گفت‌و‌گو با خبرگزاری رویترز به مواردی درباره توافقنامه هسته‌ای با ایران اشاره کرده است که قابل توجه است و می‌تواند مورد توجه محافل داخلی نیز قرار گیرد.
وزیر امور خارجه امریکا درباره موضوع دلار و نقش تحریم‌ها اینگونه می‌گوید که رد توافق هسته‌ای می‌تواند روند کنار گذاشتن دلار را سریع‌تر و سایر کشورهای دنیا را به تجارت با ایران تشویق کند.
شاید سخنان جان‌کری اشاره به عواقب رد کردن توافق با ایران در کنگره باشد، اما در این میان نکات مهم تری وجود دارد که به خصوص باید درباره آینده پساتحریم مورد توجه مسئولان داخلی قرار بگیرد و آن هم عدم‌اتکا به سیستم مالی در دنیاست که هم اکنون به اعتراف یکی از مهم‌ترین مسئولان آن در مسیر کنار گذاشته شدن قرار دارد. درباره اهمیت این مطلب شاید این نکته دور از ذهن نباشد که به نقش دلار در تحریم ایران و ایجاد دیوار تحریم‌ها مقابل فعالیت شرکت‌های ایرانی اشاره کرد و نقش آن را مورد نقد جدی قرار داد.
چگونه دلار شدیدترین تحریم را علیه ایران زمینه‌سازی کرد
تا قبل از تشدید تحریم‌ها در سال‌های اخیر، تحریم‌ها در حوزه واقعی اقتصاد اعمال می‌شد و نتیجه آن ایجاد محدودیت در دسترسی ایران به کالاها و خدمات خاصی بود. اما این تحریم‌ها به‌راحتی و با انجام کارهای واسطه‌ای یا خرید از بازار سیاه دور زده می‌شد. به دلیل آنکه رصد فعالیت‌های ایران برای امریکا و سایر کشورها سخت و هزینه‌بر بود، آنها نمی‌توانستند ضمانت اجرای لازم برای اعمال تحریم‌ها را ایجاد کنند. در نتیجه، همیشه راهی برای دور‌زدن تحریم‌ها وجود داشت.
دور زدن تحریمهای گذشته تنها افزایش هزینه نهایی دسترسی به آن کالا یا خدمت را موجب می‌شد. اما در دور جدید تحریم‌ها که از دی‌ماه ۱۳۸۵ با تحریم بانک سپه شروع شد، نشانه‌هایی حاکی از تغییر تاکتیک امریکا در پیش بردن تحریم‌ها مشاهده شد. شروع تحریم بانکی به معنای کشیده شدن تحریم‌ها به بخش اعتباری اقتصاد بود؛ بخشی که در آن، امریکا به دلیل زیرساخت‌های گسترده و پرنفوذی که در اختیار دارد، به‌خوبی می‌تواند تحرکات بازیگران مختلف را زیر نظر داشته باشد و بازیگرانی را که خارج از قواعد او بازی می‌کنند، تنبیه و جریمه کند.
به یمن جهان‌روا بودن دلار و استفاده حداکثری از آن در مبادلات اقتصادی جهانی که ایران نیز یکی از کشورهایی است که به‌صورت حداکثری از دلار استفاده می‌کند، امریکا این قدرت را دارد که بتواند تبادلات اقتصادی کشورهای هدفِ خود همچون ایران را شناسایی کند. علاوه بر شناسایی، این قدرت را دارد که آن کشور را محدود و برای همکاری با آن کشور، محدودیت‌های مختلفی ایجاد کند و به عبارتی، هزینه همکاری با آن را برای سایر بازیگران افزایش دهد. در حقیقت قدرت دلار سبب شد تا امریکا بتواند با تمام قدرت تحریم اقتصادی را بر ایران تحمیل کرده و همین مسئله سبب ایجاد فشاری سنگین بر ریال و سقوط قدرت خرید مردم شد.
دلار و ه‍ژمونی امریکا در دنیا
در این باره شاید دور از ذهن نباشد که بار دیگر به بحث دلار و نقش آن در کاهش قدرت امریکا در سطح جهان بپردازیم که مورد اشاره جان کری وزیر امورخارجه امریکا نیز قرار گرفت و در پی آن رد توافق را نیز به عنوان تهدیدی برای آن دانست.
واقعیتی که جان کری نیز به آن اشاره کرد در حقیقت فرآیندی است که مدت‌هاست در سطح جهان آغاز شده است و همگان بر اینکه دلار ارز مسلط جهانی نیست، هشدار داده‌اند.
واقعیت آن است که استفاده از دلار منفعت‌های فراوانی برای امریکا داشته است که تنها بخشی از آن به تحریمهای اقتصادی ایران مربوط می‌شد و در طول سال‌های گذشته از این ابزار به کرات علیه کشورهای مختلف استفاده شده است. در حقیقت امریکا برای پوشاندن ضعف خود در عرصه جهانی بارها از دلار به عنوان ارز مسلط جهانی استفاده کرده است.
استفاده از دلار به عنوان ارز رایج جهانی باعث شد تا کشورهای دیگر نه تنها در حوزه اقتصادی بلکه در موضوعات سیاسی نیز به امریکا وابستگی پیدا کنند و به مرور امریکا سلطه دلار را به راهی برای فشار اقتصادی و سیاسی به دیگر کشورها تبدیل کرد که نمونه آن سیاست‌های این کشور در تحریمهای ظالمانه علیه ایران بود.
گذشته از آن، چنین وضعیتی سبب می‌شود تا مشکلات و بحران‌های اقتصادی امریکا به دلیل نفوذ دلار به کشورهای دیگر منتقل شود و آنها با چالش ثبات اقتصادی روبه‌رو گردند. به عنوان مثال کاهش 40 درصدی ارزش دلار در برابر طلا طی پنج سال گذشته، باعث شد تا طی این مدت، ذخایر ارزی کشورها به طور بالقوه بخش زیادی از ارزشی را که می‌توانست به دست آورد، از دست بدهند.
این سوء‌استفاده و مزیت نامشروع باعث شد بسیاری از قدرت‌های اقتصادی دنیا مانند چین، روسیه و هند به فکر پایان این وضعیت بیفتند و تصمیم گرفتند این ارز را در مبادلات خود کنار بگذارند و از ارزهای دیگر استفاده کنند تا ضمن رفع وابستگی و سلطه امریکا، ارزهای دیگر را تقویت کنند هر چند راه‌حل نهایی را در ایجاد یک واحد پول جهانی فراملیتی می‌دانند.
در این راستا کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که به کشورهای عضو بریکس شهرت یافته‌اند، اخیراً توافق کرده‌اند که در تجارت از ارزهای ملی‌شان به جای دلار امریکا استفاده کنند. چین و مالزی هم توافق برای استفاده از ارز ملی به‌جای دلار امریکا را نهایی کرده‌اند و روسیه و جمهوری اسلامی ایران نیز به‌جای دلار امریکا با روبل و ریال تجارت می‌کنند. روسیه حتی در همایش اخیر گروه جی بیست خواستار آن شده بود که بحث در مورد یافتن گزینه‌ای دیگر برای ایفای نقش ارز ذخیره جهانی، در دستور کار قرار گیرد و مدودف در سخنرانی خود خواستار ایجاد یک کار گروه تحقیقاتی در مورد افزایش تعداد ارزهای ذخیره و ایجاد یک ارز ذخیره فراملیتی شد.
چین نیز با توجه به تأثیر بحران اقتصادی بر امریکا خواهان به کارگیری ارزی جدید به جای دلار در مبادلات مالی و اقتصادی جهان شده است و در توجیه این تقاضا گفته است که وجود یک ارز پایه جدید مانع از آن خواهد شد که سیستم مالی بین‌المللی تحت تأثیر این یا آن کشور معین قرار گیرد.
در چنین شرایطی این سؤال مطرح می‌شود که با وجود ضرورت جایگزینی دلار چرا باید کماکان اکثر مبادلات تجاری ما مبتنی بر دلار باشد در حالی که امریکا با کشور ما دشمنی آشکار دارد و تلاش می‌کند از این حربه برای توقف پیشرفت کشور و آسیب زدن به منافع ما بهره‌برداری کند.
پساتحریم و حذف دلار
در دوره پساتحریم یکی از مواردی که می‌تواند مورد توجه دولتمردان ایرانی قرار بگیرد، توجه به تحریم استفاده از دلار در سیستم مبادلات داخلی کشور است که بارها و بارها مورد تأکید اقتصاددان داخلی قرار گرفته بود. چراکه فضای کلی در صورت رفع تحریم‌ها می‌تواند به این مسئله کمک کند. در غیر این صورت و تکرار اشتباهات گذشته باز هم کشور زیر فشار تحریم‌ها قرار خواهد گرفت و امریکایی‌ها باز هم از این ابزار علیه منافع ملی کشورمان استفاده خواهند کرد. طی پنج سال گذشته بیش از 10 بانک در خارج از امریکا، عمدتاً اروپایی، به دلیل دست داشتن در معاملات با ایران از سوی دستگاه قضایی امریکا مجازات شدند و میلیارد‌ها دلار جریمه پرداختند. بانکی که بخواهد زیر بار این مجازات‌ها نرود، باید از فعالیت در خاک امریکا دست بردارد و خود را از معاملات دلاری بین‌المللی هم کنار بکشد. کدام بانک صاحب اعتباری است که بخواهد خود را از فعالیت در خاک بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی دنیا کنار بکشد یا در معاملات خود از نیرومند‌ترین ارز جهان صرفنظر کند؟
تردیدی نیست که در مرحله نخست بانک‌های اروپایی از چشم‌انداز مجازات‌های اقتصادی امریکا وحشت خواهند کرد ولی این مسئله به صورت بسیار جدی مطرح خواهد شد که چرا باید یک ارز ذخیره جهانی به نام دلار اینچنین در خدمت گرایش‌های سیاسی و استراتژیک لابی‌های واشنگتن و در رابطه با ترکیب مجلس نمایندگان و کنگره امریکا مورد استفاده قرار بگیرد؟ اگر سناریوی رد نهایی توافق وین تحقق بپذیرد و ایران شکل تازه‌ای از روابط اقتصادی را در معادلات خود حاکم کند، بهترین شرایط برای کشورهایی چون ایران فراهم خواهد شد تا هجوم تازه‌ای را علیه دلار امریکا و موقعیت آن در روابط پولی بین‌المللی فراهم آورند.
ارسال نظر