لجبازی‌های اردوغان و آرزوی دیرینه مردم ترکیه

هنوز توافق بازگرداندن پناهجویان از اتحادیه اروپا به ترکیه در مقابل مزایایی که این اتحادیه به ترکیه می‌دهد، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، تاکنون هیچ یک از طرفین کوتاه نیامده‌اند و مشخص نیست که سرنوشت این توافق چه شود. اما اردوغان نیز به خوبی می‌داند که اکنون اروپا برای بستن راه‌های سرازیر شدن پناهجویان به سمت این قاره، به ترکیه نیازمند است. اردوغان می‌خواهد از این اهرم به نفع خود استفاده و رویای سفر به اروپا بدون ویزا را تبدیل به واقعیت و محبوبیت خود را دو چندان کند. در همین راستا وی به صراحت اعلام کرده است: «روادید لغو نشود، ما هم شرمنده‌ایم!» اکنون اروپایی‌ها نمی‌دانند چه کنند؛ از یک‌سو اصالت اروپایی و آنگلوساکسونی خود را با هجوم پناهجویان در معرض خطر می‌دانند و از سوی دیگر باید اصول و ارزش‌های دموکراتیک و آزادی بیان که سال‌های سال به آن بالیده‌اند را کنار بگذارند و در برابر اردوغان با کرنش سر تعظیم فرود آورند. در همین راستا یک مشاورحقوقی حزب سبزها در پارلمان اروپا این امر را محتمل می‌داند که ترکیه در صورت پافشاری اروپا بر شروطش، تمام توافق پناهجویان را لغو کند.

الکسیس دیمیتروف در گفت‌وگو با خبرنگار بین‌الملل ایسنا درباه توافق پناهجویان می‌گوید: این توافق از قوانین بین‌المللی و حتی قوانین اتحادیه ‌اروپا تبعیت‌ نمی‌کند. در درجه اول این توافق به صورت یک توافق بین‌المللی امضا نشده است. همچنین کمیته حقوقی پارلمان اروپا آن را به عنوان یک توافق الزام‌آور حقوقی تلقی نمی‌کند و برای اینکه توافق الزام‌آور شود، باید اتحادیه اروپا آن را در یک روند مناسب با جلب رضایت پارلمان اروپا تصویب کند.

بر اساس توافق استرداد پناهجویان که در نهم ماه مارس میان اتحادیه اروپا و ترکیه امضا شد، پناهجویانی که خود را به یونان می‌رسانند در صورتی که تقاضای پناهندگی‌شان رد شود، به ترکیه بازگردانده می‌شوند و به‌ازای هر پناهجویی که از یونان به ترکیه بازگردانده می‌شود، یک پناهجوی سوری ساکن اردوگاه‌های ترکیه به کشورهای اروپایی فرستاده می‌شود. اگر چه پس از امضای این توافق بر اساس آمار منتشرشده از سوی سازمان بین‌المللی مهاجرت، تعداد پناهجویان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است و این مساله توانسته تا حدودی باعث آسودگی خاطر دولتمردان اروپایی به خصوص آنگلا مرکل صدراعظم آلمان - کشوری که اولین مقصد پناهجویان بود – بشود اما این توافق با انتقادات بسیاری به خصوص از سوی سازمان‌های حقوق بشری مواجه شده است.

به گفته این عضو پارلمان اروپا، این توافق دو مشکل دارد؛ در درجه اول در این توافق ترکیه به عنوان اولین کشور پذیرنده پناهجویان یا سومین کشور امن برای پناهجویان سوری تلقی شده است. به عبارت دیگر این فرض وجود دارد که پناهجویان از محافظت کافی در ترکیه برخوردارند و آنکارا می‌تواند حفاظت موثری از آن داشته باشد. همچنین این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که به دلیل محدودیت‌های جغرافیایی، در این کشور به سوری‌ها پناهندگی اعطا نمی‌شود. همچنین مساله دیگر وضعیت حقوق بشر در ترکیه است. منطقا ما نمی‌توانیم اعلام کنیم که وضعیت برخی گروه‌های پناهجویان مانند کردها و اقلیت‌های مذهبی در این کشور امن است.

استعفای داووداوغلو از نخست‌وزیری به عنوان معمار اصلی برقراری توافق ترکیه با اتحادیه اروپا و پیشبرد مذاکرات دشوار چندین ماهه دولت آنکارا با رهبران این اتحادیه نیز موجب نگرانی بیشتر پایتخت‌های اروپایی شده است. در زمان برگزاری این مذاکرات اردوغان عمدتا فاصله خود را با این مذاکرات حفظ می‌کرد. در همین راستا برخی رسانه‌ها مدعی شدند که وی بابت اینکه در برقراری توافق اخیر با اتحادیه اروپا در حاشیه قرار داشته و اطلاعات کامل نیز از جانب داووداوغلو درباره این توافق دریافت نکرده، ناخرسند بوده است. بی‌شک یکی از دلایل عمده تصمیم احمد داوود اوغلو برای استعفا از ریاست حزب عدالت و توسعه اوج‌گیری اختلافات میان وی و اردوغان بوده است؛ چیزی که دیمیتروف آن را «جنگ داخلی در درون حزب حاکم» می‌نامد.

همچنین برخی تحلیل‌گران بر این باورند که با توجه به روابط خوب داووداوغلو و اتحادیه اروپا، استعفای احمد داووداوغلو درست چند روز پس از تصویب توافق پناهجویان و لغو ویزا مشکوک به نظر می‌رسد. مشاور حقوقی حزب سبزها در پارلمان اروپا این موضوع را چنین تایید می‌کند: به نظر می‌رسد که این مساله اتفاقی نیست. داووداوغلو ماموریت خود را با توافق لغو ویزا برای شهروندان ترکیه برای سفر به اروپا به پایان رساند. به طور حتم اگر پیش از این مساله استعفا می‌کرد، روابط با اتحادیه اروپا دچار مشکل می‌شد اما اکنون با توجه به اینکه هدف مورد نظر تحقق یافته است، دیگر ترس و نگرانی درباره استعفای داووداوغلو وجود ندارد.

اکنون داووداوغلو از صحنه سیاست کنار کشیده و بنعالی ییلدیریم به عنوان نخست‌وزیر جدید از یاران دیرین اردوغان سکان دولت جدید ترکیه را در دست گرفته است اما به اعتقاد دیمیتروف، همانند بسیاری از تحلیلگران ییلدیریم اگرچه رهبر رسمی حزب است اما در واقع، اردوغان رهبر دوفاکتو حزب عدالت و توسعه است.

به نظر می‌رسد که تنها ماموریت مرد پروژه‌های عظیم عمرانی در ترکیه، تغییر نظام سیاسی این کشور از پارلمانی به ریاست جمهوری با کمترین هزینه ممکن است. در این میان چندان آینده روشنی برای توافق لغو ویزا برای سفر به اروپا مشاهده نمی‌شود.