با توجه به آمار ده ساله اخیر یکی از مهمترین بازارها برای سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش پول در برابر تورم، بورس است که اگر با نگاه بلندمدتی در آن سرمایه‌گذاری کنید مطمئنا نتیجه خوبی خواهید دید. همان‌طور که می‌دانید ریسک، عضو جدایی ناپذیر  بازارهای مالی است اما در بورس راهکارهایی برای کاهش این ریسک وجود دارد که اوراق تبعی از این دست هستند. در این مقاله با ما همراه شوید تا به شما بگوییم اوراق اختیار فروش تبعی چیست و چه کاربردی دارد.

منظور از اوراق تبعی چیست؟

اوراق اختیار فروش تبعی در واقع نوعی بیمه کردن سهام در برابر نوسانات بازار است. یعنی با خرید اوراق اختیار فروش تبعی می‌توان به نوعی سهام خود را در برابر نوسانات و هیجانات منفی بازار بیمه کرد. سهامدار عمده یا همان شرکتی که این اوراق را منتشر می‌کند بر اساس شناخت بازار و پتانسیل‌های موجود در آن، اوراقی را منتشر می‌کند و در تاریخ اعمال اگر قیمت سهم پایین‌تر از نرخ توافقی آن باشد ضرر فرد خریدار جبران خواهد شد. 

در این روند، تنها سهامدار عمده است که حق فروش اوراق تبعی را دارد و افرادی که برای خرید این اوراق اقدام می‌کنند، به نوعی  می‌خواهند دارایی سهام خود را در مقابل زیان حفظ کنند. در حقیقت اوراق تبعی برای کاهش ریسک‌های سیستماتیک کاربرد دارد و ابزاری است که این نوع ریسک را به حداقل می‌رساند.

به این صورت که چنانچه نرخ واحد سهم مورد نظر در تاریخ مقرر آتی کم شود، سهامدار می‌تواند با استفاده از قرارداد اختیار فروش تبعی اصل سرمایه خود را دریافت کند و چنانچه نرخ هر واحد سهم در تاریخ اعمال، افزایش داشته باشد باز هم سهامدار می‌تواند بدون استفاده از اختیار فروش تبعی به سود خود برسد.

اوراق اختیار فروش تبعی نوعی حاشیه امن برای سرمایه‌گذاری در بورس ایجاد می‌کند. این اوراق در جهان با دو روش اروپایی و آمریکایی قابل اعمال هستند که در روش اروپایی، اوراق اختیار فروش در تاریخ سررسید اعمال می‌شوند اما در روش آمریکایی، سرمایه‌گذار در هر تاریخی تا سررسید می‌تواند برای اعمال اوراق خود اقدام کند. گفتنی است که در ایران از شیوه اروپایی استفاده می‌شود.

با یک مثال به توضیح بیشتر اوراق فروش تبعی می‌پردازیم. فرض کنید که شخصی برای ۵۰۰ هزار سهم شرکت فولاد که قیمت هر واحد آن در حال حاضر 1۲۰۰ تومان است، اختیار فروشی را به قیمت اعمال 1۵۰۰ تومان در سه ماه آینده خریداری کرده است. در این وضعیت سه حالت زیر ممکن است رخ دهد.

حالت اول: کاهش قیمت سهام در تاریخ اعمال

فرض کنید که قیمت سهام فولاد در مثال بالا به ۸۰۰ کاهش پیدا کند و سرمایه‌گذار تصمیم بگیرد که اختیار فروش خود را اعمال کند. در این حالت، عرضه‌کننده باید سهام را در تاریخ سررسید به قیمت 1۵۰۰ تومان بخرد. در این حالت، سرمایه‌گذار بابت هر برگه سهم خود 300 تومان سود به دست می‌آورد و در واقع سرمایه‌ خود رادر برابر ضرر بیمه کرده است.

حالت دوم: افزایش قیمت سهام در تاریخ اعمال

حال اگر قیمت سهام فولاد در بازار به 1۶۰۰ تومان رسیده باشد حالت دوم رخ می‌دهد و در این وضعیت سرمایه‌گذار اوراق اختیار فروش خود را به دلیل بیشتر بودن قیمت بازار از قیمت اعمال اوراق، اعمال نخواهد کرد.

حالت سوم: ثابت ماندن قیمت سهام در تاریخ اعمال

در حالت سوم نیز ممکن است قیمت سهام در بازار با قیمت اعمال برابر شود و سرمایه‌گذار سود و زیانی را تجربه نکند. در هر سه حالت ذکر شده لازم است مبلغ ۵۰ هزار تومان هزینه خرید اوراق را نیز در محاسبه سود و زیان در نظر بگیرم که در کل تاثیر قابل توجهی ندارد.

نکته دیگر این که برای هر کد بورسی یک محدودیت خرید اوراق در نظر گرفته می‌شود که میزان آن در اطلاعیه فروش اعلام خواهد شد.  همچنین سرمایه‌گذار  باید به مقدار اوراق فروش تبعی، سهام پایه در پرتفوی خود داشته باشد و تا زمان سررسید اوراق این سهام پایه در پرتفوی او بماند و امکان فروش آن وجود ندارد.

فواید اختیار فروش تبعی

اوراق اختیار تبعی علاوه بر این که ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهند، فواید دیگری نیز دارد. به عنوان مثال اگر احیانا ارزش سهام شرکت در راستای هیجانات منفی در بازار کاهش پیدا کند این اوراق می‌تواند شرایط امنی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند یا با وجود اوراق اختیار فروش تبعی در بازار سرمایه، تقاضا برای خرید سهام و  اعتماد سرمایه‌گذاران بیشتر خواهد شد.

در مقابل معایبی نیز برای این نوع معاملات وجود دارد که در زیر بخشی از آن را آورده‌ایم.

  1. عدم وجود بازار ثانوی
  2. مالکیت سهامدار بر سهام پایه در زمان خرید اوراق
  3. اعمال سقف خرید برای سهامدار
  4. اتمام تعهد عرضه‌کننده اوراق اختیار فروش بعد از تاریخ اعمال آن
  5. ایجاد هیجانات مثبت قبل از تاریخ اعمال یا جلوگیری از اطلاعیه‌های منفی برای عدم کاهش قیمت سهام

نحوه اعمال اوراق اختیار فروش تبعی چگونه است؟

نحوه اعمال اوراق اختیار فروش تبعی به صورت حضوری و با مراجعه به کارگزاری مورد نظر امکان‌پذیر است. برای اعمال اوراق اختیار فروش تبعی خود به صورت حضوری به یکی از شعب کارگزاری آگاه در سراسر کشور مراجعه کنید و مطابق با دستورالعمل معاملات این اوراق، درخواست خود را برای اعمال آن ثبت کنید.

آشنایی با اصطلاحات اطلاعیه اوراق فروش تبعی

 برای شناخت کامل با مفهوم اوراق تبعی و خرید آن لازم است با اصطلاحات اطلاعیه این نوع اوراق آشنا باشیم. در زیر تعدادی از این اصطلاحات آورده‌ایم.

  • سهم پایه: سهم پایه به سهمی گفته می‌شود که اوراق اختیار فروش تبعی بر اساس آن تنظیم می‌شود.
  • قیمت اعمال: قیمتی است که عرضه‌کننده در تاریخ اعمال، متعهد می‌شود آن را تسویه کند.
  • تاریخ اعمال: تاریخی است که برای اعمال اوراق اختیار فروش تبعی در نظر گرفته می‌شود.
  • دوره معاملاتی: به فاصله بین اولین و آخرین روز معاملاتی اوراق اختیار فروش تبعی، دوره معاملاتی نیز گفته می‌شود.
  • سقف خرید: به حداکثر تعداد اوراق تبعی که اشخاص حقیقی یا حقوقی قادر به خرید آن هستند، گفته می‌شود.
  • کل حجم عرضه: تعداد اوراقی که عرضه‌کننده اوراق هر روز منتشر می‌کند.
  • قیمت عرضه اوراق تبعی: قیمتی که اوراق توسط ناشر در بازار فروخته می‌شود و محاسبه این قیمت، در هر روز بر مبنای یک فرمول مشخص است.

جمع‌ بندی

اوراق تبعی ابزاری است که برای کاهش ریسک بازار بورس کاربرد دارد و در شرایط هیجانات منفی بازار، این اوراق می‌تواند شرایط امنی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند. اوراق تبعی را به عنوان بیمه سهام می‌شناسند.