روتیتر
ماجرای جذاب شدن کتاب مطالعات اجتماعی/ ارزشیابی‌های نادرست موجب بیزاری دانش‌آموزان از درس می‌شود
رئیس گروه مطالعات اجتماعی و عضو هیأت علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفت: وقتی موضوعات تاریخی در قالب داستان مطرح می‌شود برای دانش‌آموزان جذابیت بیشتری دارد.
به گزارش پارس ، به نقل از خبرگزاری فارس درس مطالعات اجتماعی از آن جمله درس‌هاست که جذابیت ویژه‌ای دارد چرا که دانشآموز را با تاریخ و پیشینه، محیط و ارتباطات و اجتماعش آشنا می‌سازد اما آیا واقعاً این جذابیت به دانش‌آموزان منتقل شده است؟ دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها چقدر از تغییرات کتاب مطالعات اجتماعی و اطلاعاتی که در این کتاب، تألیف و تدوین شده است، آگاهی دارند؟
به سراغ دکتر ناهید فلاحیان که دارای دکترای جغرافیاست و رئیس گروه مطالعات اجتماعی و عضو هیأت علمی سازمان پژوهش برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش است، رفتیم تا در خصوص درس مطالعات اجتماعی به خصوص کتاب‌های جدیدالتألیف مطالعات اجتماعی پایه‌های پنجم و نهم، اطلاعاتی کسب کنیم.
* با درس مطالعات اجتماعی آشنا شویم
فلاحیان در خصوص درس مطالعات اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس اظهار داشت: مطالعات اجتماعی یک حوزه یادگیری اصلی و مهم در همه کشورهاست که در برنامه درسی ملی هم به عنوان یکی از یازده حوزه یادگیری به رسمیت شناخته شده است؛ این حوزه مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر مثل علوم تجربی و ریاضی تا پایان دوره متوسطه اول، ترکیب و تلفیقی از دروس مختلف است که سپس در دوره دوم متوسطه، این دروس به صورت دروس تخصصی و مستقل در می‌آیند و آموزش داده می‌شوند.
وی با بیان اینکه در سند برنامه درسی ملی هم بر این تلفیق تأکید شده است، افزود: یعنی دانش‌آموزان در دوره ابتدایی و متوسطه اول آمیزه‌ای از مباحث تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی که البته خود علوم اجتماعی هم یک حیطه وسیعی شامل جامعه شناسی، مردم‌شناسی، اقتصاد، حقوق و نظایر آن است را مطالعه می‌کنند و با یک معلم آموزش می‌بینند و یک مجموعه در اختیار دارند اما وقتی به دوره دوم متوسطه می‌رسند دروس مجزا و تخصصی شده و توسط معلم متخصص هر رشته مثلاً تاریخ یا جغرافیا و ... تدریس می‌شوند.
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه درس مطالعات اجتماعی بنا به ماهیت خود، رسالت‌های بزرگی بر عهده دارد و بخش مهمی از اهداف سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی را در برمی‌گیرد، ادامه داد: این درس محورهای مهمی را دنبال می‌کند؛ به عنوان مثال تربیت اجتماعی و تربیت شهروند مطلوب، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تقویت هویت ملی و دینی، دستیابی به شایستگی‌های لازم و تقویت مهارت‌های زندگی و مشارکت اجتماعی با بهره‌گیری از مفاهیم دانش جغرافیا، تاریخ و علوم اجتماعی را می‌توان اشاره کرد.
وی تصریح کرد: اگر چه شکوفایی فطرت و رسیدن به حیات طیبه - به تعبیر اسناد تحولی - رسالت کل برنامههای درسی است اما این درس قابلیت پوشش دادن به بخش زیادی از این رسالت را برعهده دارد.
* مقایسه کتاب‌های قدیم و جدید درس تعلیمات اجتماعی/ توجه به «خود» و «مهارت های زندگی»
فلاحیان با تأکید بر اینکه معتقدم در طی سال‌های اخیر تحول خوبی در درس مطالعات اجتماعی اتفاق افتاده است، اظهار داشت: راهنمای این برنامه سال‌ها پیش با تلاش‌های زیاد و مبتنی بر پژوهش و نیازسنجی و برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های علمی تولید شد و بعد هم با برنامه درسی ملی هم‌سوسازی شد و پیوند خورد و ما به دنبال تغییرات مطلوب در این درس مهم بودیم.
وی اضافه کرد: به طور کلی در بخش اجتماعی، یکی از نکاتی که وجود داشت این بود که سازماندهی محتوای دروس خیلی خشک و مباحث بسیار کلیشه‌ای و دور از زندگی دانشآموز بودند و ما سعی کردیم اولاً مفاهیم و مطالب مورد نیاز دانشآموز در زندگی اجتماعی را وارد درس‌ها کنیم و ثانیاً در سازماندهی محتوا، روش‌های موثری را به کار ببندیم.
عضو هیأت علمی سازمان پژوهش برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: برای مثال بحث «ارتباطات، استفاده از رسانه‌ها، نقش رسانه‌ها در زندگی»، «تعاون»، «حقوق و مسئولیت‌های ما در زندگی فردی و اجتماعی»، موضوعاتی مثل «دوستی»، «تصمیم‌گیری»، «مواجه شدن با احساسات، هیجان‌ها»، «چگونگی مواجه شدن و برقراری ارتباط موثر با دیگران» و « خانواده و روابط مطلوب در خانواده» از جمله مباحثی است که در کتاب مطالعات اجتماعی به آن توجه شده است.
وی با بیان اینکه با توجه به نیازهای زندگی امروز و قابلیت تأثیرگذاری در بخش علوم اجتماعی، سعی کردیم موضوعات را به شکل جذاب‌تر و کاربردی‌تر وارد فضای کتاب کنیم، افزود: به عنوان مثال یک فصل کتاب سوم ابتدایی «من کیستم؟» را مطرح کرده و یا فصل اول کتاب جدید پایه پنجم به «رابطه من با دیگران» اختصاص داده شده و دانش‌آموزان در آنجا یاد می‌گیرند که چگونه هیجانات خود را کنترل کنند، بر ترس و اندوه خود غلبه کنند، احساسات خود و دیگران را بشناسند و درک کنند؛ بدانند «حریم شخصی چیست»، « باید حریم خصوصی افراد را رعایت کنیم». در واقع بحث خودشناسی و وقوف به خود است که جای آن قبلاً در این درس خالی بود.
فلاحیان با اشاره به این نکته که در برنامه درسی ملی نیز به 4 عنصر «خود، خدا، خلق و خلقت» اشاره شده است، گفت: ما در کتاب مطالعات اجتماعی سعی کردیم به موضوع «خود» توجه کنیم؛ در پایه نهم نیز درس هویت داریم که بحث را از خود شروع می‌کند و این روند را دنبال می‌کند که هویت فردی و اجتماعی چیست و چگونه باهم ارتباط دارد.
وی افزود: در پایه سوم ابتدایی هم دانشآموز از خود شروع می‌کند و به مشخصات خود توجه می‌کند؛ دانشآموز فرم پر می‌کند که چه علایقی دارد، چه کارهایی را می تواند انجام دهد، چگونه خودش را با توجه به ویژگی‌های خودش معرفی کند؛ در حقیقت در هر پایه‌ای مفهوم «خود» دنبال شده است. نکته ای که در کتاب‌های ابتدایی قبلی در درس تعلیمات اجتماعی وجود نداشته است و به عبارت دیگر جدید است.
* تدریس موضوعات تاریخی در قالب داستان
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اظهار داشت: از ویژگی‌های کتاب‌های مطالعات اجتماعی ابتدایی در دوره جدید این است که سعی کردیم موضوعات تاریخی را بیشتر در قالب داستان بگنجانیم به عنوان مثال در پایه چهارم ابتدایی خانواده‌ای به شیراز و همدان و کرمانشاه سفر می‌کنند و با تاریخ ایران باستان آشنا می‌شوند.
وی توضیح داد: وقتی موضوعات در قالب داستان مطرح می‌شود برای دانش‌آموزان جذابیت بیشتری دارد و در داستان هم سعی شده است که علاوه بر نکات تاریخی، نکات تربیتی و اجتماعی مطرح شود؛ در درس تاریخ اسلام پایه پنجم، نیز داستان‌هایی با عنوان «بازگشت از سفر حج» و «سفری به کربلا» مطرح شد که ماجرای یک خانواده هست که پدر و مادر از حج بازگشتند و برای فرزندانشان آنچه را که دیده‌اند تعریف می‌کنند؛ در واقع رویدادهای مهم تاریخ اسلام را در این قالب به دانش‌آموزان آموزش می‌دهیم.
* فاصله گرفتن کتاب مطالعات اجتماعی از حافظه محوری
فلاحیان گفت: از دیگر ویژگی‌های کتاب‌های مطالعات اجتماعی جدید و پایه پنجم در بحث جغرافیا، این است که ما سعی کردیم از حافظه محوری فاصله بگیریم، به این معنی که روی خیلی از درس‌ها لوگوی «مطالعه برای انجام فعالیت» گذاشتیم.
وی تصریح کرد: در دوره ضمن خدمت هم به مدرسان آموزش دادیم که به معلمان اینگونه انتقال دهند که معلم، محتوای برخی دروس را به عنوان یک منبع کاوشگری برای انجام فعالیتها تلقی کند و نه به عنوان متنی که باید همه بخش‌های آن توسط دانشآموز مو به مو حفظ شود.
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی افزود: به عنوان مثال اگر قرار است دانشآموز با کشور همسایه پاکستان آشنا شود، مطالب مفصلی درباره پاکستان در کتاب درسی آورده شده ولی ذکر شده است که معلمان از این مطالب، سؤال امتحانی ندهند بلکه دانش‌آموزان با ترکیب اطلاعاتی که از متون کتاب استخراج می‌کنند، کاربرگ‌هایی را در پایان کتاب تکمیل می‌کنند؛ ضمن اینکه به دانشآموز فعالیت نقشه‌خوانی یا سوال استنباطی داده‌ایم مثلاً با استنباط از متن بگویند ویژگی‌های مشترک ما با کشور پاکستان یا جمهوری آذربایجان یا ترکمنستان چیست؟
وی اضافه کرد: در این حالت، دانشآموز پاسخ مستقیم را در متن نمی‌بیند بلکه باید متن را بررسی کند و این فرق دارد با اینکه یک متن به دانشآموز بدهیم و از او بخواهیم پایتخت، شهرها و صنایع دستی و محصولات کشاورزی یک کشور را حفظ کند؛ میخواهیم به بخش‌هایی از مطالب کتاب به عنوان منبع کاوشگری دانشآموز تلقی و توجه شود.
* چرا کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم، «کتاب کار» به صورت جداگانه ندارد؟
فلاحیان با بیان اینکه از ویژگی دیگر کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم، وجود کاربرگ‌هایی در پایان کتاب درسی است، اظهار داشت: کتاب کار و تمرین، از عناصر بسته آموزشی است ولی ما به خاطر اینکه صرفه‌جویی شود و نگهداری و استفاده از کتاب نیز آسان‌تر باشد، کتاب کار را در پایان کتاب درسی قرار دادیم.
وی افزود: دانش‌آموزان بعضی کاربرگ‌ها را در فرآیند تدریس انجام می‌دهند و بعضی از کاربرگ‌ها را هم که نیاز به پرسوجو و تحقیق دارد در بیرون از مدرسه انجام می‌دهند و کاربرگ‌ها بعداً به معلم تحویل داده می‌شود که در پوشه کار آنها گذاشته شود.
* فعالیت‌های غیرقابل انجام به دانش‌آموزان ندادیم
عضو هیأت علمی سازمان پژوهش برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش گفت: یکی از ویژگی‌هایی که سعی کردیم در کتاب مطالعات اجتماعی در دوره ابتدایی و متوسطه اول رعایت کنیم و به نظرم موفق هم بودیم، این است که فعالیتها یا تحقیقات غیرقابل انجام و غیرعملی به دانش‌آموزان ندادیم.
وی اضافه کرد: متأسفانه در برخی مواقع دیده شده است که در بعضی کتاب‌های قبلی، تحقیق‌ها و فعالیت‌هایی که منابعش برای دانش‌آموزان روشن نیست، مطرح شده و یا معلم، کار یا تحقیق غیر عملی و بدون هدایت کافی به دانشآموز واگذار کرده است؛ این در حالی است که وقتی به دانشآموز می‌گوییم تحقیق کند باید او را به خوبی و قدم به قدم راهنمایی کنیم و منابع را در اختیارش بگذاریم.
فلاحیان افزود: دانشآموز ابتدایی باید بتواند خودش یا از طریق خانواده، پرسوجو و جمع آوری اطلاعات داشته باشد، نه اینکه تحقیقات سخت به او بدهیم. به عنوان مثال یکی از فعالیت‌هایی که در کتاب پنجم ابتدایی به دانش‌آموزان دادیم، این است که از تعدادی دانش‌آموزان مدرسه بپرسند با چه وسیله‌ای به مدرسه می‌آیند و در جدولی، علامت بزنند و در پایان مشخص کنند که اکثر دانش‌آموزان با چه وسیله‌ای به مدرسه می‌آیند؛ در این روش، دانش‌آموزان یک تحقیق میدانی انجام می‌دهند و هم نمونه‌گیری و تکمیل پرسشنامه را یاد می‌گیرند.
وی تصریح کرد: اگر به دانشآموز تحقیق کتابخانه‌ای می‌دهیم، حتماً باید او را راهنمایی کنیم و کتاب‌ها و منابع کافی به او داده شود؛ البته ما آنها را در دوره متوسطه اول برای انجام برخی کاوشگری‌ها به سایت اینترنتی شبکه رشد، ارجاع داده‌ایم.
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: از معلمان انتظار داریم و میخواهیم تدریس «فعالیت محور» داشته باشند نه تدریس خشک و انتقال یک سویه اطلاعات و مفاهیم به طوری که معلم درس بدهد و دانشآموز گوش بدهد؛ باید در تمام فرآیند تدریس، دانشآموز فعال باشد و در هر بخش معلم و دانشآموز با هم فعالیت داشته باشند.
وی تأکید کرد: این کاربرگ‌ها و کتاب کار، یکی از ابزارهای فعال کردن دانش‌آموزان است و نوع فعالیتها، بحث و گفت‌وگو، کاوشگری، بررسی مدارک و شواهد، نقشه خوانی، عکس خوانی و ....است.
* چرا عنوان تعلیمات، به مطالعات تبدیل شده است؟
فلاحیان با بیان اینکه فرق زیادی بین تعلیمات و مطالعات نیست، گفت: این درس در کشورهای مختلف، اسامی مختلفی دارد؛ تعلیمات اجتماعی، مطالعات اجتماعی، علوم اجتماعی، مطالعات محیطی و اجتماعی، جامعه و محیط و ... به آن اطلاق می‌شود.
وی ادامه داد: شاید کلمه مطالعات، جنبه کاوشگری و مطالعه را بیشتر نشان دهد، چون واژه «تعلیم» تداعی کننده یک جریان یک سویه است و انگار داریم موضوعات اجتماعی را تعلیم می‌دهیم ولی وقتی می‌گوییم مطالعه یعنی دانشآموز و معلم با هم مطالعه و کاوش می‌کنند. بنابراین واژه مناسب‌تری است و در برنامه درسی ملی هم، این حوزه تحت عنوان مطالعات اجتماعی آمده است.
عضو هیأت علمی سازمان پژوهش برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش افزود: حوزه مطالعات اجتماعی عناوین درسی زیادی را در خود جای میدهد؛ به طور کلی در برنامههای درسی جهان هم نگاه کنید 3 درس اصلی این حوزه تاریخ، جغرافیا و مدنی است. این 3 درس، 3 ضلع مطالعات اجتماعی است (زمان، مکان و جامعه) یعنی ما میخواهیم جامعه را در زمان و مکان مطالعه کنیم. مطالعات اجتماعی یعنی مطالعه زندگی اجتماعی در زمان و در مکان و محیط.
* چینش و توالی مفاهیم در کتاب مطالعات اجتماعی
فلاحیان بیان داشت: در حال حاضر در کتاب مطالعات سوم ابتدایی فوراً وارد تاریخ معاصر نمی‌شویم بلکه برای درک مفهوم تغییر و زمان، اول می‌گوییم لباس‌های دوره کودکی را بیاور، دست خط کلاس اولت را به کلاس بیاور و با امروز و مفهوم گذشته مقایسه کن و تغییر را به دانشآموز یاد می‌دهیم.
وی افزود: در راهنمایی برنامه درسی جدید، چینش توالی مفاهیم به گونه‌ای است که مفاهیم کلیدی در پایه‌های بعدی تکرار می‌شوند اما به طور متناسب بسط پیدا می‌کنند. در حقیقت کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم، ادامه کتاب سوم و چهارم است.
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: البته باید به یک نکته توجه داشته باشیم و آن، اینکه بعضی از مفاهیم و موضوعات هم تغییر ناپذیرند و در سازماندهی محتوایی جدید تکرار می‌شوند؛ برای مثال همواره انتظار می‌رود دانشآموز بعد از کشور ایران، تا حدودی با کشورهای همسایه آشنا شود یعنی ممکن است سازماندهی محتوا را نو کنیم ولی به هر حال نمی‌توانیم همه موضوعات قدیمی را حذف کنیم.
وی اضافه کرد: بعضی از موضوعات در کتاب‌های درسی جدید حفظ شدند، به عنوان مثال شناخت رودهای مهم ایران در کتاب‌های قبلی هم بوده است و در حال حاضر با سازماندهی جدید در کتاب درسی آماده است.
فلاحیان افزود: برخی مسائل به اقتضای زمان تغییر می‌کند، برای مثال در حال حاضر سیاست‌های جمعیتی اقتضا می‌کند که ما بحث رشد جمعیت در کشور خودمان را وارد کتاب کنیم. دانش‌آموزان در پایه پنجم که جمعیت ایران را میخوانند، با پیامدهای ناشی از کاهش رشد جمعیت در ایران هم آشنا می‌شوند.
* مولفان کتاب‌های جدید پنجم و نهم مطالعات اجتماعی
عضو هیأت علمی سازمان پژوهش برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در خصوص مولفان کتاب درسی پایه پنجم گفت: مولفان کتاب پنجم، 2 نفر هستند ولی ما یک شورایی داریم مرکب از حدود 10 الی 12 نفر و وقتی مولفان، درس‌ها را تألیف می‌کنند به این شورا ارائه می‌دهند و علاوه بر متخصصان موضوعی و برنامه‌ریزی درسی، 2 نفر معلم خبره نیز عضو شورا هستند.
وی توضیح داد: در جلسات بحث و گفت‌وگو، درس‌ها بررسی می‌شود و اگر لازم شد، اصلاحاتی روی دروس تألیف شده، انجام می شود؛ در مرحله بعد پس از انجام تغییرات، اعتبار بخشی کتاب درسی انجام می‌شود و پیش‌نویس کتاب به تعدادی از استان‌ها و برای چند کارشناس فرستاده می‌شود؛ ضمن اینکه از تعدادی از سرگروه‌های آموزشی و معلمان نیز دعوت می‌شود تا در دفتر تألیف، این کتاب جدید را بررسی کنند و در نهایت بعد از اینکه، کتاب تأیید شد، وارد سیستم می‌شود.
فلاحیان اضافه کرد: ما سال اول را یک نوع اجرای آزمایشی تلقی می‌کنیم. پژوهشگاه آموزش و پرورش هم تحقیقی را انجام میدهد و محتوای جدید ارزشیابی می شود؛ محققان به کلاس‌ها می‌روند و از معلمان نظرخواهی می کنند و پرسشنامه پر می‌شود؛ ما هر سال پس از دریافت نظرات محققان و معلمان دوباره کتاب را مورد بازنگری قرار می‌دهیم.
وی تصریح کرد: در پایه نهم هم دو مولف داریم ولی شورایی مرکب از حدود 13 نفر بر تألیف و سازماندهی محتوا نظارت دارند.
* 4 موضوع جدید در کتاب مطالعات اجتماعی پایه نهم
فلاحیان با بیان اینکه در کتاب پایه نهم در بخش اجتماعی در راستای نیازها و اسناد تحولی جدید، 4 موضوع جدید و مورد نیاز جامعه در کتاب گنجانده شده است، اظهار داشت: اولین موضوع، «فرهنگ و هویت» است؛ دانش‌آموزان در این درس با مفهوم فرهنگ، لایه‌ها و ابعاد فرهنگ و ابعاد و مولفه‌های هویت و هویت ملی آشنا می‌شوند.
وی با بیان اینکه مورد بعدی بحث خانواده است، افزود: در دوره ابتدایی بحث خانواده را داشتیم ولی در دوره متوسطه متناسب با سن مخاطبان بسط می یابد؛ به عنوان مثال یکی از بحث‌های آن مقابله با ناسازگاری‌ها و همچنین مدیریت مشکلات و حوادث در خانواده است. در این درس‌ها از معلمان انتظار داریم با کمک مشاور و مسئولین مدرسه و با ترتیب دادن جلساتی با خانواده‌ها بتوانند در جهت حل مسائل و مشکلات دانش‌آموزان قدمی بردارند.
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: موضوع دیگر، بحث حقوق شهروندی است؛ دانش‌آموزان باید یا قانون اساسی کشور آشنا شوند در پایه نهم دانش‌آموزان هم با حقوق شهروندی بر مبنای اصول قانون اساسی و هم مسئولیت‌ها و تکالیف شهروندی آشنا می‌شوند.
وی با بیان اینکه موضوع بعدی بحث بهره‌وری است که از سال 87-86 در راهنمای برنامه این حوزه گنجانده شده بود و تصمیم داشتیم در کتاب درسی به آن بپردازیم، گفت: همانطور که می‌دانید ما کشوری هستیم که بهره‌وری‌مان در تولید، توزیع پایین و در مصرف نیز ریخت و پاش و اسراف داریم.
فلاحیان تصریح کرد: بهره‌وری یک نوع نگرش است و باید برای تحقق آن، فرهنگ‌سازی کرد به همین دلیل درسی تحت عنوان «بهره‌وری» در کتاب درسی آوردیم که در آن مفهوم بهره‌وری، مثال‌ها و مصادیق و بهره‌وری سبز مطرح شده است .
وی اضافه کرد: وقتی فصل بهره‌وری را نوشتیم، آن را برای سازمان بهره‌وری فرستادیم البته ما همه درس‌ها را با توجه به موضوع و ماهیت آنها برای کارشناسان، اساتید و خبرگان ذیربط می‌فرستیم؛ خوشبختانه سازمان بهره‌وری هم دروس را تأیید کرده و از اینکه آموزش و پرورش پیشگام چنین کاری شده‌اند، استقبال و تشکر کردند و حتی یکی از مسئولان سازمان بهره‌وری گفتند کاری که سال‌ها زمین مانده بود، شما در آموزش و پرورش انجام دادید؛ در دوره‌های آموزشی نیز برای تدریس این فصل کتاب از کارشناس سازمان بهره‌وری دعوت کردیم.
* سازمان‌ها به کمک آموزش و پرورش بیایند
فلاحیان بیان داشت: بنده معتقدم سازمان‌ها باید به کمک آموزش و پرورش بیایند؛ البته خوشبختانه اقداماتی توسط برخی سازمان ها انجام شده است مثلاً در کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم، فعالیت‌هایی را به دانش‌آموزان دادیم و خواستیم به سایت سازمان بهره‌وری انرژی ایران "سابا" مراجعه کنند؛ این سازمان هم خیلی استقبال کرد و سایتش را به روز کرده و برای کودکان و نوجوانان مطالب و سرگرمی های مفیدی طراحی و بارگذاری نمود و یا مثلا سازمان استاندارد نیز در تولید فیلم، با تهیه کننده فیلم‌های آموزشی کتاب خیلی همکاری کرد و یک فیلم خوب درباره استاندارد ساخته شده است که بچه‌ها می‌توانند از طریق سی‌دی آموزشی همراه کتاب مطالعات پایه هشتم، آن را مشاهده کنند.
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تصریح کرد: در واقع میخواهیم این فرصت را مغتنم بشمارم و دعوت کنم سازمان‌ها و نهادهایی که برای تحقق اهداف خود به دنبال فرهنگ‌سازی در جامعه هستند، خوب است به کمک آموزش و پرورش بیایند.
وی ادامه داد: البته امروزه برنامههای درسی در دنیا با یک چالش مواجه است و آن هم تعدد دروس و مفاهیمی است که ضرورت دارد آموزش داده شود؛ زندگی اجتماعی روز به روز پیچیده‌تر می‌شود و نیازهای جدیدی مطرح می شوند. مسئولان و برنامه ریزان آموزش و پرورش در تمام دنیا می بینند که همواره موضوعات جدیدی هست که باید در پاسخ به نیازها آموزش داده شود.
فلاحیان اضافه کرد: پس امروزه آموزش و پرورش دنیا با یک مشکل مواجه است. حجم مطالبی که دانش‌آموزان باید بیاموزند در عصر انفجار دانش و اطلاعات در حال زیاد شدن است و این در حالی است که برنامههای درسی گنجایش محدودی دارد و ساعت و زمان آموزش نیز ثابت است.
وی با تأکید بر اینکه کتاب درسی تنها منبع آموزش نیست، افزود: یک بخش از محتوا را می‌توان از طریق رسانه‌های دیگر و بسته‌های آموزشی با همکاری سازمان‌ها و نهادها در اختیار دانش‌آموزان قرار داد مثلاً سازمان‌ها می‌توانند در سایت خودشان محتوای متناسب کودک و نوجوان را به شکل جذاب طراحی کنند تا بتوانیم دانش‌آموزان را به آن سایت‌ها ارجاع دهیم یا مثلا سازمان‌ها و نهادها می‌توانند زمینه بازدید علمی را برای دانش‌آموزان فراهم کنند.
* بررسی و تحلیل علل رویدادها در بخش تاریخ کتاب مطالعات اجتماعی
رئیس گروه مطالعات اجتماعی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اظهار داشت: یکی از تغییرات دیگری که در کتاب های جدید من جمله نهم به وجود آمده، تأکید بیشتر در درس تاریخ از دید علت و معلولی و بررسی علل رویدادها و تحلیل آنهاست؛ همچنین بررسی شواهد و مدارک که در کتاب های تاریخ قدیم مورد غفلت قرار گرفته بود، مد نظر است یعنی دانش آموزان از طریق بررسی اسناد تاریخی مثلا روزنامه ها، عکس ها، نامه ها و .. بتوانند با رویدادهای تاریخی آشنا شوند و کاربرد سند را یاد بگیرند.
وی ادامه داد: برخی سند های تاریخی در کتاب درسی گذاشته شده تا دانشآموز بخواند، حتی واژگان سخت آن هم به زبان فارسی امروزی ترجمه شده تا دانشآموز بتواند آن سند را در تحلیل تاریخی استفاده کند؛ در حقیقیت بررسی شواهد و مدارک و رویکرد تحلیلی و علت و معلولی به موضوعات تاریخی از ویژگی‌های کتاب های جدید است.
* مهارت‌هایی که دانش‌آموزان در جغرافیا می‌آموزند
فلاحیان با بیان اینکه در بخش جغرافیای پایه نهم سعی کردیم موضوعات جغرافیایی را به روز کنیم و بحث‌هایی مانند زیست بوم‌های جهان و ضرورت حفاظت از محیط زیست جهانی و همکاری‌های بین‌المللی را مطرح کرده‌ایم، افزود: دانش‌آموزان نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی جهان را به صورت فضایی بررسی می‌کنند یا بحث شاخص توسعه انسانی که بحث مهمی است و مقایسه کشورهای برخوردار و فقیر از نظر مولفه‌های این شاخص تحلیل می‌شود یعنی دانش‌آموزان را به واکاوی موضوعات و مسائل محیطی و تعمق در آنها ترغیب کرده‌ایم.
وی ادامه داد: در بخش جغرافیا، بر مهارت‌های جغرافیایی تأکید شده و به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود که از جمله می‌توان به مهارت‌های جغرافیایی مثل محاسبه مقیاس نقشه، محاسبه طول و عرض جغرافیایی، قبله‌یابی، کار با GPS، اشاره کرد.
* آیا بچه‌ها کتاب مطالعات اجتماعی را دوست دارند؟
عضو هیأت علمی سازمان پژوهش برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش گفت: تحقیقی که توسط پژوهشگاه آموزش و پرورش انجام شده است، نشان میدهد که دانش‌آموزان کتاب مطالعات اجتماعی را خیلی دوست دارند زیرا موضوعات آن را به روز و جذاب کردیم. اغلب دانش‌آموزان در پرسشنامه‌ها این درس را در ردیف اول یا دوم علاقه‌مندی خود قرار داده بودند.
وی اضافه کرد: اما دو موضوع دیگر در این مورد دخیل است؛ نکته اول معلم در جذاب کردن موضوع و کلاس درس تأثیر و نقش مهم دارد؛ اگر معلم به شیوه فعال تدریس کند و دانش‌آموزان را در فرآیند تدریس یاددهی ـ یادگیری دخالت دهد، در یادگیری عمیق و علاقه دانش‌آموزان بسیار موثر خواهد بود.
فلاحیان ادامه داد: وقتی دانش‌آموزان با هم کار و تحقیق می‌کنند، فیلمی را می‌بینند و به سوالات پاسخ می‌دهند و کاربرگه‌ای را تکمیل می‌کنند، درس را یاد می‌گیرند و برایشان جذاب می‌شود؛ به تعبیر دیگر معلم ممکن است بهترین کتاب را طوری تدریس کند که کلاس به جهنم تبدیل شود و بالعکس.
* آیین‌نامه‌های امتحانات هنوز متناسب با تغییر و تحولات، تغییر نکرده است
فلاحیان افزود: نکته بعدی این است که متأسفانه هنوز در آیین‌نامه امتحانات و هم شیوه و نگرش معلمان درباره ازرشیابی، تغییرات لازم صورت نگرفته است؛ آیین‌نامه‌های امتحانات هنوز متناسب با تغییر و تحولات، تغییر نکرده است و متأسفانه شاهد هستیم که اولاً هنوز در نگرش معلمان، مقاومت وجود دارد و در ثانی فکر می‌کنم ارزشیابی‌های نادرست باعث می‌شود دانش‌آموزان از درس زده شوند؛ البته بعضی از معلمان هم به این موضوع دامن می‌زنند و اصرار به دانش‌آموزان به خرید کتاب تمرین و تست و گرفتن امتحانات کتبی مکرر با سوالات و شیوه های غیر استاندارد به این موضوع آسیب می‌زند.
وی تصریح کرد: البته دفتر تألیف و گروه مطالعات اجتماعی برای تغییر در سیستم ارزشیابی هم برنامه‌هایی در دست طراحی دارد که ان‌شاءلله در آینده نزدیک بتوان این بخش از آموزش را نیز به صورت مطلوب متحول کرد.
ارسال نظر