تأمین درآمدهای دولت با کارآمدی نظام مالیاتی

مالیات یکی از ابزارهای ایجاد درآمد پایدار برای دولت محسوب می‌شود که نگاه ویژه به آن در ساختار اصلاح بودجه کشور ضروری است. در سال‌های اخیر اتکا  به درآمدهای نفتی در بودجه و نوسان در قیمت نفت به‌عنوان اصلی‌ترین منبع درآمدزایی کشور، کسری بودجه و تعویق انجام  بسیاری از پروژه‌ها را به همراه داشت. 
در همین راستا برای تهیه لایحه بودجه تلاش شد تا از ظرفیت‌های دیگری همچون سهم درآمدهای مالیاتی بهره بیشتری کسب گردد و گام‌های اساسی در راستای جایگزینی درآمدهای نفتی برداشته شود. از همین رو مؤلفه‌هایی مانند شناسایی منابع جدید مالیاتی، معافیت‌های مالیاتی، جلوگیری از فرار مالیاتی و مواردی ازاین‌دست در تأمین منابع مالی بودجه در دستور کار قرار گرفت.
در بسیاری از کشورها کسب درآمد از طریق مالیات به راهکاری مهم برای دولت تبدیل شده، به‌نحوی‌که در کشورهای پیشرفته نزدیک به ۸۰ درصد درآمد دولت‌ها از مسیر مالیات تأمین می‌شود. بااین‌حال اما هنوز این ابزار مهم آن‌طور که باید در کشورمان موردتوجه قرار نگرفته و نتوانسته حتی نیمی از هزینه‌های دولت را پوشش دهد. 
افزایش درآمدهای مالیاتی با راهکارهایی همچون حذف معافیت‌های غیرضروری، جلوگیری از فرار مالیاتی و افزایش مالیات ثروتمندان قابل وصول است و می‌تواند به جبران کاهش درآمدهای دولتی کمک نماید. از میان موارد مذکور، جلوگیری از فرار مالیاتی که طبق اعلام سازمان امور مالیاتی کشور، به حدود ۴۰ تا ۴۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد، راهکاری است که نیاز به تصویب قانون جدید ندارد و بیشتر نظارت و جدیت دولت را می‌طلبد. این در حالی است که ایران ازجمله کشورهایی است که فرار مالیاتی به‌وفور در آن دیده می‌شود و از استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد.
در کشور ما کمتر از ۵۰  پایه مالیاتی تعریف شده است،اما مالیات تنها ۳۰ تا ۳۵ درصد درآمد‌های دولت را تشکیل می‌دهد و عدم پرداخت مالیات دهک‌های بالای جامعه و ثروتمندان، ایران را به بهشت مالیاتی آن‌ها تبدیل کرده است. در همین راستا مالیات بر املاک و خودروی لوکس در بودجه امسال دیده شد، اما تا پایان شهریورماه، دولت درآمدی از این محل کسب نکرده است. 
چنانچه این مورد به اجرا درمی‌آمد، می‌توانست در شرایطی که دولت با کسری بودجه روبه‌رواست،  ۱۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان درآمدزایی کند. راهکار دریافت مالیات از دهک‌های بالای جامعه، مشمول  قشر متوسط و ضعیف نمی‌شود و باعث ایجاد فشار مضاعف بر آن‌ها نمی‌گردد. 
بدون تردید کارآمدی نظام مالیاتی، علاوه بر تأمین درآمدهای دولت می‌تواند به توسعه اقتصادی و دستیابی به اهداف و سیاست‌گذاری‌ها نقش کلیدی ایفا کند. دولت با استفاده از  ابزار مهم و اثرگذار مالیات، قادر خواهد بود هم کسری بودجه را پوشش دهد و هم رونق تولید را رقم بزند.
مالیات، درآمدی که تورم و تبعات منفی به همراه ندارد
علیرضا طاری بخش، معاون سابق رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور درباره اهمیت مالیات به عنوان یکی از راهکارهای مهم درآمدزایی و تأمین منابع برای بودجه سالانه کشور گفت: مالیات در ساختار بودجه تا قبل از اعمال تحریم ها، جدی گرفته نمی شد. درحالی‌که اگر مالیات به عنوان مهم‌ترین درآمد پایدار کشور مد نظر برنامه ریزان قرار گیرد، می تواند اتکا  به درآمدهای  نفتی را کاهش دهد. ضمن این‌که مالیات، بهترین منبع درآمد است، زیرا آثار منفی  درآمدهای نفتی، فروش دارایی‌ ها و سایر راه های کسری بودجه را به همراه ندارد، اما باید عادلانه، بجا و بموقع وصول گردد. 
طاری بخش اضافه کرد: یکی از راه های کاهش تورم، وصول مالیات است و یکی از بهترین منابع اخذ مالیات، درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر مشاغل و مالیات بر خدمات از جمله فعالیت های واسطه گری و دلالی است.
وی یکی از مهم‌ترین ارکان درآمدزایی از طریق مالیات را مالیات بر درآمد و مالیات بر مصرف عنوان کرد و افزود: مالیات به دلایل متعددی از جمله معافیت های مالیاتی غیرضرور، عدم وجود اطلاعات کافی و مشکلات و نواقص در اجرا، با ظرفیت واقعی وصول نمی شود. در همین راستا افزایش سهم مالیات بر درآمد در بودجه به اندازه ظرفیت واقعی مالیاتی کشور قابل توجیه است. 
طاری‌بخش با اشاره به پایین بودن میزان مالیات قابل وصول با توجه به ظرفیت های موجود در کشور بیان کرد: در کشورهای اروپایی نسبت وصول درآمدهای مالیاتی به نسبت تولید ناخالص داخلی در حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد، آمریکای شمالی ۲۰ الی ۲۵ درصد، ترکیه  حدود ۲۰ درصد و پاکستان ۱۵ تا ۱۷ درصد است، درحالی‌که سهم وصول مالیات در ایران کمتر از ۷ درصد بودجه سالانه دولت است. 
وی با تأکید بر این‌که مالیات واقعی در کشور وصول نمی شود، افزود: قانون جامع و مانع مالیاتی وجود ندارد، ضمن این‌که معافیت های مالیاتی غیرضروری باعث کاهش اخذ مالیات شده است. دولت برای وصول مالیات واقعی به جای وارد کردن فشار مضاعف به بخشی از منابع مالیاتی، باید موارد استثنای مالیاتی و معافیت ها را کاهش دهد. 
معاون سابق رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور درباره مالیات بر نرخ سود سپرده های بانکیبیان کرد: وقتی سود سپرده بانکی بالاتر از تورم باشد، در واقع به سپرده گذار سود پرداختمی شود، اما اگر نرخ  سود سپرده کمتر از تورم یا در نقطه سر به سر باشد، در واقع سودی به سپرده گذار پرداخت نمی شود و وی درآمدی را کسب نمی کند که بتوان از آن مالیات گرفت. لذا اگر سود بانکی بالاتر از نرخ تورم  پرداخت شود، می توان با درنظر گرفتن دیگر جوانب  موضوع و سایر ملاحظات اقتصادی به وصول مالیات از سپرده ها اندیشید. 
وی درباره لزوم دریافت مالیات بر اشخاص حقیقی یا مشاغل تصریح کرد: بخش عمده ای از مشاغل در کشور شناسایی نشده اند و بخش شناسایی شده هم بر اساس ظرفیت واقعی، مالیات پرداخت نمی کنند. دولت باید به سمت منابعی که نقشی در وصول مالیات ندارند و یا نقش آ‌‌ن‌ها ناچیز است، برود.
طاری بخش، وصول مالیات از ثروتمندان را به عنوان منبعی برای درآمدزایی دولت دانست و افزود: در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، این نوع مالیات و مالیات بر عایدی سرمایه و نظایر آن یکی از پایه های مهم مالیاتی و کسب درآمد برای کشور محسوب می شود. 
وی ادامه داد: مهم‌ترین موارد وصول مالیات از ثروتمندان شامل کالاهای لوکس نظیر خودرو و املاک و حتی سرمایه گذاری در فلزات قیمتی مانند طلا  می‌شود  و قیمت روز آن‌ها مبنای وصول مالیات از میزان دارایی های دهک های بالای در آمدی جامعه است که بعد از محاسبه، امکان اخذ مالیات از آن‌ها وجود دارد. لازم به یادآوری است که نرخ مالیات بر ارزش افزوده طلا در برخی از کشورها بالاترین نرخ مالیات بر ارزش افزوده را تشکیل می دهد.
طاری بخش درباره عدم وصول مالیات از ثروتمندان در نیمه اول سال ۹۹  اظهار کرد: محاسبه و وصول این نوع مالیات نیاز به زیرساخت های جمع آوری و پردازش و ارسال اطلاعات به سازمان و تهیه گزارش های درون سازمانی است تا میزان آن ازطریق حسابرسی و محاسبه  مشخص گردد. ضمن این‌که وصول مالیات از افراد مزبور که در سال ۹۹ مشمول مالیات بر دارایی های  مد نظر قانون می شوند، به تأخیر بیفتد در سال‌های بعد نیز قابل وصول خواهد بود. بنا براین عدم وصول این مالیات تا کنون جای نگرانی نیست.
وی در مورد اهمیت مالیات بر ارزش افزوده گفت: در ایران بیش از ۵۰ درصد درآمدهای مالیاتی با احتساب عوارض شهرداری از محل مالیات بر ارزش افزوده تأمین می شود که در دوران تورم و هم دوران رونق اقتصادی حتی در صورت ثبات نرخ مالیات به تبعیت از میزان افزایش تورم و افزایش میزان فروش، میزان وصول مالیات و عوارض ارزش افزوده هم افزایش یابد.
طاری بخش در پایان سخنانش بیان کرد: بنابراین هم در دوران رونق اقتصادی و هم دوران تورم، مالیات بر ارزش افزوده مهم‌ ترین منبع وصول مالیات است و با توجه به اهمیت بالای این منبع مالیاتی ضرورت دارد سازمان امور مالیاتی، مدیریت ویژه ای در راستای سیاستگذاری، حسابرسی، نظارت و وصول مهم‌ ترین بخش وصول مالیات یعنی مالیات بر ارزش افزوده در سطح معاونت رئیس کل سازمان اعمال نماید.