وقت‌کشی دولت!
بازهم به جای تعطیلی به اعمال محدودیت‌های تازه بسنده شد و دیروز رئیس دولت، با این خبر در ستاد ملی مبارزه با کرونا حضور یافت، هرچند این محدودیت‌ها تازگی ندارد، پیش‌تر اعمال‌شده و امتحانش را پس داده؛ محدودیت‌هایی بی‌تناسب با میزان شیوع بیماری که سیر آمار مبتلایان و از دست رفتگان را صعودی کرده است.
بازهم به جای تعطیلی به اعمال محدودیت‌های تازه بسنده شد و دیروز رئیس دولت، با این خبر در ستاد ملی مبارزه با کرونا حضور یافت، هرچند این محدودیت‌ها تازگی ندارد، پیش‌تر اعمال‌شده و امتحانش را پس داده؛ محدودیت‌هایی بی‌تناسب با میزان شیوع بیماری که سیر آمار مبتلایان و از دست رفتگان را صعودی کرده است. در هفته‌های اخیر، کشمکش بسیاری میان کارشناسان و مقام‌های بهداشتی با مقام‌های دولتی بر سر تعطیلی تهران و دیگر نقاط این کشور به وجود آمده بود و گروهی از مقام‌ها خواستار تعطیلی دوهفته‌ای پایتخت بودند که روزگذشته پس از برگزاری جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا، شائبه های فراوانی به ذهن متبادر شد که نکند شخص رئیس جمهور با این تعطیلی مخالف است، اما علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ضمن تکذیب مخالفت رئیس جمهور با تعطیلی تهران، این خبر را از اساس کذب محض خوانده است: ایشان نه تنها با این طرح مخالفت نکردند بلکه با حمایت این طرح تأکید کردند، این طرح روز شنبه در ستاد ملی مقابله با کرونا مطرح شود تا سایر اعضا هم نظر بدهند. این طرح روز پنج شنبه مطرح شد و ایشان حمایت کردند، در جلسه امروز نیز این طرح مطرح و سایر اعضا نظرات اصلاحی خود را دادند. واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور هم مخالفت رئیس جمهوری با تعطیلی تهران را تکذیب کرده و گفته است: بخش اعظمی از وقت جلسه امروز ستاد ملی مبارزه با کرونا به بررسی طرح پیشنهادی وزارت بهداشت در زمینه برقراری محدودیت‌های کرونایی در سراسر کشور گذشت که کلیات این طرح تصویب شد. این طرح فراتر از تعطیلی تهران یا هر شهر دیگری است و پس از اجرایی شدن، به قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت این اختیار را می‌دهد که با توجه به میزان درگیری شهرهای مختلف با بیماری، سطوح مختلف محدودیت را برای آنها در نظر گرفته و اجرایی کنند.
عدم جسارت و اراده در تعطیلی تهران
پیش‌تر حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی از احتمال ارائه طرحی دوفوریتی برای تعطیلی تهران و کلان‌شهرها خبر داده بود تا اگر این بی‌تفاوتی به خواسته کارشناسان ادامه داشته باشد، مجلس طرح دوفوریتی برای تعطیلی تهران را به صحن پارلمان بیاورد و حالا زهره الهیان، نماینده مردم تهران در گفت‌وگو با فارس از ۲ پیشنهاد اساسی مذاکره رئیس مجلس با رئیس‌جمهور به‌منظور اعمال تعطیلی ۲ هفته‌ای و طرح سه‌فوریتی این موضوع سخن گفته است. پیشنهاد اول؛ پیگیری این قضیه از طریق مذاکره با رئیس‌جمهور در جلسه سران قواست و یا از طریق کمیسیون بهداشت مجلس طرح سه‌فوریتی تعطیلی دوهفته‌ای برای تصویب به صحن مجلس می‌آید.
حسن روحانی که به اذعان برخی کارشناسان بر تصمیم خود مبنی بر عدم تعطیلی پافشاری کرده، در ستاد ملی مبارزه با کرونا هشدار داده، «ما از شرایط عادی عبور کرده‌ایم» این اظهارات سبب شد صاحب‌نظران باقوت و قدرت بیشتری، موضوع تعطیلی را پیگیری کنند چراکه غلبه بر این شرایط غیرعادی، مستلزم اتخاذ تصمیمی مصمم و بی‌چون‌وچراست اما تا بدین‌جا تدابیر اخذشده، تناسبی با گرفتاری ما در تله ویروسی نداشته و حتی در نوع اظهارات شخص رئیس‌جمهور هم تفاوت چندانی حاصل نشده است؛ این‌که «ویروس فعلا هست، این‌که باید تجمع و تردد به حداقل ممکن برسد و این‌که مسئله بیماریابی بسیار مهم است» ازجمله بدیهیات مسلمی بوده که هرروز رسانه‌ها، آن را از زبان کارشناسان مطرح می‌کنند. بیان این سخنان از زبان شخص اول دولت، تا هنگامی‌که قاطعانه عمل نشود، دردی را دوا نمی‌کند. دیروز همه منتظر تصمیمی سرنوشت‌ساز ازسوی دولت بودند، تصمیمی برای تعطیلی دوتا‌سه‌هفته‌ای تهران، تهرانی که بی‌اغراق، بیشترین آمار ابتلا و مرگ‌ومیر رسمی را به نام خود ثبت کرده است و مسئولان و کارشناسان در مورد وضعیت کرونا در پایتخت و لزوم تعطیلی دوهفته‌ای این شهر هشدار داده‌اند و محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، ۱۸ آبان ماه گفته بود: «متأسفانه ستاد ملی مبارزه با کرونا هنوز پاسخی به پیشنهاد کارشناسی شورای شهر و مجمع نمایندگان تهران مبنی بر تعطیلی دوهفته‌ای نداده است.» هاشمی تعلل در این امر را متوجه مسئولین تصمیم‌گیرنده دانسته که جسارت و اراده لازم را برای این اقدام ضروری ندارند.
ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت هم طی روزهای گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما گفته بود: «پیشنهاد تعطیلی کامل تهران روی میز است.» حریرچی وعده داده بود که دراین‌باره روز شنبه تصمیم‌گیری می‌شود. او روز گذشته هم با حضور در برنامه چاپ اول شبکه خبر، با اشاره به مدل‌های مختلف کنترل ویروس کرونا در جهان، به مدلی تحت‌عنوان «سرکوب» اشاره‌کرده و گفته که این مدل در برخی کشورها مثل چین، نیوزلند، کره جنوبی و تایوان اجرا شد و موفق بود. اجرای مدل سرکوب، نیازمند یک اقتصاد کاملا قوی و حکومتی کاملا قاطع است که هر تصمیمی که دولت می‌گیرد، اجرا شود. به‌طوری‌که تایوان با ۲۷ میلیون جمعیت، الان ۲۰۰ روز است که حتی یک فوتی کرونایی ندارد.
حریرچی، تاکتیک در پیش‌گرفته شده در کشورمان را مبتنی‌بر سیاست انقباضی و انبساطی متناوب دانسته و توضیح داده، در شرایطی که با آمار بالای فوتی‌ها و ابتلا مواجه هستیم، مهم‌ترین اقدام، تعطیلات شدید است تا کمر بیماری بشکند.
او به نامه ۶۵ نفر از اساتید و مدیران دانشگاهی به‌منظور درخواست تعطیلی۲ هفته‌ای کل کشور هم اشاره‌ای گذرا داشته و عنوان کرده که قاعدتا به درخواست این افراد توجه خواهیم کرد، اما خواسته ما این است که مردم تعطیلی ۲ هفته‌ای و یا محدودیت ترددهای شبانه را فرصتی برای سفر و یا دیدوبازدید نپندارند و در رعایت نکات بهداشتی کوشاتر باشند.
معاون کل وزارت بهداشت، با حضور در برنامه صبحگاهی «انتهای الوند» هم در پاسخ به برنامه‌های وزارت بهداشت برای کاهش مرگ‌ومیرها گفته است، مهم‌ترین عملی که در این شرایط می‌توان پیش گرفت، تعطیل‌کردن است. البته موارد دیگر مثل بهداشت فردی، استفاده از ماسک ، تست و قرنطینه‌کردن بیماران و مبتلایان نیز تأثیرگذار است. تعطیلات به این شرط می‌تواند تأثیرگذار باشد که مردم به سفر، دیدوبازدید و دورهمی و حتی پارک نروند و از تردد جلوگیری کنند.
محدودیت‌های کلیشه‌ای آذرماه
به گفته اعضای کمیته علمی مقابله با کرونا در چنین وضعیتی تنها راه این است که زنجیره انتقال را قطع کنیم و در کنار محدودیت‌های سختگیرانه، به تعطیلی رو بیاوریم، حال‌آنکه دولت اصرار دارد با تکیه‌بر سیاست‌ها و محدودیت‌های نمایشی، ویروس را کنترل کند، آن‌هم در بزنگاهی حساس که مطابق اظهارات قاسم جان‌بابایی، معاون درمان وزیر بهداشت ، حلقه انتقال بیماری کرونا چرخه‌ای دارد که باید شکسته شود وگرنه نمی‌توان آن را به صفر رساند. برخی از صاحب‌نظران، نسخه شکستن حلقه انتقال را تعطیلی می‌دانند بااین‌وجود رئیس دولت اعلام کرده که از روز شنبه اول آذر «تا پایان کرونا» محدودیت‌های جدیدی در سراسر کشور «به شکل هفتگی» اجرا می‌شود.
روحانی روز شنبه ۲۴ آبان در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا در این زمینه عنوان کرده، این محدودیت‌ها براساس میزان شیوع کرونا «برای هر شهر» متفاوت خواهد بود.
علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت و سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، از اعلام «سه سطح هشدار قرمز، نارنجی و زرد» در کشور خبر داده و گفته است: «اگر شهرستانی در وضعیت قرمز قرار بگیرد به‌جز مشاغل خیلی ضروری بقیه مشاغل تعطیل خواهند شد. بیش از ۱۰۰ شهرستان که تهران و اکثر مراکز استان را شامل می‌شود مشمول این طرح خواهند بود.»
قرار است در شهرستان‌هایی با وضعیت نارنجی یا سطح هشدار دو مشاغل سطح سه و چهار که جزئیات آن اعلام می‌شود، تعطیل شوند. اکنون حدود ۱۵۰ شهرستان در وضعیت نارنجی یا سطح هشدار دو هستند و در سطح هشدار یک که حدود ۱۵۵ شهرستان در این وضعیت هستند، مشاغل سطح چهار به مدت دو هفته تعطیل می‌شوند.
طبق این مصوبه، تعطیلی‌ها شامل «مدارس، آموزشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مراسم فرهنگی و مذهبی» نیز می‌شود. در سطوح هشدار یک، دو و سه آموزش‌ها و مدارس، غیرحضوری است و برای دانشگاه‌ها و مراسم مذهبی و فرهنگی نیز فعلا به مدت دوهفته محدودیت ایجاد می‌شود.
رئیسی درباره فعالیت کارکنان اداره‌ها نیز گفته که در شهرستان‌های با سطح هشدار قرمز فقط «حدود یک‌سوم» کارکنان، در سطح دو یا نارنجی «یک‌دوم» کارکنان و در شهرستان‌های با وضعیت زرد «دوسوم» کارکنان در محل کار خود حضور دارند.
سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا درباره محدودیت تردد وسایل نقلیه نیز افزوده: «درشهرستان‌های با وضعیت دو و سه یعنی قرمز و نارنجی، خودروهای با پلاک هر شهرستان حق خروج از شهرستان را ندارند و خودروهای با پلاک شهرستان‌های دیگر حق ورود ندارند.»
براساس مصوبه ستاد ملی مقابله با کرونا، از روز بیستم آبان هم به مدت یک ماه، «مشاغل غیرضروری» از ساعت ۱۸ تعطیل‌شده‌اند اما بسیاری از کسبه به دلیل هزینه اجاره‌بها و مشکلات مالی خود، تابع این تصمیم نیستند. محسن فرهادی معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، با عنوان این مطلب که حدود ۶۰ درصد واحدهای صنفی، تعطیلی بعد از ساعت ۱۸ را رعایت کرده‌اند، گفته: متولی اصلی اجرای پروتکل‌های بهداشتی وزارت بهداشت است.
حمید سوری، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در واکنش به اعمال محدودیت‌های جدید کرونایی و ممنوعیت تردد در ساعاتی از شبانه‌روز بیان کرده، به نظر نمی‌رسد ایجاد این قبیل محدودیت‌ها فرجام مؤثری در کنترل اپیدمی داشته باشد چراکه ما وقتی زمان را برای تعاملات اجتماعی و رفتارهای روزمره متراکم می‌کنیم، عملا ممکن است احتمال افزایش سرعت انتشار و مواجهه را بیشتر کنیم.
برخی کارشناسان این طرح را کافی ندانسته و خواهان تعطیلی دوهفته‌ای کشور هستند. در همین حال محمد میرزابیگی، رئیس سازمان نظام پرستاری در نامه‌ای به حسن روحانی خواستار تعطیلی حداقل دوهفته‌ای کشور شد ه است. او اعلام کرده که طبق نظر اکثر متخصصان ازجمله ۶۵ رئیس دانشگاه علوم پزشکی، راه مهار بیماری قطع زنجیره بیماری و تعطیلی حداقل دوهفته‌ای است.
میرزابیگی همچنین خبر داده که «بیش از ۴۰ هزار نفر از پرستاران به کرونا مبتلا شده و حدود ۳۵ هزار نفر از آنان بعد از بهبود درهمان بخش‌های سابق مشغول به کارشده‌اند و تاکنون ۷۰ پرستار جان‌باخته‌اند.» در شرایط کنونی جامعه، قشری که بیش از همه تحت‌فشار مضاعف روحی و جسمی قرار دارد کادر درمان و پرستاران هستند. آنها همزمان با ورود کشور به موج سوم کرونا، بیش‌ازپیش خسته و فرسوده شده‌اند.طی روزهای گذشته استاندار تهران هم موافقت خود را با تعطیلی این شهر ابراز داشته است. طبق گفته او، «در حال حاضر ۶ هزار و ۵۰۰ بیمار در بیمارستان‌های استان تهران در حال درمان هستند و پیشنهاد تعطیلی مطرح‌شده تا بتوانیم بار مراجعات به بیمارستان‌ها را کم کنیم.»
در این میان، معاون وزارت بهداشت از انفجار کرونایی سخن گفته و کارشناسان نیز هشدار داده‌اند که اگر اقدام مؤثری صورت‌نگیرد، ممکن است سیستم درمانی از هم بپاشد.
تصمیمات ناقص و ناکافی، پاسخگو نیست
علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی آزمایشگاه ویروس‌شناسی مسیح دانشوری در گفت‌وگو با «رسالت» تأکید می‌کند: «از مدت‌ها قبل همه بر این مسئله اتفاق‌نظر داشتند که تهران باید دو تا سه هفته تعطیل شود و در حال حاضر وضعیت کشور به‌گونه‌ای است که چاره‌ای جز این نداریم. وزیر بهداشت به‌عنوان فرمانده کرونای کشور همواره گلایه‌مند‌است و می‌گوید دستمان بسته است و شهردار و شورای شهر و سایر بخش‌ها بر این تعطیلی تأکیددارند و حتی گفته می‌شود رئیس‌جمهور هم قبلا دستور داده که تهران دو هفته تعطیل شود و بعد خبر آمد که استاندار مخالفت کرده و پس از اعلام موافقت استاندار، این پرسش مطرح است که چه کسی با این تعطیلی مخالفت دارد؟ بی‌تردید تا به‌صورت علمی با کرونا برخورد نکنیم، هیچ اتفاق مثبتی رخ نمی‌دهد و روزبه‌روز وضعیتمان بدتر خواهد شد. هفته پیش اعلام کردند که از ساعت ۱۸ هرروز محدودیتی اعمال‌شده و تمامی مراکز به‌جز مراکز ضروری تعطیل خواهند بود اما همه باز هستند. این‌همه محدودیت اعمال‌شده اما چقدر به آن عمل می‌شود؟ آیا صرف محدودیت گذاشتن کافی است؟»
دولت توانایی اجرای تعطیلی را ندارد
ناجی در ادامه با اشاره به این‌که دولت توانایی اجرای تعطیلی را ندارد، می‌گوید: «اگر قرار باشد تعطیلی کامل هم در کشور به‌صورت ایرانیزه انجام شود، بهتر است اقدامی نکنیم، این دستورالعمل‌های کاغذی و اجرایی نشده، ایرانیزه کردن بسیاری از مباحث علمی است و وضعیت ما را بدتر می‌کند. ما در فاصله بین اسفند و فروردین یک‌زمان طلایی را از دست دادیم. اگر تعطیلی‌ها را به‌صورت درست و کامل در این دوماه انجام می‌دادیم، خیلی راحت می‌توانستیم با تعطیلی کامل‌کردن کشور، بیشتر از چین و سایر کشورها در کنترل کرونا موفق ظاهر شویم. برخی تصور می‌کنند دولت به دلیل مسائل اقتصادی از تعطیلی‌ها اجتناب می‌کند اما واقعیت این است که طبق گفته‌های مبادی رسمی کشور، بسیاری از کسب‌وکارها خوابیده و بسیاری از کارگران روزمزد به‌خاطر مصائب اقتصادی که شاید چندان هم به کرونا ربطی نداشته باشد، تعطیل هستند. بنابراین باید تحلیل اقتصادی داشت تا ببینیم تداوم این وضعیت چقدر به نفع اقتصاد است؟ ما روزانه بالغ‌بر ۴۰۰ نفر از هموطنانمان را از دست می‌دهیم و هزینه‌های بسیاری در بیمارستان‌ها صرف می‌شود، آیا هزینه این‌ها کمتر است؟ آیا ما دیده‌ایم که دولت از یک‌سو متخصصان بهداشت و سلامت را و در سوی دیگر متخصصان اقتصادی را گذاشته باشد تا مشخص شود با اتخاذ کدام سناریو هزینه‌های کمتری را متحمل می‌شویم؟ با این شرایط به هیچ کجا نخواهیم رسید و حتی ازنظر اقتصادی هم به شرایط بدتری می‌رسیم و روزانه سرمایه‌های انسانی‌مان را از دست می‌دهیم، سرمایه‌هایی که در بین آنها متخصصانی هستند که جایگزین کردن آنها بسیار مشکل است. بنابراین تصمیمات ناقص و ناکافی بسیار تأسفبار است.»
لزوم قطع زنجیره انتقال با ایجاد سکون اجباری
رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی آزمایشگاه ویروس‌شناسی مسیح دانشوری در پاسخ به این پرسش که اگر بر روی محدودیت‌های فعلی نظارتی وجود داشته باشد از تعطیلی کارآمدتر است، می‌گوید: کرونا، بیماری تراکم است و ما اگر تراکم را از بین نبریم، نمی‌توانیم زنجیره انتقال را بشکنیم. وقتی از مردم انتظار داریم تا ساعت ۱۸ سرکار حضورداشته باشند اما به تراکم جمعیت فکر نمی‌کنیم، وقتی ناوگان حمل‌ونقل عمومی باید دو برابر بشود اما نمی‌شود و مردم در تراکم بسیار زیاد، سینه‌به‌سینه سوار واگن‌های مترو می‌شوند، وقتی مردم زمانی طولانی را در زیر یک سقف، بدون تهویه حضور دارند، چطور تصور می‌کنیم با اعمال محدودیت، ویروس قابل‌کنترل است؟ اکنون شرایط ما به نحوی است که باید تعطیل کنیم تا زنجیره قطع شود و بازتوانی در بیمارستان‌ها صورت بگیرد. به کشورهایی مثل آلمان و انگلیس نگاه کنید با تعداد کشته‌هایی کمتر از ما، شهرهایشان را تعطیلی کامل می‌کنند. در همین مدتی قبل تعداد نمونه‌های مثبت ما، ۲ تا ۳ هزار نفر بود و اکنون به ۱۱ تا ۱۲ هزار نفر رسیده و این افزایش آمارها به دلیل بیماریابی گسترده نیست، بلکه تعداد مواردمان افزایش‌یافته است و به همان نسبت تعداد مرگ‌ومیرهایمان بیشتر شده، این حرف کاملا غلط است که بیماریابی گسترده می‌تواند به کنترل ویروس بینجامد، کشورهای پیشرفته همین اقدام را انجام داده‌اند، مثل آمریکا که توفیقی نداشته‌اند، چون پروتکل اصلی، قطع زنجیره ویروس است که آن را رعایت نمی‌کنند. ما شرایطمان مشابه آمریکاست، به‌غیراز این‌که آن وجه تکنولوژی و بیماریابی را کمتر داریم. بنابراین آنچه اول‌ازهمه اهمیت دارد، قطع زنجیره ویروس است که این با ایجاد سکون در جامعه، ممکن است. در این شرایط که ما طبق آمارهای رسمی روزانه، ۱۲- ۱۱ هزار نفر تعداد موارد مثبت جدید داریم و بالغ‌بر ۴۰۰ نفر می‌میرند، باید در جامعه با جبر و زور سکون ایجاد کنیم.»
ناجی معتقد است که این سکون را نمی‌توان با توصیه انجام داد،تعطیلی کامل در سایر کشورها با خواهش و تمنا نیست، نظامیان در سطح شهر حضور دارند، بنابراین جنبه فراموش‌شده کنترل کرونا در ایران، زبان‌شناسی و جامعه‌شناسی مردم ماست، اگر همین فردا تهران دو هفته تعطیل شود، مردم باروبندیل را می‌بندند تا راهی سفر شوند، پس اجبار لازم است. ضمن این‌که زمان طلایی را ازدست‌داده‌ایم و با تعطیل کردن گسترده و اجبار مردم، بازهم ممکن است به آن نتیجه موردنظر دست نیابیم، اما درهرصورت نمی‌توان مانع تعطیلی شد. بعد از خاتمه تعطیلی دوهفته‌ای باید با افزایش تعداد ناوگان حمل‌ونقل عمومی به‌صورت منطقی، افراد در سطح جامعه و محل کار حاضر شوند. حتی اگر توانایی نداریم که به‌یکباره تعداد اتوبوس‌هایمان را سه برابر کنیم، با شیفت بندی افراد در بخش خصوصی و دولتی مانع تراکم شویم و در کنار این مسئله، تقویت بیماریابی و قرنطینه است. به نظر می‌رسد که در پروتکل‌های درمانی هم باید تغییراتی ایجاد کنیم و از طرفی استفاده از داروهای ویروسی در اوایل بیماری حائز‌اهمیت است.»
دلم برای وزیر بهداشت می‌سوزد
رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی آزمایشگاه ویروس‌شناسی مسیح دانشوری، لازمه غلبه بر کرونا را تصمیم‌گیری درست می‌داند و درعین‌حال توضیح می‌دهد: ما از ارگانی مثل وزارت بهداشت، مسئولیتی را طلب می‌کنیم که قدرتی برای اعمال تصمیمات مختلف ندارد و از این نظر دلم برای وزیر می‌سوزد، به این مجموعه ظلم حداکثری می‌شود. این‌که در اردیبهشت‌ماه اعلام‌شده ۲۵ میلیون نفر از جمعیت ما مصون هستند و این عفونت را گرفته‌اند و بعد مجددا اعلام می‌شود ۳۵ میلیون نفر یعنی ۴۰ درصد از جامعه ما مبتلابه کرونا شده‌اند، تفکر اشتباهی است. ایمنی گله‌ای با عفونت طبیعی، غیراخلاقی و غیرعلمی است و این ایمنی فقط با واکسن به وجود می‌آید. حال تصور کنیم حدود ۴۰ درصد جامعه ما، طبق مطالعاتی که نه ابزارش و نه جمعیت اش درست است، آلوده‌شده‌اند پرسش این است که چرا مطالعات سرولوژی را در کشور انجام می‌دهیم؟ آیا به دنبال این هستیم که ۵۰ میلیون نفر دیگر از جمعیتمان را هم آلوده کنیم؟ ما این مطالعات را باید در جهت اقدامات پیشگیرانه انجام بدهیم اما متأسفانه به این شبهه که تصمیم بر آن است که ایمنی گله‌ای با عفونت طبیعی به وجود بیاید، دامن زده‌ایم و این بسیار زشت بوده و امکان‌پذیر نیست.»
ارسال نظر