اولین پوسترهای سینمای ایران

 اولین پوسترها چطور وارد سینمای ایران شدند؟ در روزهای آغازین تاریخ سینمای ایران، چیزی تحت عنوان پوستر وجود نداشت و تنها برای فیلم‌ها بر سر در سینماها اعلان می‌چسباندند تا اینکه اولین پوستر نقاشی شد و تماشاگران را برای فیلم آبی و رابی به سالن سینما دعوت کرد تا پوسترها در سینمای ایران متولد شوند.

 سال‌ها پیش خیلی‌ها فقط با دیدن پوستر یک فیلم، تصمیم می‌گرفتند بلیت آن را بخرند و در سالن سینما به تماشای آن بنشینند. قدرت بصری یک پوستر در آن دوران به حدی بود که خیلی‌ها فقط با دیدن چهره ستاره‌ها و نقاشی‌هایی مرتبط با مضمون فیلم، جلوی سینماها صف می‌کشیدند. اینکه چه عواملی باعث شده است مردم شور و شوق گذشته را برای دیدن فیلم در سینما نداشته باشند، بحث دیگری است، اما آنچه که مشخص است این است که دوران تاثیرگذاری پوسترهای سینمایی سال‌هاست تمام شده است.

پوسترها صفحات کاغذی هستند که بر روی آنها نوشته‌ها، طرح‌ها و نقاشی‌هایی برای انتقال یک پیام یا تبلیغ یک اثر هنری یا کالای تجاری چاپ می‌شود. ویژگی مهم یک پوستر این است که باید بتواند با پیام و تصویرش با مردم ارتباط بگیرد و توجه آن‌ها را به خود جلب کند. طراحی پوستر در ابتدا زیرمجموعه‌ای از هنر نقاشی بود و از این هنر برای طراحی استفاده می‌کردند. بعدها طراحی پوستر بخشی از هنر گرافیک شد و گرافیست‌ها با قابلیت‌هایی که این رشته برایشان داشت،‌ توانستند تحول بزرگی در این زمینه به وجود بیاورند.

سینما نیز از این تغییر در امان نماند، و اهمیت ایجاد پوستر و نه اعلان که تا قبل از آن رایج بود تاثیر بسزایى در معرفى فیلم ها داشت. در گستره ى زمان پوستر هایى توسط طراحان نام دار براى فیلم ها طراحى شدند که هم پاى خود اثر مورد توجه قرار گرفتند.

در ایران طراحی پوستر برای فیلم‌ها نخستین بار بر پایه هنر نقاشان شکل گرفت. ٢١مهر ١٢٨٦اولین آگهی نمایش فیلم در عکاسخانه روسی‌خان (ایوانف) در روزنامه حبل‌المتین (یکی از نشریه‌های مشروطه‌خواه) چاپ شد. پس از آن آگهی‌های مطبوعاتی پشت سر هم در روزنامه‌هایی چون "صور اسرافیل"، "صبح صادق" و به ویژه "ایران نو" چاپ شدند. دو سال بعد در پاییز ١٢٨٨ اولین پوستر سینمایی ایران که دعوت به تماشای فیلم در سینما فاروس (سینمای روسی‌خان) در خیابان لاله‌زار تهران بود، متولد شد.

پوستر فیلم آبی و رابی

"آبی و رابی" ساخته آوانس اوگانیانس از نخستین فیلم‌های ایرانی بود که برایش پوستر طراحی کردند. پوستری که برای آن طراحی شده بود تصویری است از بازیگران فیلم که نگاه متعجب خود را به بیرون از کادر دوخته‌اند.

پوستر فیلم دختر لر

پوستر فیلم "دختر لر" ١٣٣٧ ساخته عبدالحسین سپنتا نیز از نخستین پوسترهای سینمایی ایران بود که توسط کمپانی امپریال بمبئی طراحی شده بود. تا قبل از سال ١٣٢٧که سینماهای ایران از فیلم‌های خارجی اشباع شده بودند، طراحان پوستر در ایران طرح‌هایی را برای این فیلم‌ها تهیه می‌کردند. بعد از این دوره بود که خطاطان و نقاشان ایرانی دست به کار می‌شوند و برای فیلم‌های داخلی پوستر طراحی می‌کنند. «گاو» داریوش مهرجویی"با شرمسار" اسماعیل کوشان، "آخرین شب" حسین دانشور، "چهارراه حوادث" ساموئل خاچیکیان، "گلنسا"سرژ آزاریان و ... از جمله فیلم‌هایی هستند که تا قبل از دهه ٤٠و ٥٠که شروعی برای دوره جدیدی از پوستر در ایران بود، برایشان پوستر طراحی شد.

پوستر فیلم گاو

طراحی پوستر در ایران با نام "مرتضی ممیز" گره خورده است. او با تعدادی از اساتید گرافیک توانست از دهه ٤٠به بعد این هنر را به صورتی مستقل از نقاشی معرفی کند. غریب‌پور در این‌باره می‌گوید: اولین پوسترها در ایران در حدود سال‌های دهه ٤٠ شمسی طراحی شدند. اولین ابداع‌کننده و طراح پوسترها به این شکلی که می‌بینید مرتضی ممیز بود. او این هنر را منسجم و آکادمیک کرد. در آن سال‌ها این هنر با نقاشی هم‌سنگ بود.

پوستر فیلم گوزنها

پوستر ستارخان

ازپوستر هاى طراحى شده توسط مرتضى ممیز: "گوزن ها" مسعود کیمیایی، "ستارخان" (علی حاتمی)، "آرامش در حضور دیگران" (ناصر تقوایی)، "مغول‌ها" (پرویز کیمیاوی) "غریبه و مه" (بهرام بیضایی) و "طبیعت بیجان" (سهراب شهید ثالث) است.

پوستر حاجی واشنگتن

پوستر کفشهای میرزا نوروز

پوستر تیغ و ابریشم

آیدین آغداشلو نیز با نگاهی نو به طراحی پوستر، فضای جدیدی را به وجود آورد. از آثار مهم او پوستر فیلم‌های "حاجی واشنگتن" (علی حاتمی)، "کفش‌های میرزانوروز" (محمد متوسلانی)، "تیغ و ابریشم" (مسعود کیمیایی) و "هبوط" (احمدرضا معتمدی) است.

پوستر هفت تیرهای چوبی

ابراهیم حقیقی از دیگر گرافیست‌های فعال در این حوزه است. حضور حقیقی در "سینمای آزاد"او را به طراحی پوستر برای فیلم‌های مختلف سوق داد. او برای فیلم‌های "گردش در یک روز خوش آفتابی" (حسن بنی هاشمی)، "انتظار" (امیرنادری) و "هفت‌تیرهای چوبی" (شاپور قریب) پوستر طراحی کرد.

پوستر فیلم مادر

در روند تاریخى پوستر فیلم، دهه ى ٦٠ پوسترها ستاره‌محور نبودند و بیشتر به مضمون فیلم اشاره داشتند. از نمونه چنین پوسترهایی می‌توان به «مادر» علی حاتمی اشاره کرد. در دهه ٧٠این موضوع کمرنگ‌تر شد و در دهه ٨٠ کاملا از بین رفت. با کم شدن علاقه مردم به دیدن فیلم در سینماها و عوامل دیگر، پوسترهایی که در این دهه طراحی شدند به سمت ستاره‌ها متمایل بودند و چهره آن‌ها بخش بزرگی از پوستر را اشغال می‌کرد.