نماز، انواع آن و هر آنچه لازم است بدانید | اقسام نماز (واجب و مستحب)، واجبات و مستحبات نماز، فلسفه و احکام اختصاصی به صورت یکپارچه
نماز نخستین عبادتی است که بر پیامبر (ص) و پیروانش در مکه واجب شد. همچنین در قرآن و متون دینی از آن به عنوان ستون دین و شرط قبولی سایر اعمال یاد شده است. از عباداتی است که در تمامی شریعت ها اگر چه به صورت های مختلف ارائه شده است. به عنوان مثال حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) برپاداری نماز را هم برای خودش و هم برای فرزندش از پروردگار طلب نمود و همچنین حضرت عیسی (علیه‌السلام) در گهواره که فرمود: (... و تا زمانی که زنده‌ام مرا به نماز و زکات توصیه کرده است). در این مطلب به صورت یکپارچه انواع نماز (واحب و مستحب)، حکمت، واجبات و مستحبات نماز و در نهایت برخی احکام نماز ارائه می شود. البته شما می توانید برای آشنایی کامل و گام به گام در مورد روش، مراحل، احکام و نکات هر یک از انواع نماز های واجب و مستحب، به صفحه مربوطه در سایت دانوما (danoma.ir) مراجعه نمایید.
انواع نماز در اسلام
نماز در اسلام دارای دو نوع است که این موارد عبارتند از: نمازهای واجب و نمازهای مستحب که در ادامه هر کدام ارائه می شود:
اول- نمازهای واجب
نمازهای واجب مواردی هستند که به جا آوردن آن از لحاظ شرعی لازم است. این نماز ها در شش گروه متفاوت قرار دارد.:
اول- نمازهای یومیّه (روزانه): بر مسلمانان واجب است که روزی ۵ بار نماز بخوانند. این نماز ها شامل نماز صبح، نماز ظهر، نماز عصر، نماز مغرب و نماز عشاء می شود. البته چنانچه این نمازها در زمان خود خوانده نشود، وجوب آن از بین نرفته و باید به صورت نماز قضا ادا شود. در شرایط سفر نماز باید شکسته خوانده شود و فقط در مورد نماز های 4 رکعتی صدق می کند.
دوم- نماز میت: نماز میت، بر مرده گزارده می‌شود و نیاز به وضو گرفتن، غسل کردن و غیره ندارد و با کفش میتوان آن را انجام داد. این نماز دارای پنج تکبیر با ذکرهای خاص است که در منابع دینی با جزئیات قید شده است.
سوم- نماز آیات: نماز آیات، نماز نشانه‌ها یا نماز وحشت به واسطه چهار چیز بر مسلمان واجب می‌شود کسوف، خسوف (اگرچه هر دوی این ها به مقدار کمی باشد)، زمین‌لرزه، رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ و مانند اینها در صورتی که بیشتر مردم بترسند. این نماز در نزد شیعیان، واجب و در نزد اهل سنت مستحب است. البته این نماز برای هر رویدادی که اتفاقی بیفتد و موجب نمایش هر چه تمام‌تر قدرت خداوند شود، هم خوانده می‌شود.
چهارم- نماز طواف واجب خانه خدا: پس از هفت دور چرخیدن به دور کعبه، یک نماز دورکعتی به نام نماز طواف خوانده می‌شود.
پنجم- نماز قضای پدر و مادر: کسی که در زندگی خود برخی از نمازهایش را به جا نیاورده، باید پسر بزرگترش آن نمازها را قضا کند. این نماز تفاوتی با اصل نماز ندارد مگر در نیت نیابتی آن.
ششم- نماز نذر، استیجار و عهد: اگر کسی نذر کند که اگر اتفاق خاصی رخ دهد (به عنوان مثال بیماری خاصی معالجه شود)، نماز خواهم خواند، با وقوع آن شرایط آن نماز بر او واجب می‌شود که جزئیات این موضوع در منابع ذکر شده‌است.
نکته: البته اهل تسنن علاوه بر اینها، شرکت در نماز جمعه و نماز عید را نیز واجب می‌دانند اما شیعیان این نمازها را در زمان غیبت امام زمان (عج)، مستحب می شمارند.
دوم- نماز های مستحب
در اسلام، علاوه بر نمازهای واجب، نمازهای مستحبی فراوانی وجود دارد که در مفاتیح الجنان با جزئیات ارائه شده است:
اول- نافله‌های روزانه که پیش از نمازهای واجب یا پس از آنها انجام می‌شود مانند نافله صبح (دو رکعت)، نافله ظهر (هشت رکعت)، نافله عصر (هشت رکعت)، نافله مغرب (چهار رکعت)، نافله عشاء (دو رکعت) و نافله شب (یازده رکعت).
دوم- نمازهایی که در وقت مشخص خوانده می‌شوند؛ مانند نماز شب، نماز غفیله.
سوم- نمازهایی که به نام چهارده معصوم وارد شده و خواندن آنها توصیه شده است مانند نماز امام زمان (عج).
چهارم- نمازهایی که به نام برخی از یاران پیامبر و ائمه وارد شده است؛ مانند نماز جعفر طیار.
پنجم- نمازهایی که برای زمانی خاص تشریع شده است؛ مانند نماز اول ماه، نماز عید غدیر، نماز عیدین (عید قربان و عید فطر).
ششم- نمازهایی که برای مکان خاص تشریع شده است؛ مانند نماز در مسجد جمکران، نماز تحیت مسجد (هنگام ورود به مسجد و به قصد احترام)،
هفتم- نمازهایی که برای حل مشکلات روحی و مادی و برآورده شدن حاجت‌ها وضع شده‌اند؛ مانند نماز برای زیاد شدن رزق، نماز توبه، نماز شکر.
حکمت نماز
حکمت و فلسفه نماز را می توان بر مبنای فلسفه وجودی انسان و همینطور اثرات و فواید آن در سبک زندگی الهی تعریف کرد. بررسی در منابع دینی نشان می دهد فلسفه نماز بر اساس آنچه مطرح شد شامل موارد زیر می شود:
- یاد و ارتباط محکم با خداوند
- پاک شدن و ترک گناهان و مقاومت در برابر بدی ها
- استقامت و بردباری به واسطه ایجاد باور به تکیه گاه الهی
- افزایش قابلیت نظم و انضباط در انسان: انجام نماز در اوقات معین و مخصوص، آداب نماز در مورد نیت و قیام و رکوع و سجود و جای گرفتن هر موضوعی در محل خودش، علاوه بر آثار مفیدی که در روح انسان می‌گذارد موجب نظم و انظباط در زندگی خواهد شد
- ارزش بخشیدن به تمام اعمال و سبک زندگی: نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می دهد چرا که نماز روح اخلاص را زنده می‌کند.
- غفلت زدایی
- پرورش فضائل اخلاقی
- کبر زدایی
واجبات نماز
واجبات نماز یعنی کارهایی که باید در نماز انجام شود. (پنج مورد اول ارکان نماز هستند که اگر آنها از روی عمد یا به اشتباه کم یا زیاد شوند، نماز باطل می‌شود؛ ولی در غیر رکن، تنها زیاد و کم کردن عمدی آنها باعث باطل شدن نماز می‌گردد.)
اول- نیت: به معنی قصد قلبی است و نیازی نیست به زبان آورده شود، بلکه به این معنی است که نمازگزار با هوشیاری و قصد نماز را می‌خواند. نیت در نماز بسیار مهم است و اگر به عنوان مثال کسی نماز را برای غیر از خدا بخواند، مانند این است که اصلاً نماز نخوانده است.
دوم- تکبیرة الاحرام: به معنی ذکر الله اکبر در اول نماز است که در این هنگام معمولاً دست‌ها را تا کنار گوش ها بالا می‌برند.
سوم - قیام: به معنی ایستادن است (کسی که نمی‌تواند بایستد، می‌تواند نشسته یا خوابیده نماز بخواند)
چهارم- قرائت: در ابتدای رکعت، خواندن سوره فاتحه واجب است. در دو رکعت اول نمازهای ظهر، عصر، مغرب و عشا واجب است که سوره دیگری پس از فاتحه به صورت کامل خوانده شود.
پنجم- رکوع: به معنی خم شدن نمازگزار است، تا اینکه دست‌ها به زانو برسند.
ششم- سجده: در این زمان، نمازگزار پیشانی، کف دست‌ها، دو زانو و سر انگشتان پاها را بر زمین می‌گذارد. در زمان سجده نیز اذکاری چون سبحان الله یا سبحان ربّی الأعلی و بحمده گفته می‌شود.
هفتم- ذکرهای سجده و رکوع
هشتم- تشهد: به معنی گواهی دادن بر یکتا بودن خدا و پیامبری حضرت محمد (ص) است. این کار در رکعت‌های زوج و در رکعت پایانی، انجام می‌شود.
نهم- سلام: یعنی درود فرستادن بر پیامبر و خانواده‌اش و بر خود و بر سایر بندگان شایسته خدا، در پایان نماز.
دهم- ترتیب: این مورد به معنی این است که مراحل نماز لازم است به ترتیب انجام شود از ابتدا تا انتها.
یازدهم- موالات: یعنی پی‌درپی بودن انجام بدون فاصله (معمولاً حداکثر چند ثانیه) بخش های مختلف نماز شود
مستحبات نماز
مستحبات نماز را میتوان بر دو قسم تقسیم کرد:
اول-مستحبات ذکری نماز- شامل ذکر موارد زیر:
- اذان و اقامه قبل از نماز
- استغفار و برخی اذکار خاص (مانند 6 بار الله اکبر) قبل از تکبیر اول نماز
- با صداب بلند بسم الله الرحمن الرحیم
- استعاذه (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم) قبل از سوره ی حمد در رکعت اول
- الحمدلله رب العالمین گفتن پس از اتمام سوره ی حمد،
- 1 بار کذلک الله ربی یا 3 بار کذلک الله ربنا پس از سوره ی توحید
- تکبیر بعد از سوره قبل از نشستن در اقامه و بعد و قبل از هر سجده
- تسبیح (سبحان الله) در رکوع و سجده بیش از 3 بار به عدد فرد
- صلوات در رکوع و سجده
- سمع الله لمن حمده در اقامه (ایستادن) بعد از رکوع
- استغفار (استغفرالله ربی و اتوب الیه) بین دو سجده
- بحول لله و قوته اقوم و اقعد هنگام برخواستن
- قنوت بعد از قرائت سوره
- الحمدالله یا بسم الله و بالله الحمدالله و خیر الاسماءلله قبل از تشهد
- و تقبل شفاعته ورفع درجته بعد از تشهد
- استغفار بعد از تسبیحات اربعه
- ربی من لی غیرک در رکوع آخرنماز
- 3 بار تکبیر بعد از سلام نماز (برگرداندن صورت به اطراف در هر بار)
- دعا کردن و سجده شکر بعد از نماز
- تسبیحات حضرت زهرا (س) بعد از نماز به همراه لااله الی الله
دوم- مستحبات عملی نماز:
- پوشیدن لباس پاک، پاکیزه و زیبا
- مسواک زدن، عطر زدن و شانه کردن مو قبل از نماز
- انگشتر عقیق به دست کردن
- استفاده مهر از تربت کربلا
- پوشیدن عبا
- گذاشتن دست ها روی ران ها در هنگام ایستادن
- نگاه به محل سجده در حالت ایستاده
- نگاه به بین دو کف پا هنگام رکوع
- نگاه به نوک بینی (نه تمرکز) هنگام سجده
- نگاه به انگشتر عقیق هنگام قنوت
- بالا آوردن دست ها تا نزدیکی چانه هنگام قنوت
- خواندن نماز در مسجد
باطل کننده های نماز نماز
موارد زیر موجب بطلان نماز می‌شود:
- از بین رفتن یکی از شرایط در وسط نماز (مثلا بفهمد محل غصبی است)
- حدث اکبر یا اصغر
- ذکر آمین پس از اتمام سوره حمد
- برگشتن از قبله به سمت راست و چپ یا پشت
- صحبت کردن و خنده با صدا و از روی عمدی
- گریه عمدی با صدای بلند و برای امور دنیوی نه برای خدا و آخرت
- کاری که صورت نماز را برهم زند مانند بالا و پایین پریدن و دست زدن
- خوردن و آشامیدن،
- شک در رکعت‌های نماز دو رکعتی و سه رکعتی یا دو رکعت اول نمازهای چهار رکعتی
- کم یا زیاد کردن ارکان نماز (چه عمدی و چه سهوی) و یا کم و زیاد کردن عمدی غیرارکان.
- گذاشتن دست روی همدیگر
احکام اختصاصی و مهم نماز
برخی از احکام کلیدی نماز به صورت زیر است:
طهارت: واجب است برای نمازهای واجب، وضو گرفته شود. در مواردی به جای وضو، تیمم باید کرد مانند پیدا نکردن آب یا ضرر داشتن آب.
مکان نمازگزار: برای مکان نمازگزار چند شرط بیان شده است از جمله اینکه مباح باشد (غصبی نباشد)، بی حرکت باشد، نجس نباشد، سطح پیشانی از سطح قرار گیری زانوها بیش از چهار انگشت بالاتر یا پایین‌تر نباشد (عدم وجود شیب).
لباس نمازگزار: نمازگزار اگر مرد باشد باید عورتین خود را بپوشاند و اگر زن باشد، باید در موقع نماز تمام بدن و موی خود را با پوششی کامل خود را بپوشاند، ولی پوشاندن صورت به مقداری که شستن آن در وضو واجب است ولی پوشاندن قسمت پایین چانه واجب است. ازسوی دیگر دست ها تا مچ و پاها تا مفصل ساق لازم نیست.
خواندن نماز روبه قبله: نماز باید روبروی خانه کعبه (قبله) خوانده شود. کسی که از کعبه دور است، اگر طوری بایستد که بگویند رو به قبله نماز می‌خواند، کافی است.
قاعده نماز های مستحبی: نمازهای مستحب همگی دو رکعت دو رکعت خوانده می‌شوند مگر رکعت آخر نماز شب (نماز وِتر).
دانوما، وبسایت ارائه دهنده دانش، شیوه و مراحل انجام امور
در نهایت شایان ذکر است شما می توانید با مراجعه به سایت دانوما، همانند سایت ویکی هاو (wikihow) و ehow، علاوه بر مراحل امور اعتقادی و عبادی، دانش اجرایی انجام امور در حوزه های دیگر اقتصادی، مشاوره کسب و کار، تغذیه و آشپزی، پزشکی، اداری، اعتقادی و عبادی، کشاورزی و ... را نیز به دست آورید.
ارسال نظر