نگاهی دوباره به آثار «دو سرو سایه‌گستر شیراز»

هر جا که گل هست خار هم هست، بازآفرینی و تکرار مضامین بوستان در آثار سعدی، پارسایان روی در مخلوق، یادداشتی دربارۀ مأخذ یک داستان از بوستان، سعدی و بازگویی برخی از حکایات گلستان، مآخذ چند داستان از بوستان، معارضۀ درویش و پادشاه در سخنان سعدی، بازآوری مضامین غزلی در ترجیع‌بند معروف سعدی، یک حرف صوفیانه، سایه روشن قصۀ یوسف(ع) در دیوان حافظ، سخن «سربسته گفتن» با حریفان، «سایه» در همسایگی حافظ، اغتنام فرصت‌های خوش زندگی در احساس و اندیشۀ حافظ، «..... خدمت دقیقی به حافظ کرده است» و... از جمله عناوین فهرست این اثر است.

در بخش‌هایی از این کتاب می‌خوانیم: اینکه سعدی را «افصح المتکلمین» می‌گویند قولی است که جملگی بر آن‌اند. نثر زیبا و موزون او در گلستان، سبک سهل و ممتنعش در بوستان با محتوای اندیشه‌های بلند اخلاقی و عرفانی و لطف و شور شعر دلپذیر وی در غزلیاتش، نمونه اعلای سخن فارسی است و همچنان که می‌گوید: «حد همین است سخندانی و زیبایی را». اما در میان هزاران تشبیه و تعبیر شاعرانه و گفته‌های عالمانه و عارفانه حضرت شیخ، گاه به برخی ابیات و جملاتی برمی‌خوریم که در مقایسه با دیگر گفته‌های او فرودست می‌نماید و آن درخشندگی لفظ و معنی را ندارد که انتظار داریم. بدیهی است باید پذیرفت بجز کلام حق تعالی و سخنان پیامبران و اولیا، هیچ گفته‌ای بی‌عیب و نقص نیست. پس از بابت این قبیل نارسایی‌ها نمی‌توان بر سعدی خرده گرفت. طرح این مسئله و نقد و بررسی موضوع مورد اشاره هم از مقام والای این شاعر نامدار چیزی نمی‌کاهد. خود شیخ نیز از سر تواضع و شکسته نفسی در مقدمه بوستان می‌فرماید:

بماندست با دامنی گوهرم
هنوز از خجالت سر اندر برم

که در بحر لؤلؤ صدف نیز هست
درخت بلند است در باغ و پست

الا ای هنرمند پاکیزه خوی
هنرمند نشنیده‌ام عیب‌جوی

قبا گر حریر است و گر پرنیان
به ناچار حشوش بود در میان

با این مقدمات و به جان خریدن این ملامت حافظ که می‌گوید: «چو مرد بی‌هنر افتد نظر به عیب کند» جسارت می‌ورزد و به چند نکته درباره برخی نارسایی‌ها در آثار شیخ می‌پردازد:

چنان گرم در تیه قربت براند
که در سدره جبریل از او بازماند

«دو سرو سایه‌گستر شیراز: سعدی و حافظ» در 1000 نسخه و 420 صفحه روانه بازار کتاب شده است.

انتهای پیام/