دانشور فاتح رمان نویسی زنان در ادبیات ایران

سیمین اعجازی در ادبیات داستان نویسی بود و معجزه بزرگتر این خالق رمان، گشودن راه پیش پای زنان بود تا ذهنیات ظریف زنانه پا در رکاب داستان و رمان شود و داستان و داستانک در گونه های متنوع و خمیرمایه های اجتماعی در قالب نثر بزایند.

97 سال پیش در چنین روزی خطه دانش و ادب پرور شیراز، تولد هم نسلی از خدایگان ادبیات ایران حافظ و سعدی با شالوده طبعی لطیف و ادیب گونه را به خود دید تا قصیده ادیبان این خطه با نام هنرور کدبانوی ادبیات تکمیل شود.

پدرش دکتر محمدعلی دانشور (احیاءالسلطنه) مردی با فرهنگ و ادب و عضو گروه حافظیون بود که شب‌های جمعه بر سر مزار حافظ شیرازی جمع می‌شدند و یاد لسان الغیب را زنده می‌داشتند.

مادر سیمین نیز قمرالسلطنه حکمت نام داشت، بانوی شاعر و هنرمند که نقاشی را به فرزندانش می‌آموخت و مدتی هم مدیر هنرستان دخترانه هنرهای شیراز بود، سیمین سه برادر و دو خواهر داشت و در خانواده‌ای اهل ذوق و هنر پرورش یافت.

او از کودکی با ادبیات و هنر توسط مادر و پدرش آشنا شد و دوران ابتدایی و متوسط را در مدرسه انگلیسی «مهرآئین» به تحصیل پرداخت و در امتحانات نهایی شاگرد اول سراسر کشور شد، سپس به تهران آمد و در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به تحصیل مشغول شد.

**از «شیرازی بی نام» تا «آتش خاموش»

پدر سیمین در سال 1320 زمانی که این بانوی مستعد موفق به اخذ مدرک لیسانس شده بود، درگذشت و با وجود درآمد کافی پدر و ثروت مادرش برای مدتی مجبور به کار کردن در کنار ادامه تحصیل شد.

از جمله کارهایی که سیمین به آن اشتغال داشت، معاونت اداره تبلیغات خارجی و همچنین نوشتن مقاله برای روزنامه ایران آن زمان با نام مستعار «شیرازی بی‌نام» بود و برای مدت کوتاهی نیز در رادیو تهران مشغول بود و در این مدت شروع به داستان نویسی کرد.

دانشور در سال 1327 توانست اولین مجموعه داستان‌های کوتاهش را با عنوان «آتش خاموش» منتشر کند که برخی از داستان‌های این مجموعه 16 قسمتی، قبلا در روزنامه کیهان، مجله بانو و امید چاپ شده بود.

سیمین در واقع اولین زن ایرانی است که داستان نویس بودن را به صورت حرفه‌ای پیش گرفت، البته قبل از او هم افرادی بودند، مانند امینه پاکروان که البته به فرانسه می‌نوشت، ولی فارسی را خوب نمی‌دانست، اما در هر حال سیمین دانشور را اولین زن نویسنده ایرانی می‌دانند.

او اولین اثرش، «آتش خاموش» را در 22 سالگی نوشت و در 27 سالگی چاپ کرد.

**سفر عشق

سیمین در آخر بهار سال 1327 پس از انتشار «آتش خاموش» در مسیر بازگشت از شیراز به تهران (سفر با اتوبوس) با جلال‌ آل‌احمد نویسنده و روشنفکر ایرانی آشنا شد و دو سال بعد با او ازدواج کرد.

این تاریخ نقطه عطفی در زندگی سیمین محسوب می‌شد زیرا زندگی در کنار جلال در زندگی فرهنگی او تاثیر فراوانی داشت.

سیمین در ۱۳۲۸ با مدرک دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و سه سال بعد با دریافت بورس تحصیلی به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در آنجا دو سال در رشته زیبایی‌شناسی تحصیل کرد.

این بانوی نویسنده در این دانشگاه نزد والاس استنگر داستان‌نویسی و فیل پریک نمایش‌نامه‌نویسی آموخت و در این مدت دو داستان کوتاه به زبان انگلیسی نوشت که در ایالات متحده چاپ شد.

پس از برگشتن به ایران، دانشور در هنرستان هنرهای زیبا به تدریس پرداخت؛ تا این که در سال ۱۳۳۸ استاد دانشگاه تهران در رشتهٔ باستان‌شناسی و تاریخ هنر شد.

سیمین نخستین زن ایرانی بود که به صورتی حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت، او که در کودکی با قله های ادبیات ایران آشنایی پیدا کرده بود، در نوجوانی به جهت دسترسی به کتابخانه غنی و مجهز پدر و اشتیاق عجیب به مطالعه، بسیار زود با شاهکارهای ادبیات جهان از جمله آثار آنتوان چخوف و برنارد شاو انس گرفت.

بررسی آثار سیمین نشان از آشنایی عمیق او با فرهنگ عامه به ویژه فرهنگ مردم فارس دارد، گیراترین جنبه رمان سو و شون، سرشاری این اثر از اصطلاحات عامیانه شیرازی است چنانچه بسیاری از آداب و رسوم مردم شیراز به دقت در لابه لای داستان شرح داده شده است.

در واقع او در نگارش داستانهایش به فرهنگ بومی و زبان مادری توجه داشته و از آن در جهت آفریدن قهرمان، فضای داستان و نفوذ در اذهان مردم استفاده کرده است، تا آنجا که بهره مندی از زبان عامیانه نوعی ویژگی خاص در سبک وی به شمار می رود.

سو و شون، که اوج کاری سیمین است به زندگی زوج جوانی به نام زری و یوسف، در خلال جنگ جهانی دوم و نفوذ انگلیسی ها در جنوب ایران می پردازد، در واقع این رمان محصول دورانی است که میدان قدرت در اثر کودتای 11 مرداد 1332 زیر نفوذ قدرت مطلقه شاه قرار گرفته و خفقانی در شرایط اجتماعی و ادبی ایجاد شد.

البته چنین فضایی خیلی دوام نیاورد و دیوارهای خفقان ناشی از کودتا پس از مدت زمانی ترک برداشته و در نتیجه، جریان جدیدی در ادبیات ایران شکل می گیرد که دهه 40 را به روشن ترین و موفق ترین دوره در عرصه ادبیات ایران معاصر تبدیل می کند.

این دوره طلایی با ظهور نویسندگان نامداری چون جلال آل احمد، سیمین دانشور، تقی مدرسی، بهرام صادقی، علی محمد افغانی، نادر ابراهیمی، غلامحسین ساعدی، فریدون تنکابنی، احمد محمود و جمال میرصادقی همراه است که این نویسندگان جنبش جدیدی در میدان ادبیات ایران به راه می اندازند که به نوعی ریشه در رئالیسم اجتماعی بنیانگذارش یعنی جلال آل احمد دارد.

اندکی پیش از مرگ آل‌احمد در ۱۳۴۸، سو و شون منتشر می شود که از جمله پرفروش‌ترین رمان‌های معاصر است؛ این رمان که به ۱۷ زبان ترجمه شده درباره رخدادهای زمان رضاشاه است.

مجموعه داستانهای آتش خاموش، شهری چون بهشت، به کی سلام کنم؟ و پرنده‌های مهاجر و رمان های سو و شون، جزیرهٔ سرگردانی، ساربان سرگردان و کوه سرگردان دیگر رمانهای سیمین هستند که در کنار ترجمه های این نویسنده میراثی گرانبها از وی بر جای گذاشته اند.

داستان نویسی چون همزاد در تمام زندگی برای سیمین روح بخش بود تا جایی که پس از دوره بیماری وی، در سال 1386 کار نوشتن را دوباره از سر گرفت و داستانی با نام «برو به شاه بگو» درباره‌ حضرت علی (ع) و مظلومیت‌های ایشان نگاشت.

سیمین پس از یک دوره بیماری آنفلوانزا، عصر روز ۱۸ اسفند ۱۳۹۰ در ۹۰ سالگی در خانه‌اش در شهر تهران درگذشت و در قطعه ۸۸ (هنرمندان)، ردیف ۱۵۰، شماره ۳۱ برای همیشه آرام گرفت.

از سیمین دانشور و جلال آل احمد خانه ای در دزاشیب تجریش برجای مانده که با بازگشایی درب های این خانه موزه، علاقه مندان به سبک ادبی این خالقان هنر می توانند سرود حکایت زندگی آنها را از در و دیوار کاهگلی خانه بخوانند.

آیین بازگشایی خانه موزه جلال و سیمین، امروز هشتم اردیبهشت ماه، همزمان با نود و هفتمین سالروز تولد سیمین برگزار می شود.

انتهای پیام /