«دارالتقريب» ثمره پشتيباني هاي آيت ا... العظمي بروجردي

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- جواد نوائيان رودسري- پرونده ويژه «مناديان وحدت» به بررسي تاريخي عملکرد پيشگامان وحدت اسلامي مي‌پردازد که در بخش نخست آن، تلاش هاي مجدانه «شيخ محمود شلتوت»، شيخ الازهر، مورد بررسي قرار گرفت. «شيخ شلتوت» طي دوران فعاليتهاي تقريبي خود با صدور فتواي به رسميت شناختن مذهب تشيع، گامي بلند در راستاي تقريب مذاهب اسلامي برداشت؛ گامي که همچنان مي‌تواند زيربناي ديپلماسي وحدت در گستره جهان اسلام باشد.

در روزگاري که استعمار بر سرزمين هاي اسلامي سيطره داشت و مسلمانان، سرگردان در بيابان فقر و جهل، در پي کورسوي اميدي براي رهايي از اين سيه روزي بودند؛ بزرگ مرداني به پا خاستند که کوشيدند پرده هاي جهل و تزوير را کنار بزنند و نور اميد را بر دل شب زدگان بتابانند؛ انديشمنداني که در هنگامه تفرقه و تعصب برخاسته از جهلي که استعمار همواره بر آتش آن مي دميد، نداي اميدبخش وحدت را، دوباره سردادند و کلام دلنشين وحي را به گوش خفتگان زمزمه کردند که: «إِنَّ هذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُون.»(انبياء-92) آرزوي بزرگ آن رادمردان، بازگشت دوران عظمت و شکوفايي تمدن اسلامي، در پرتوي وحدت و همدلي مسلمانان بود. مناديان وحدت اسلامي، در پي برافراشتن پرچم عزت و عظمت اسلام در سراسر جهان بودند؛ هدفي عالي، که رسيدن به آن، هيچ گاه دور از انتظار نيست.

در محضر استادان بزرگ
بي ترديد، آيت ا...العظمي سيدحسين طباطبايي بروجردي، يکي از برجسته ترين و تأثيرگذارترين مناديان وحدت اسلامي است. اين شخصيت بزرگ، در سال 1254هـ.ش، در شهر بروجرد متولد شد و پس از فراگيري مقدمات، به حوزه علميه اصفهان رفت. برخي از شاگردان ايشان، مانند «آيت ا...واعظ زاده خراساني»، معتقدند که انديشه هاي تقريبي آيت ا... بروجردي، نخستين بار، در حوزه علميه اصفهان و تحت تأثير آموزه هاي علماي بزرگ آن، همچون «سيد محمدباقر دُرچه اي»، شکل گرفت. آيت ا...بروجردي در حوزه علميه اصفهان، از محضر درس استاداني مانند «ابوالمعالي کلباسي»، «جهانگيرخان قشقايي» و «سيد مدرس» بهره برد و پس از مدتي توقف در زادگاهش، براي تکميل درس، راهي نجف اشرف شد. ايشان در نجف نيز از درس مرحوم «آخوند خراساني»، «سيدکاظم يزدي» و «شيخ الشريعه اصفهاني» بهره برد و از آن بزرگواران اجازه اجتهاد دريافت کرد.

زعامت حوزه علميه قم
آيت ا...بروجردي، پس از بازگشت به بروجرد، حدود 30 سال، به تدريس، تأليف و پاسخگويي به مسائل شرعي مردم مشغول بود. ايشان به دعوت «آيت ا...شيخ عبدالکريم حائري» به قم هجرت کرد و پس از درگذشت «آيت ا...حائري»، زعامت حوزه علميه قم را برعهده گرفت. در زمان زعامت آيت ا...العظمي بروجردي، حوزه علميه قم، رونق فراواني يافت و با مديريت ايشان، به قطب علمي جهان تشيع تبديل شد.

حمايت از تشکيل «دارالتقريب»
ظاهراً، فکر تأسيس «دارالتقريب مذاهب اسلامي»، پيش از جنگ جهاني دوم و با توجه به انديشه هاي تقريبي «سيدجمال الدين اسدآبادي»، در مصر شکل گرفت و مرحوم «شيخ محمدتقي قمي» و «شيخ محمد مصطفي راغي»(شيخ الازهر)، نقش مهمي در پيدايش آن داشتند. با اين حال، وقوع جنگ جهاني دوم و بازگشت اجباري «شيخ محمدتقي قمي» به ايران، اجراي اين تصميم مهم را به تأخير انداخت. مانع ديگر در برابر تأسيس «دارالتقريب مذاهب اسلامي»، فقدان حمايت هاي مالي و معنوي مناسب از اين اقدام راهبردي بود. با پايان يافتن جنگ جهاني دوم، آيت ا... بروجردي به حمايت از تأسيس دارالتقريب پرداخت. در پرتوي حمايت هاي ايشان بود که «شيخ محمدتقي قمي» به مصر بازگشت و سنگ بناي «دارالتقريب» را با حمايت تعدادي از علماي دانشگاه «الازهر» گذاشت که روز اول اسفندماه سال 1325، رسماً تأسيس شد. اعضاي مؤسس دارالتقريب عبارت بودند از :«شيخ محمدتقي قمي، شيخ عبدالمجيد سليم، شيخ محمود شلتوت شيخ الازهر، شيخ عبدالعزيز عيسى، شيخ حسن البنّا رهبر اخوان المسلمين، آيت ا... محمدحسين آل کاشف الغطاء، آيت ا...سيد عبد الحسين شرف الدين الموسوي و محمد علي پاشا.»

حمايت مالي از تقريب
آيت ا...العظمي بروجردي، تنها به حمايت معنوي از تأسيس دارالتقريب اکتفا نکرد. کمک هاي مالي آن مرحوم و تأمين هزينه هاي اين مرکز راهبردي، يکي از دلايل اصلي تداوم فعاليت دارالتقريب مذاهب اسلامي بود. «آيت ا... واعظ زاده خراساني» نقل مي کند:«آقاي حاج سيد جمال الدين ميردامادي، از فضلاي اصفهاني الاصل ساکن تهران، که سابقه ممتد تحصيل در اصفهان داشته و از رفقاي قديمي و يار مصاحب مرحوم شيخ محمد تقي قمي و در حقيقت نماينده او در تهران بود، پيش از اين، به من گفت: مرحوم آيت ا... بروجردي به دارالتقريب و مجله رسالة الاسلام، کمک مي کرد. يک روز در بازار تهران، مرحوم حاج عباسقلي بازرگان را، که وکيل آيت ا...بروجردي بود، ديدم. به او گفتم: حاجي اين مرد، يعني آقاي قمي، در قاهره خدمت مي کند؛ پول بده برايش بفرستم. گفت : من از آيت ا... بروجردي استفسار مي کنم؛ اگر اجازه داد مي دهم. چند روز ديگر باز او را در بازار ديدم که جلو مي آمد و مي خنديد. گفتم: حاجي چه کردي؟ گفت: خدمت آيت ا... مطلب را عرض کردم؛ فرمودند: حاجي هم خودت پول بده، هم از ديگران بگير و بده؛ اما فعلاً مصلحت نيست نام مرا ببري. پس از آن، مرتباً از حاجي پول مي گرفتم و براي آقاي قمي مي فرستادم. من عرض مي کنم، به احتمال قوي، باعث تعطيلي دارالتقريب و مجله رسالة الاسلام، آن بود که آيت ا...بروجردي در سال 1340 شمسي فوت کرد و ديگر کسي به آن کمک نکرد.» البته بايد توجه داشت که ديدگاه هاي مبتني بر «پان عربيسم» حکومت «جمال عبدالناصر»، نيز، نقش مؤثري در توقف فعاليت «دارالتقريب مذاهب اسلامي» داشت.

ارتباط با علماي اهل سنت
آيت ا...العظمي بروجردي، ارتباط نزديکي با علماي الازهر داشت؛ ارتباطي توام با احترام متقابل، که افزون بر ايجاد زمينه براي تقريب مذاهب اسلامي، الگويي درخور براي طي کنندگان اين طريق محسوب مي شود. آن مرحوم، در مکاتبات خود با علماي «الازهر»، علاوه بر طرح مسائل روز جهان اسلام، به ارائه مباحث علمي و اعتقادي اهتمام وافري داشت. آيت ا...بروجردي، در اين ارتباطات، تعدادي از آثار فقهي و اعتقادي جهان تشيع را به علماي الازهر معرفي کرد و باب آشنايي علماي اهل سنت را با گنجينه فقهي و علمي شيعيان گشود. محصول مبارک اين مراودات، انتشار برخي آثار مشهور فقهي و تفسيري شيعه، مانند تفسير مشهور «مجمع البيان»، با مقدمه بزرگاني مانند «شيخ محمود شلتوت»، در مصر بود. اين ارتباطات چنان عمق يافته بود که اختلافات عميق سياسي ميان رژيم پهلوي و جمال عبدالناصر، تأثيري بر آن نگذاشت و به تعبير «شيخ طنطاوي»، از علماي الازهر، «در پرتوي عظمت آيت ا... بروجردي و تقريب، رابطه الازهر و حوزه علميه قم، در آن زمان، حاکم بر روابط سياسي بود.» آيت ا...العظمي بروجردي تلاش مي کرد از موضوع علاقه و محبت به اهل بيت(ع)، براي نزديک تر کردن ديدگاه ها و تقريب مذاهب اسلامي استفاده کند. ايشان معتقد بود فعاليت مرکز «دارالتقريب» بايد بر مسائل فقهي متمرکز باشد و از پرداختن به مباحث کلامي، که ممکن است به اختلافات دامن بزند، خودداري کند.

دغدغه اي براي تمام عمر
شرايط حاکم بر جهان اسلام، اشغال سرزمين فلسطين توسط صهيونيست ها و تلاش دست هاي پيدا و پنهان استعمار براي دامن زدن به اختلافات ميان مذاهب اسلامي، دغدغه آيت ا... بروجردي را براي ساماندهي هر چه سريع تر فعاليت هاي دارالتقريب مذاهب اسلامي بيشتر کرده بود. آن مرحوم تا آخرين روزهاي حيات پربرکتش از روند تقريب حمايت مي کرد و آن را براي آينده جهان اسلام، مفيد و بلکه ضروري مي دانست. سرانجام، آيت ا...العظمي بروجردي، حامي بزرگ تقريب مذاهب اسلامي و اتحاد مسلمانان، روز 10 فروردين ماه سال 1340، بر اثر عارضه قلبي، به ديار باقي شتافت.