تلگرام، فیلترشکن و شش نکته

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»، تقریباً می‌توان گفت یک هفته‌ای از فیلترینگ پیام‌رسان محبوب بیش از ۴۰ میلیون کاربر ایرانی، گذشت. در این بازه زمانی اخبار ضدونقیض فراوان به گوش رسید و می‌رسد: یک روز خبری در رسانه‌ها دست‌به‌دست می‌شود که حکایت از فیلترینگ دائمی تلگرام دارد؛ اما کمی بعد شخص وزیر این موضوع را تکذیب می‌کند. هیچ‌کس نمی‌گوید تا چه زمانی اما کسی هم مهر تأیید بر فیلتر دائمی این پیام‌رسان نمی‌زند.

در میان ضدونقیض‌های نامعلوم، عده‌ای بالاخره ناامید شدند و با کوچ زمستانی پیام‌رسان‌های دیگری را مثل آی گپ، سروش، بیسفون و یا ویسپی و ... برای گفتگوهای روزمره انتخاب کردند، جمعی دیگر هم همچنان در انتظار به سر می‌برند و بخش دیگری هم بنا بر دلایل مختلف از کسب‌وکار گرفته تا سایر موارد غیر مهم و غیرضروری صبح تا شب از هر دیواری که دور تا دور این پیام‌رسان کشیده شده به شیوه فیلترشکنانه بالا می‌روند.

به‌راستی راه‌حل این سردرگمی چیست؟ آیا تلگرام برای همیشه فیلتر باید بماند؟ چنین شیوه حذفی، بدون جایگزین موفقیت‌آمیز خواهد بود؟ آیا مردم مستحق کسب اطلاع دقیق از نتیجه هستند؟ تکلیف کسب‌وکارهای اینترنتی چه می‌شود؟ درنهایت اینکه به نظر مسئولان امروز جای خالی اینترنت ملی دیده می‌شود یا باز هم توجیهات جای توجهات را می‌گیرد؟

برای پاسخ به سؤالات فوق چند نکته قابل بیان است:

اول: تلگرام به‌هرحال فیلتر شد و همین موضوع باعث رونق گرفتن فیلترشکن در کشور شد. آن‌گونه که آمارهای سایت «سورس فورژ» نشان می‌دهد، کاربران ایرانی بیش از ۹۰ درصد دانلودهای یکی از نرم‌افزارهای فیلترشکن را در یک هفته اخیر به نام خود ثبت کرده‌اند؛ اشتیاق بزرگی که در آمارهای دانلود یک ماه اخیرِ این نرم‌افزار از این منبع هم به چشم می‌خورد و ۷۰ درصد دانلودهای این نرم‌افزار را به نام کاربران ایرانی به ثبت رسانده است. این آمار در حالی در سورس فورژ به ثبت رسیده که وب‌سایت‌های پرشماری در عرضه نرم‌افزارهای مختلف، از جمله این فیلترشکن مشغول به کارند و از طرف دیگر، نرم‌افزار مورد اشاره، تنها یکی از نرم‌افزارهای فیلترشکن و البته راه‌های عبور از فیلترینگ است؛ یعنی آمارهای فوق تنها مشتی نمونه خروار به حساب می‌آید.

دوم: راه پرخطر برای عبور از فیلترینگ دارای دو نکته منفی است. ابتدا رویارویی بخش نوجوان و جوان جامعه با آسیب‌های فضای مجازی است چرا که به کمک فیلتر شکن می‌توانند به آن بخش از دسترسی‌هایی که پیش از این نیز وجود نداشت، راه پیدا کنند و دیگر اینکه ممکن بوده خطرات بزرگی از جمله سرقت اطلاعات کاربران را به دنبال داشته باشد؛ اطلاعاتی که از جمله آن‌ها، تصاویر و فایل‌های شخصی و اطلاعات مربوط به حساب‌های بانکی ذخیره شده روی گوشی‌های تلفن همراه کاربران است.

سوم: در این میان دعوت به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی بخش دیگری از کار بوده اما این تلاش در حالی است که برخی معتقدند این پیام‌رسان‌ها به لحاظ کیفیت قابل قیاس با نمونه‌هایی مانند تلگرام نیست و در همان شب اول با رجوع کاربران به این پیام‌رسان‌ها نمره منفی به خود تعلق داده است.

چهارم: نکته دیگر رفع فیلتر برخی دیگر از شبکه‌های اجتماعی از جمله "وی چت" است که پیش از این به دلیل اصرار برخی مسئولان بر نقض حریم خصوصی کاربران توسط این نرم‌افزار و ترویج فساد و فحشا به‌واسطه آن فیلتر شده بود. رفع فیلتری که بعد از انسداد 5 ساله این پیام را به ذهن‌ها متواتر کرد که احتمال آن می‌رود تا برای همیشه با تلگرام خداحافظی کنند. اما بازهم ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که دست به دست کردن کاربران از یک پیام‌رسان به پیام‌رسان دیگر راه‌حل قطعی نخواهد بود و شاید لازم بود خیلی قبل‌تر از این، با کوچ یک جای کاربران به یک پیام‌رسان داخلی از چنین چاله‌ای رهایی پیدا کرد.

پنجم: طبق گفته عبدالصمد خرم آبادی، معاون دادستان کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه دادستانی کل کشور، به موجب ماده 576 قانون مجازات اسلامی در مواردی که رئیس‌جمهور یا وزرا با سوءاستفاده از مقام و جایگاه خود از اجرای دستور فیلتر سایت‌ها که توسط مقام قضایی یا کارگروه تعیین مصادیق صادرشده جلوگیری کنند، قابل تعقیب کیفری خواهند بود.

ششم: پیش از این نیز بارها و بارها تنها راه‌حل مقابله با کانال‌های تلگرامی هنجارشکن و کنترل فضای مجازی کشور را از طریق شبکه ملی اطلاعات دانسته‌اند؛ آنچه در این مدت جای خالی آن بیش از قبل احساس شد راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به‌عنوان تنها بستر برای تولید بومی محتوا است.