اكنون كه 15 سال از وقوع فتنه تيرماه 1378 مي‌گذرد، هنوز جاي تحليل‌هاي بسياري از زواياي ناگفته و ناپيداي آن باقي است. براي مثال اين حادثه را نبايد در چند جنجال سياسي، همچون توقيف روزنامه سلام يا تجمعات كوي دانشگاه تهران و... جست‌وجو كرد، بلكه خاستگاه آن را بايد در يك فرآيند تحليل روند ريشه‌يابي نمود. 

فرآيندي كه در تيرماه 1378 به يك صحنه‌آرايي خياباني انجاميد، تحولي خزنده بود كه در سال‌هاي دهه دوم انقلاب اسلامي آغاز گرديد. نظام سلطه كه يك دهه به‌كارگيري قدرت سخت و نيمه‌سخت را براي فروپاشي نظام اسلامي بي‌نتيجه مي‌ديد، بهره‌گيري از فرآيند جنگ نرم را براي فروپاشي نظام از درون در دستور كار قرار داد. فرآيند خزنده‌اي كه در سال‌هاي پس از ارتحال حضرت امام به دنبال چند هدف عمده و راهبردي بود. نخست استحاله نخبگان و بخشي از جامعه و جابه‌جايي در ارزش‌ها و عناصر گفتماني و دوم، ايجاد و تشديد شكاف‌هاي اجتماعي. در هدف نخست تهي‌سازي انقلاب اسلامي از درون با يك فرآيند تغيير گفتماني و ارزشي دنبال مي‌شد تا با تشديد زاويه بخشي از نخبگان و آحاد جامعه با آرمان‌هاي اصيل انقلاب، عملاً جمهوري اسلامي دچار چالشي جدي از درون گردد. در هدف دوم طراحان و استراتژيست‌هاي سرويس‌هاي اطلاعاتي غرب با مطالعه گسل‌هاي احتمالي موجود در جامعه ايراني، تلاش مي‌نمودند آنها را يكي يكي فعال ساخته و عليه انقلاب اسلامي مشتعل سازند. 

فرآيند تدريجي و خاموش جنگ نرم در طول سال‌هاي 1368 تا 1376 رخنه‌هايي عظيم را در سبك زندگي و فرهنگ عمومي جامعه ايراني شكل داد. در سال‌هاي پس از دوم خرداد 1376، با دستور كار قرار گرفتن راهبردهايي همچون «فتح سنگر به سنگر» و «فشار از پايين و چانه‌زني در بالا» تلاش گرديد تا از گسل‌هاي شكل گرفته در جامعه در جهت بهره‌برداري سياسي و امتياز‌گيري از نظام اسلامي استفاده گردد. در اين سال‌ها، بخشي از افكار عمومي، خصوصاً نسل جوان دانشجو دانسته يا نادانسته به ابزار قدرت‌طلبي و پيگيري مطامع سياسي تجديدنظرطلبان تبديل شده بودند. فتنه‌ها بر شكاف‌هاي اجتماعي استوار شده است و اصولاً فتنه‌گران به دنبال تشديد اين شكاف‌ها هستند. شكافي در فتنه تيرماه 1378 دشمن به دنبال تشديد آن بود جدايي مردم از حاكميت را تعقيب مي‌كرد. 

از اين منظر مي‌توان 23 تير 1378 را نقطه عطفي در تاريخي انقلاب اسلامي به شمار آورد. تلاش 10 ساله دشمن در روزهاي دشمن‌شادكن 18تا 22 تير دو هدف راهبردي پيش گفته را طلب مي‌كرد. با اين حال حضور يكپارچه و حماسي امت در 23 تير هم باطل‌السحر اين طراحي پيچيده بود و هم الگوي حقيقي امام- امت در جامعه اسلامي را بار ديگر به نمايش گذاشت. 23 تير نشان داد دشمن در محاسبات خود هنوز دو عامل بزرگ را فهم نكرده است: اول جايگاه بي‌بديل و ناشناخته ولايت فقيه و دوم عمق ايمان و عظمت ملت ايران. 

رهبر معظم انقلاب در تبيين اين مسئله مي‌فرمايند: «دشمنان ما تصور مي‌كردند با رحلت امام، آغاز فروپاشي اين نظام مقدس كليد زده خواهد شد. آنها خيال مي‌كردند امام كه رفت، به تدريج اين شعله خاموش خواهد شد، اين چراغ خاموش خواهد شد. بعد، مراسم تشييع جنازه امام، آن احساسات مردم، آن حركت عظيم مردم در حمايت از كاري كه خبرگان كردند، اين‌ها را مأيوس كرد. يك برنامه‌ريزي 10 ساله كردند... 10 سال بعد اميدوار بودند كه نتيجه بدهد. سال 78 كه آن حوادث پيش آمد، آن كسي كه اين حوادث را خنثي كرد، مردم بودند. روز بيست و سوم تير سال 78 مردم آمدند در خيابان‌ها، توطئه دشمن را كه سال‌ها برايش برنامه‌ريزي كرده بودند، در يك روز باطل كردند.»

در اينجا مي‌توان به نكته‌اي اساسي در فهم عميق از انقلاب اسلامي دست يافت و آنكه «علت مبقيه»ي انقلاب همان «علت محدثه»ي آن است. به اين معنا كه همان عاملي كه در شكل‌گيري اين نهضت نقش اصلي را داشت در دوام استمرار آن نيز نقش‌آفرين اصلي است. علت محدثه انقلاب اسلامي را در سه ركن ولايت امر، ايمان عميق ملت و حضور حماسي آنان در تبعيت از ولي خدا مي‌توان جست‌وجو نمود. همين علت در بقاي انقلاب نيز نقش اصلي را داشت و 23 تير و روزهايي همچون آن مانند 9 دي و... دليل‌هايي روشن بر اين ادعاست. 

معظم‌له در ادامه به تكرار همين فرآيند در ماجراي فتنه 88 اشاره مي‌فرمايند: «آن روز گذشت. موج دوم، باز يك برنامه‌ريزي 10 ساله بود تا سال 88. به نظرشان فرصتي به دست مي‌آمد. به خيال خودشان زمينه‌ها را آماده كرده بودند. مطالباتي هم مردم داشتند - مردمي كه وابسته به نظامند، وفادار به نظامند - فكر كردند از اين مطالبات بتوانند استفاده كنند، لذا آن قضاياي سال 88 به وجود آمد. دو سه ماه تهران را متلاطم كردند - البته فقط تهران را - دو سه ماه توانستند دل‌ها و ذهن‌ها را به خودشان مشغول كنند. اينجا هم مردم آمدند توي ميدان. بعد از آنكه باطن‌ها ظاهر شد، در روز قدس مردم ديدند كه اين‌ها حرف دلشان چيست، در روز عاشورا فهميدند كه اين‌ها عمق خواسته‌هاشان تا كجاست، مردم عزيز ما به ميدان آمدند و حماسه 9 دي را به راه انداختند. نه فقط در تهران، بلكه در سراسر كشور، ميليون‌ها نفر در روز نهم دي، بعد هم بلافاصله در بيست و دو بهمن آمدند توي ميدان، غائله را ختم كردند. اين، هنر مردم است. درود به مردم ايران. درود به ملت مؤمن و مبارز و بصير و آگاه ايران. ان‌شاءاللَّه به توفيق الهي، مردم همين راه را و همين خط را و همين آرمان را و همين عزم و همت را تا آخر ادامه خواهند داد.»(14/3/1390)