به گزارش پارس به نقل از تسنیم، تقریبا یک دهه پس از آغاز مذاکرات هسته ای بین ایران و قدرت های جهانی (ابتدا سه کشور اروپایی و سپس اعضای شورای امنیت سازمان ملل بعلاوه آلمان) امروز (دوشنبه ۳۰ دی) شاهد اولین روز اجرای توافقنامه موقتی هستیم که در ۲۶ نوامبر (۳ آذر) در ژنو، سوئیس منعقد شد. این توافقنامه موقت به مدت شش ماه منعقد گشته تا در این بازه زمانی ایران و کشورهای ۱+۵ (آمریکا، روسیه، چین، انگلستان، فرانسه و آلمان) بتوانند به یک توافقنامه جامع و فراگیر برای حل و فصل دیپلماتیک و صلح آمیز پرونده هسته ای کشورمان دست یابند. البته این توافقنامه برای یک دوره شش ماهه دیگر قابل تمدید است و برخی تحلیلگران به مانند گری سیمور، مشاور سابق اوباما در کنترل تسلیحات و نیز محقق ارشد مرکز بلفر دانشگاه هاروارد معتقد است که این دوره حداقل برای یک بار باید تمدید خواهد شد.

۱۰ سال مقاومت؛ از توقف کامل غنی سازی تا دستیابی به توافق با حفظ غنی سازی

فرآیند مذاکرات هسته ای از اوایل سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۱) و اندکی پس از آنکه تأسیسات هسته ای ایران در نطنز و اراک به صورت علنی اعلام شدند آغاز گردید. پس از توافقنامه های تهران (۲۰۰۳) و پاریس (۲۰۰۴) ، کشورمان به صورت داوطلبانه غنی سازی اورانیوم را به حالت تعلیق درآورد. اما پس از اینکه ایران پیشنهاد سه کشور اروپایی معروف به" پیشنهاد جامع" را در آگوست ۲۰۰۵ (مرداد ۱۳۸۴) رد کرد، توافقنامه های تهران و پاریس نیز دچار فروپاشی شدند. اروپایی ها در" پیشنهاد جامع" خواهان توقف کامل برنامه غنی سازی هسته ای در ازای برخی همکاری های هسته ای، علمی، اقتصادی و دیپلماتیک شده بودند.

در ژوئن ۲۰۰۶ روسیه، آمریکا و چین نیز به جمع کشورهای مذاکره کننده با ایران پیوستند تا از آن پس مذاکرات بین ایران و گروه ۱+۵ ادامه یابد.

در حالیکه که کشورهای ۱+۵ لغو تحریم ها را منوط به تبعیت ایران از خواسته های شورای امنیت سازمان ملل و نیز مذاکره برای نیل به یک توافقنامه بلندمدت می دانستند، کشورمان اصرار داشت که هر گام هسته ای برداشته شده غیر قابل بازگشت است. کشورهای ۱+۵ با این تعریف مخالفت کرده و از ایران خواستند که برای اجتناب از تحریم های بیشتر تمام فعالیت های مرتبط با غنی سازی هسته ای را به حالت تعلیق در آورد. این اختلافات محور مذاکرات از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ بودند. گروه ۱+۵ چندین پیشنهاد دیگر به ایران ارائه داد (" بسته تشویقی" سال ۲۰۰۶، و نسخه اصلاح شده آن در سال ۲۰۰۸) اما این پیشنهادات بر اساس اصرار کشورهای ۱+۵ بر توقف غنی سازی و نیز تمام فعالیت های مرتبط با فرآیند بازفراوری ارائه شده بودند، پیش شرطی که با مخالفت شدید کشورمان مواجه شد. تهران اصرار داشت که این گروه" حق غنی سازی" را به رسمیت بشناسد.

از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸، شورای امنیت سازمان ملل سه قطعنامه در راستای تحریم ایران به تصویب رساند. در کنار این تحریم ها آمریکا و کشورهای اروپایی نیز تحریم های سختی را برای اجتناب کشورمان از حق غنی سازی هسته ای اعمال کردند.

در پی شکست مذاکرات تأمین سوخت مورد نیاز برای رآکتور تحقیقاتی تهران در سال ۲۰۰۹، دولت ایران اعلام کرد که به غنی سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد خواهد پرداخت تا از آن در مصارف پزشکی و تحقیقاتی استفاده کند. قطعنامه ۹ ژوئن ۲۰۱۰ (۱۹ خرداد ۱۳۸۹) شورای امنیت سازمان ملل تحریم های بیشتری را علیه کشورمان اعمال کرد.

اما آثار تغییر در رویکرد کشورهای غربی در قبال پرونده هسته ای ایران و به ثمر رسیدن مقاومت مردم ایران از سال ۲۰۰۸ به تدریج نمایان شد. اندیشکده واشنگتن در این باره می نویسد: " در نهایت این گروه ۱+۵ بود که عقب نشینی کرد. در سال ۲۰۰۸، گروه ۱+۵ برخی تعییرات را در مواضع خود پدید آورد… آمریکا که قبلا اعلام کرده بود تا زمان التزام ایران به درخواست های شورای امنیت به مذاکرات نخواهد پیوست بار دیگر بر سر میز مذاکره آمد. در اکتبر ۲۰۰۹، آمریکا (به همراه فرانسه و روسیه) به صورت تلویحی اذعان کرد که غنی سازی سطح پایین ایران متوقف نخواهد شد و به جای آن بر" تبادل سوخت" و نیز محدود کردن ذخایر اورانیوم غنی شده درصد پایین ایران تمرکز کرد. "

" … پیشنهاد آمریکا پایه و اصلی جدید ایجاد کرد که در پیشنهاد ارائه شده در آلماتی قزاقستان در فوریه ۲۰۱۳ منعکس شد. این پیشنهاد بر اورانیوم با غنای بالای ایران و نیز رضایت به غنی سازی با غنای پایین متمرکز شده بود. "

در حالیکه مقدمات پذیرش در خواست های ایران از سال ۲۰۰۸ فراهم شده بود، مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ بالاخره با سه دور مذاکره در ژنو در دوران زمامداری حسن روحانی بر مسند ریاست جمهوری به ثمر رسید تا بدین ترتیب فصلی جدید در عرصه روابط بین المللی در منطقه و جهان آغاز شود.

ایران و قدرت های جهانی چه امتیازاتی به یکدیگر دادند

توافق بین ایران و گروه ۱+۵، کشورمان را ملزم ساخته که فعالیت سانتریفیوژهایی که در سه سال گذشته برای غنی سازی اورانیوم تا سطح ۲۰ درصد مورد استفاده بودند، را متوقف سازد. ایران همچنین باید از هفته جاری رقیق سازی یا اکسیده کردن ذخایر اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی خود را آغاز کند و همچنین به بازرسان آژانس بین المللی انرژی هسته ای اجازه دهد تا بر تأسیسات هسته ای کشورمان در نطنز، فردو و اراک نظارتی بی سابقه داشته باشند.

توافقنامه موقت ژنو که مفاد آن در سند" برنامه اقدام مشترک" قید شده است کشورمان را از افزایش تعداد سانتریفیوژ های تولید اورانیوم با غنای پایین بازمی دارد و همچنین عملیات های ساخت و ساز را در راکتور آب سنگین اراک به حالت تعلیق در می آورد.

در ازای این امتیازات، شش قدرت جهانی نیز متعهد شدند که تحریم های ضدایرانی را به صورت محدودی کاهش دهند. در حالیکه امتیازات ارائه شده توسط ایران به صورت فوری شروع می شوند اما فرایند کاهش تحریم ها آهنگ کندتری خواهد داشت. در شش ماه آتی، در حدود ۴ درصد از ۱۰۰ میلیارد درآمد نفتی کشورمان که در بانک های خارجی ضبط شده است به صورت ماهیانه به تهران بازپرداخت خواهد شد. اولین بخش از این فرآیند در ۱ فوریه (۱۲ بهمن) با پرداخت ۵۵۰ میلیون دلار از دارایی های مسدود شده ایران آغاز می شود.

کشورهای غربی تعهد داده اند که در این دوره زمانی هیچ تحریم بیشتری علیه کشورمان اعمال نشود. علاوه بر دستیابی ایران به ۴/۲ میلیارد دلار از دارایی هایش، تهران قادر خواهد بود که به صادرات محصولات پتروشیمی پرداخته، میزان کنونی صادرات نفتی را ادامه داده، برای هواپیماهای غیرنظامی قطعات خریداری کند و به تجارت طلا و سایر فلزات گرانبها بپردازد – تمهیداتی که در حدود سه میلیارد دلار دیگر برای ایران درآمد خواهد داشت. گروه ۱+۵ همچنین تعهد داده که تأسیس یک کانال برای مبادلات انسان دوستانه به مانند واردات مواد دارویی و نیز ارسال کمک مالی به دانشجویان ایرانی مستقر در خارج از کشور را تسهیل کند؛ اگرچه که مکانیسم دقیق این فرآیند هنوز روشن نیست.

آیا بازی برد و برد واقعیت یافت

مقامات و تحلیگران در ایران و کشورهای غربی مواضعی متفاوت و متضاد در قبال توافق هسته ای ژنو اتخاذ کردند. برخی در ایران این توافقنامه را به مثابه پیروزی بزرگ دیپلماتیک برای کشورمان در نظر گرفتند و بعضی دیگر آن را تسلیم در برابر غربی ها و اعطای امتیازات بدون رفع کامل تحریم های ایران قلمداد کردند. در این میان بازار انکار و ادعا بین مقامات کشورهای مرتبط نیز در جریان بود. در حالیکه مقامات وزارت خارجه ایران از پذیرش نهایی حق غنی سازی ایران سخن می گفتند، جان کری، وزیر خارجه آمریکا، نیز از عدم به رسمیت شناخته شدن فرایندغنی سازی در ایران سخن گفت.

اندیشکده ها و تحلیلگران غربی نیز به مانند همتایان ایرانی خود از عشق و نفرت در قبال توافقنامه ژنو نوشتند. برخی ها این توافقنامه را به مثابه دستاوردی دیپلماتیک دانستند که از بروز جنگی دیگر در منطقه ای که از قبل در باتلاق انواع جنگ ها و درگیری ها فرو رفته است، جلوگیری کرد و بعضی به مانند گروه های فشار صهیوینستی و اندیشکده های دست راستی نئومحافظه کار عدم تعهد ایران به توقف غنی سازی را چونان تسلیم غرب در برابر تهران و دستیابی قریب الوقوع ایران به بمب هسته ای قلمداد کردند.

تحلیل های متناقض در باره" برنامه اقدام عمل" هنوز هم ادامه دارد اما آنچه هویداست این است که دولتمردان در کشورهای مرتبط با مذاکرات فعلا بر پیشبرد" برنامه اقدام عمل" که اولین توافقنامه در نوع خود در یک دهه اخیر و نیز راه حلی، هر چند موقت، برای برنامه هسته ای ایران، در منطقه ای آغشته از جنگ و خونریزی است، تأکید دارند.

چشم انداز دستیابی به توافقی هسته ای بین ایران و گروه ۱+۵

پیش بینی ها درباره آینده مذاکرات نیز به مانند تفسیرهای طویل و متفاوتی که از توافقنامه موقت می شود، متفاوت است. شاید پاشنه آشیل دستیابی به توافقی جامع مسأله حق غنی سازی هسته ای در خاک ایران خواهد بود. آنچه اطمینان داریم این است که نظام جمهوری اسلامی ایران به هیچ عنوان از حق غنی سازی هسته ای کوتاه نخواهد آمد. اما آیا کشورهای غربی، بالاخص دولت آمریکا، خواهد توانست در برابر فشارهای مخالفین برنامه هسته ای ایران مقاومت کند. حتی هم اکنون، بسیاری از نمایندگان کنگره با توجه به نزدیک بودن انتخابات و از بیم انتقام جویی لابی های اسرائیلی، تصمیم به تصویب قانونی در باره تحریم های ایران گرفته اند. فرایندی که می تواند به گفته مقامات ایرانی به نابودی تمام توافقنامه و توقف مذاکرات شود. اوباما بارها اعلام کرده که این قانون را وتو خواهد کرد و شنیده ها نیز حاکی از این است که هری رید، رهبر دموکرات اکثریت سنا، نیز رأگیری درباره این قانون را به تعویق می اندازد.

با توجه به حمایت مجموعه نظام جمهوری اسلامی ایران از توافقنامه هسته ای ژنو و نیز تیم مذاکره کننده هسته ای می توان گفت که در ایران چالشی پیش روی تداوم مذاکرات هسته ای بر اساس اصول مورد اجماع (تداوم غنی سازی و نیز نگه داشتن ذخایر اورانیوم غنی شده در داخل کشور) پدید نخواهد آمد. اما آیا در غرب و بالاخص آمریکا، حامیان توافق با ایران خواهند توانست حرف خود را بر کرسی بنشانند یا طرفداران رویکرد غنی سازی صفر در ایران.

مذاکرات هسته ای ایران نقطه آغاز تعامل بین ایران به عنوان جزیره ثبات در محیطی پرآشوب، و غرب است که در کلاف گیج کننده تحولات سریع، رادیکال و غیرقابل پیش بینی خاورمیانه سردرگم شده است. توافق با ایران می تواند پتانسیل کشورمان برای مقابله در برابر عوامل بی ثباتی در منطقه (تروریست های افراطی) را افزایش دهد، فرآیندی که قوت قلبی برای نگرانی های کشورهای منطقه و ورای آن درباره سرایت تروریسم پدید می آورد. غرب می تواند بابهبود روابط خود با ایران از کشورمان به عنوان محل صدور ثبات سیاسی به سایر کشورهای منطقه استفاده کند.

حال باید دید که در تصویر بزرگ ژئوپولوتیک طرفداران ثبات و آرامش در خاورمیانه خواهند توانستند استراتژی خود را در پایتخت های کشورهای منطقه و قدرت های جهانی به کرسی بنشانند و یا آنان که منافع خود را در بی ثباتی و جنگ در منطقه یافته اند. مذاکرات هسته ای ایران یکی از جبهه های محوری در تقابل بین این نیروها خواهد بود و باید منتظر ماند و دید که آیا حامیان دستیابی به راه حلی سیاسی برای منطقه خواهند توانست مسیر کنونی را ادامه دهند یا خیر.

انتخابات ایران بازی برنامه هسته ای پتروشیمی تحریم ها علیه ایران جهان دلار واشنگتن هسته ای