کمیت و کیفیت مطالب درسی چه تاثیری بر یادگیری دارد؟/نتایج کمیت گرایی در نظام آموزشی

محمد فقیری عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان درباره اهمیت کمیت یا کیفیت در روند آموزش و بیان مطالب درسی بیان کرد: مسأله کمیت یکی از معضلات اساسی آموزش در ایران است و باید به این سوالات توجه داشته باشیم که چرا توجه به حجم و کمیت در کتاب‌های درسی دبستان، دبیرستان و حتی دانشگاه زیاد است؟ اگر حجم کتاب‌های درسی به عنوان مثال ۲۵ درصد کاهش یابد، آیا به آموزش خللی وارد می‌شود؟ آیا کاهش حجم خسارت بیشتری از وضعیت امروز آموزش به وجود می‌آورد؟ آیا بی سوادی تنها به نداشتن اطلاعات است؟ و سوالاتی دیگر از این قبیل که به آن‌ها پاسخ داده خواهد شد.

او ادامه داد: اغلب مردم سواد را در میزان محفوظات می‌بینند؛ کسی از نظر آن‌ها سواد بیشتری دارد که از دانش، درک و فهم بیشتری برخوردار باشد. سطوح بالاتر تفکر در هرم بلوم چندان مورد توجه نیست و سواد تلقی نمی‌شود. همین نگاه در آموزش و پرورش و حتی آموزش عالی هم جریان دارد؛ از این رخداد می‌توان چنین نتیجه گرفت که دیدگاه فرهنگی می‌تواند چه تاثیری بر جریان آموزش داشته باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه درباره علل کمیت گرایی در آموزش و پرورش گفت: مهم‌ترین علت همان نگاه فرهنگی ما به سواد و آموزش است؛ اصلاح این نگاه فرهنگی زمان زیادی می‌برد. ما در ۱۰۰ سال گذشتۀ نتوانسته ایم این دیدگاه را اصلاح کنیم و هنوز نمره، کارنامه و کنکور ملاک ارزیابی است.

روش های تدریس متفاوت برای آموزش نداریم

فقیری افزود: مسأله بعد این است که معلمان و استادان ما از صلاحیت حرفه‌ای لازم برخوردار نیستند. اکثر آن‌ها از روش توضیحی برای تدریس استفاده می‌کنند و کمتر الگو‌ها و روش‌های تعاملی، اکتشافی ابتکاری، حل مسأله و روش‌های پیش سازمان دهنده، گفت‌وگو، سقراطی، داستان گویی، نوآفرینی و ... را به کار می‌برند.

او با اشاره به اینکه در آموزش ما تأمل (Reflection) جدی گرفته نشده است؛ گفت: ذهن اکثر اوقات در حالت خودکارشدگی (Auto-pilot) است و پردازش ذهنی در حد دانش و درک و فهم صورت می‌گیرد زیراکه سطوح بالای تفکر مانند تحلیل، ترکیب و ارزیابی برای ما مسأله نیست.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: علل دیگر در برنامه ریزی آموزشی به ویژه تدوین و تألیف متون درسی است که باید مبنای کیفیت گرایی داشته باشد؛ مثلاً هر درس ایستگاه پرسش و گفت‌وگو داشته باشد، بر مبنای الگو‌ها و روش‌های تعاملی طراحی شود، پیرنگ درس‌ها باز و نیمه باز باشند. سبک شناسی تدوین و نگارش باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد و از این نظر کتاب‌های درسی مورد ارزیابی و بازبینی قرار گیرد.

نتایج کمیت گرایی در نظام آموزشی

فقیری با بیان اینکه آموزش حجم گرا به ما خواندن و نوشتن یاد نمی‌دهد؛ تصریح کرد: تقریباً نه می‌خوانیم و نه می‌نویسیم؛ حتی در طول مدرسه و دانشگاه به خواندن و نوشتن به معنای شایسته آن نمی‌پردازیم؛ اساساً این دو بخشی از زندگی ما نشده است. ضمن آنکه کمیت گرایی خلاقیت را در دانش آموزان و دانشجویان ما کور کرده است.

او بیان کرد: دیدگاه کمی حافظۀ انتزاعی ما را افزایش داده و حافظۀ عینی را کاهش و ما بیشتر انتزاعی شده ایم بنابراین کمتر عینی گرایی و نگاهی واقعی و کاربردی نسبت به قضایا داریم همچنین کمیت گرایی باعث شده است ما از خواندن و نوشتن لذت نبریم؛ اساساً این شیوۀ آموزش کنجکاوی را در ما بر نمی‌انگیزد. مهم‌ترین عامل یادگیری کنجکاوی است که این مسأله در آموزش ما تقریباً وجود ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان اظهار کرد: مهارت‌های آشنایی زادیی، گفتگو و ایجاد انگیزه در ماهیت متون درسی وجود ندارد. متون درسی خشک و خبری و به دور از سبک‌های هنری و داستانی نوشته شده اند و زیبایی و جذابیت ندارند.

فقیری در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توانیم به کیفیت گرایی بیشتر توجه کنیم، گفت: برنامه ریزی برای آموزش خواندن و نوشتن مستمر و همیشگی، کاهش حجم کتاب‌های درسی، بازتولید و اصلاح کتاب‌های درسی، سبک شناسی کتاب‌های درسی، توجه به داستان و رمان علمی در متون درسی، توجه به شگرد‌های هنری و داستانی در تدوین و تألیف کتاب‌های درسی و دانشگاهی و توجه به انواع هوش هیجانی، اجتماعی، زبانی، روایی، طبیعت گرا، تأملی، هستی گرا و ... از جمله این موارد است.

او تاکید کرد: اگر در آموزش حافظه را پر کنیم و به چیستی بپردازیم کار مهمی نکرده ایم بلکه باید به شیوه حل مسأله و کشف رابطه سببیت یا علیت بپردازیم که در کیفیت گرایی مورد توجه است.