به گزارش پارس؛ پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) در باب افطار آدابی را بیان فرموده اند که در زیر به آنها اشاره شده است.

به تاخیر نیانداختن افطار

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما عَجَّلُوا الفِطرَ

مردم، تا وقتى که زود افطار مى‏ کنند، در نیکى‏ اند.

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: عَجِّلُوا الإِفطارَ و أخِّرُوا السَّحورَ

افطارى را زود بخورید و سحرى را به تأخیر اندازید.

- قال رسول الله صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: مِن فِقهِ الرَّجُلِ فی دینِهِ تَعجیلُ فِطرِهِ و تَأخیرُ سَحورِهِ

از دین‏ شناسى مرد (فرد) ، زود افطارى خوردن و تأخیر در سحرى خوردن است.

اول نماز، بعد افطار

تهذیب الأحکام عن زرارة و فضیل عن الإمام الباقر علیه‏ السلام: « فی رَمَضانَ تُصَلّی ثُمَّ تُفطِرُ، إلاّ أن تَکونَ مَعَ قَومٍ یَنتَظِرونَ الإِفطارَ، فَإِن کُنتَ مَعَهُم فَلا تُخالِف عَلَیهِم و أفطِر ثُمَّ صَلِّ، و إلاّ فَابدَأ بِالصَّلاةِ. »

قُلتُ: ولِمَ ذلِکَ؟ قالَ: « لِأَنَّهُ قَد حَضَرَکَ فَرضانِ: الإِفطارُ وَالصَّلاةُ، فَابدَأ بِأَفضَلِهِما، و أفضَلُهُمَا الصَّلاةُ. »

ثُمَّ قالَ: « تُصَلّی و أنتَ صائِمٌ فَتُکتَبُ صَلاتُکَ تِلکَ فَتُختَمُ بِالصَّومِ، أحَبُّ إلَیَّ. »

از امام باقر علیه‏ السلام روایت شده است: « در (ماه) رمضان نماز مى‏ خوانى و سپس افطار مى‏ کنى، مگر آن که با گروهى باشى که منتظر افطارند. اگر با آنان بودى، بر خلاف آنان عمل نکن؛ افطار کن و سپس نماز بخوان، وگرنه اوّل، نماز بخوان. » گفتم: براى چه؟

فرمود: « براى آن که دو واجب برایت پیش آمده است: افطار و نماز. اوّل به آن بپرداز که برتر است و نماز، برترینِ آن دو است. »

سپس فرمود: « نماز مى‏ خوانى، در حالى که روزه‏ اى. پس، آن نمازت با روزه به پایان برده مى‏ شود. این نزد من، محبوب‏ تر است. »

- قال الإمام الباقر علیه‏ السلام: تُقَدِّمُ الصَّلاةَ عَلَى الإِفطارِ، إلاّ أن تَکونَ مَعَ قَومٍ یَبتَدِئونَ بِالإِفطارِ فَلا تُخالِف عَلَیهِم و أفطِر مَعَهُم، و إلاّ فَابدَأ بِالصَّلاةِ؛ فَإِنَّها أفضَلُ مِنَ الإِفطارِ، و تُکتَبُ صَلاتُکَ و أنتَ صائِمٌ أحَبُّ إلَیَّ. ؛ نماز را بر افطار مقدّم مى‏ دارى، مگر آن که با گروهى باشى که اوّل، افطار مى‏ کنند. پس با آنان مخالفت نکن و با ایشان افطار کن، وگرنه اوّل، نماز بخوان؛ چرا که بهتر از افطار است و نمازت با حالت روزه نوشته مى‏ شود و این نزد من، محبوب‏ تر است.

- قال الإمام الصادق علیه‏ السلام: یُستَحَبُّ لِلصّائِمِ إن قَوِیَ عَلى ذلِکَ أن یُصَلِّیَ قَبلَ أن یُفطِرَ

براى روزه‏ دار، مستحب است که اگر توان داشته باشد، پیش از افطار، نماز بخواند.

امام باقرعلیه السلام فرمود: « براى آن که دو واجب برایت پیش آمده است: افطار و نماز. اوّل به آن بپرداز که برتر است و نماز، برترینِ آن دو است. »

سپس فرمود: « نماز مى‏ خوانى، در حالى که روزه‏ اى. پس، آن نمازت با روزه به پایان برده مى‏ شود. این نزد من، محبوب‏ تر است. »

- عیون أخبار الرضا علیه‏ السلام عن رجاء بن أبی الضحّاک فی وَصفِ صَومِ الإِمامِ الرِّضا علیه‏ السلام کانَ إذا أقامَ فی بَلدَةٍ عَشَرَةَ أیّامٍ صائِما لا یُفطِرُ، فَإِذا جَنَّ اللَّیلُ بَدَأَ بِالصَّلاةِ قَبلَ الإِفطارِ؛ عیون أخبار الرضا علیه‏ السلام به نقل از رجاء بن ابى ضحّاک، در توصیف روزه امام رضا علیه‏ السلام نقل می کند: هر گاه در شهرى دَه روز مى‏ ماند، روزه بود و افطار نمى‏ کرد. پس چون شب فرا مى‏ رسید، اوّل پیش از افطار، نماز مى‏ خواند.

- و قَد رُوِیَ أیضا فی ذلِکَ أنَّکَ إذا کُنتَ تَتَمَکَّنُ مِنَ الصَّلاةِ و تَعقِلُها و تَأتی بِها عَلى حُدودِها قَبلَ أن تُفطِرَ، فَالأَفضَلُ أن تُصَلِّیَ قَبلَ الإِفطارِ، … ؛ روایت شده که: هر گاه مى‏ توانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پیش از آن که افطار کنى، بخوانى، بهتر آن است که قبل از افطار کردن، نماز بخوانى؛ و اگر از کسانى بودى که دلت پیش افطار کردن بود و میل تو، تو را از نماز مشغول مى‏ کرد، اوّل، افطار کن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز این که شرط است که پرداختن به افطار پیش از نماز، سبب نشود که وقت نماز بگذرد.

صدقه دادن

- قال الإمام الرضا علیه‏ السلام: مَن تَصَدَّقَ وَقتَ إفطارِهِ عَلى مِسکینٍ بِرَغیفٍ، غَفَرَ الله‏ ُ لَهُ ذَنبَهُ، و کَتَبَ لَهُ ثَوابَ عِتقِ رَقَبَةٍ مِن وُلدِ إسماعیلَ ؛ هر کس پیش از افطار کردن، گِرده‏ اى نان به بینوایى صدقه دهد، خداوند، گناهش را مى‏ آمرزد و براى او ثواب آزاد کردن بنده‏ اى از فرزندان اسماعیل را مى‏ نویسد.

- قال الإمام الصادق علیه‏ السلام: کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیهماالسلام إذا کانَ الیَومُ الَّذی یَصومُ فیهِ أمَرَ بِشاةٍ فَتُذبَحُ و تُقطَعُ أعضاءً و تُطبَخُ، فَإِذا کانَ عِندَ المَساءِ أکَبَّ عَلَى القُدورِ حَتّى یَجِدَ ریحَ المَرَقِ و هُوَ صائِمٌ، ثُمَّ یَقولُ: « هاتُوا القِصاعَ، اِغرِفوا لاِلِ فُلانٍ وَاغرِفوا لاِلِ فُلانٍ» ، ثُمَّ یُؤتى بِخُبزٍ و تَمرٍ فَیَکونُ ذلِکَ عَشاءَهُ، صَلَّى الله‏ ُ عَلَیهِ و عَلى آبائِهِ؛ امام صادق علیه‏ السلام فرمود که امام سجّاد علیه‏ السلام هر روز که روزه مى‏ گرفت، دستور مى‏ داد که گوسفندى ذبح شود و قطعه قطعه و پخته گردد. عصر که مى‏ شد، بر روى دیگ‏ ها خم مى‏ شد تا بوى آب‏ گوشت را در حال روزه احساس کند. سپس مى‏ فرمود: « ظرف‏ ها را بیاورید. براى فلان خانواده بریزید. براى فلان خانواده بریزید… . » سپس نان و خرماى خشک مى‏ آوردند و غذایش همان بود. درود خدا بر او و پدرانش باد!

قرائت سوره مبارکه قدر

- قال الإمام زین العابدین علیه‏ السلام: « إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدْرِ» عِندَ فُطورِهِ و عِندَ سَحورِهِ، کانَ فیما بَینَهُما کَالمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فی سَبیلِ الله‏ ِ تَعال ؛ هر کس هنگام افطارى و سحرى خوردن، سوره « إنّا أنزلناه» بخواند، میان آن دو (وقت) همچون کسى خواهد بود که در راه خدا به خون خویش آغشته است.

دعا کردن

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ لَدَعوَةً ما تُرَدُّ؛ براى روزه‏ دار، هنگام افطارش، یک دعاى مستجاب است.

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: إنَّ لِکُلِّ صائِمٍ دَعوَةً، فَإِذا هُوَ أرادَ أن یُفطِرَ فَلیَقُل عِندَ أوَّلِ لُقمَةٍ:

یا واسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لی هر روزه‏ دارى، یک دعا (ى مستجاب) دارد. پس هر گاه خواست افطار کند، هنگام اوّلین لقمه بگوید: « اى آن که آمرزشت گسترده است! مرا بیامرز! »

- قال رسول الله صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: لِکُلِّ عَبدٍ صائِمٍ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ عِندَ إفطارِهِ، اُعطِیَها فِی الدُّنیا أو ذُخِرَ لَهُ فِی الآخِرَةِ ؛ هر بنده روزه‏ دارى، هنگام افطارش، یک دعاى مستجاب دارد، که آن، یا در دنیا به او داده مى‏ شود و یا براى آخرتش ذخیره مى‏ شود.

روایت شده شده که: هر گاه مى‏ توانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پیش از آن که افطار کنى، بخوانى، بهتر آن است که قبل از افطار کردن، نماز بخوانى؛ و اگر از کسانى بودى که دلت پیش افطار کردن بود و میل تو، تو را از نماز مشغول مى‏ کرد، اوّل، افطار کن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز این که شرط است که پرداختن به افطار پیش از نماز، سبب نشود که وقت نماز بگذرد.

- قال رسول الله صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: ثَلاثَةٌ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُم: الصّائِمُ حَتّى یُفطِرَ، وَالإِمامُ العادِلُ، و دَعوَةُ المَظلومِ؛ سه نفرند که دعایشان رد نمى‏ شود: روزه‏ دار، تا آن که افطار کند؛ پیشواى دادگر؛ و نفرین ستم‏ دیده.

- قال رسول الله صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: أربَعَةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ حَتّى تُفتَحَ لَهُم أبوابُ السَّماءِ و تَصیرَ إلَى العَرشِ: … وَالصّائِمُ حَتّى یُفطِرَ ؛ چهار نفرند که دعایى از آنان رد نمى‏ شود، تا آن که درهاى آسمان براى آنان گشوده شود و دعایشان به عرش برسد: … (یکی از آنان) روزه‏ دار، تا آن که افطار کند.

خواندن دعای پیش از افطار

- إنَّ النَّبِیَّ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله کانَ إذا أفطَرَ قالَ: بِسمِ اللهِ، اللّهُمَّ لَکَ صُمتُ و عَلى رِزقِکَ أفطَرتُ، تَقَبَّل مِنّی إنَّکَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ ؛ پیامبر صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله، هر گاه افطار مى‏ کرد، مى‏ گفت: « به نام خدا. خدایا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار کردم. از من بپذیر! همانا تو شنواى دانایى. »

- عمل الیوم واللیلة عن ابن عبّاس: کانَ رَسولُ الله‏ ِ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله إذا أفطَرَ یَقولُ: اللّهُمَّ لَکَ صُمنا و عَلى رِزقِکَ أفطَرنا، فَتَقَبَّل مِنّا إنَّکَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ ؛ به نقل از ابن عبّاس پیامبر خدا، هر گاه افطار مى‏ کرد، مى‏ گفت: « خدایا! براى تو روزه گرفتیم و بر روزىِ تو افطار کردیم. پس از ما بپذیر! همانا تو شنواى دانایى. »

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: إذا قُرِّبَ إلى أحَدِکُم طَعامٌ و هُوَ صائِمٌ فَلیَقُل: بِاسمِ الله‏ ِ وَالحَمدُللهِِ، اللّهُمَّ لَکَ صُمتُ و عَلى رِزقِکَ أفطَرتُ و عَلَیکَ تَوَکَّلتُ، سُبحانَکَ و بِحَمدِکَ، تَقَبَّل مِنّی إنَّکَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ ؛ هر گاه نزدیک یکى از شما که روزه است، غذایى آوردند، بگوید: « به نام خدا، و حمد از آنِ خداست. خداوندا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار کردم و بر تو توکّل نمودم. تو منزّهى و تو را مى‏ ستایم. از من بپذیر! همانا تو شنواى دانایى. »

- عمل الیوم واللیلة عن معاذ: کانَ رَسولُ الله‏ ِ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله إذا أفطَرَ قالَ: الحَمدُلله‏ ِِ الَّذی أعانَنی فَصُمتُ، و رَزَقَنی فَأَفطَرتُ ؛ پیامبر خدا، هر وقت افطار مى‏ کرد، مى‏ گفت: « سپاس، خدایى را که مرا یارى کرد تا روزه گرفتم و روزى‏ ام داد تا افطار کردم. »

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ دَعوَةً: اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ بِرَحمَتِکَ الَّتی وَسِعَت کُلَّ شَیءٍ أن تَغفِرَ لی ذُنوبی؛ روزه‏ دار را هنگام افطارش، دعایى چنین است: « پروردگارا! تو را به آن رحمتت که هر چیز را فرا گرفته است، مى‏ خوانم که گناهانم را بیامرزى. »

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر بنده روزه‏ دارى، هنگام افطارش، یک دعاى مستجاب دارد، که آن، یا در دنیا به او داده مى‏ شود و یا براى آخرتش ذخیره مى‏ شود.

- قال رسول الله صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: ما مِن عَبدٍ یَصومُ فَیَقولُ عِندَ إفطارِهِ: « یا عَظیمُ یا عَظیمُ؛ أنتَ إلهی لا إلهَ لی غَیرُکَ، اِغفِر لِیَ الذَّنبَ العَظیمَ؛ إنَّهُ لا یَغفِرُ الذَّنبَ العَظیمَ إلاَّ العَظیمُ» إلاّ خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ کَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ؛ هیچ بنده‏ اى نیست که روزه بگیرد و هنگام افطارش بگوید: « اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هیچ معبودى جز تو نیست. گناه بزرگ مرا بیامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمى‏ آمرزد» ، مگر آن که از گناهانش بیرون مى‏ آید، همچون روزى که مادرش او را زاده است.

- قال الإمام الباقر علیه‏ السلام: جاءَ قَنبَرٌ مَولى عَلِیٍّ علیه‏ السلام بِفِطرِهِ إلَیهِ… فَلَمّا أرادَ أن یَشرَبَ قالَ: بِاسمِ اللهِ، اللّهُمَّ لَکَ صُمنا و عَلى رِزقِکَ أفطَرنا، فَتَقَبَّل مِنّا إنَّکَ أنتَ السَّمیعُ العَلیمُ؛ قنبر، غلام على علیه‏ السلام، افطارى را نزد وى آورد… . چون خواست بیاشامد، فرمود: « به نام خدا. خداوندا! براى تو روزه گرفتیم و با روزىِ تو افطار کردیم. پس، از ما بپذیر! همانا تو شنواى دانایى. »

- قال الإمام الکاظم عن آبائه علیهم‏ السلام: إذا أمسَیتَ صائِما فَقُل عِندَ إفطارِکَ: « اللّهُمَّ لَکَ صُمتُ و عَلى رِزقِکَ أفطَرتُ و عَلَیکَ تَوَکَّلتُ» یُکتَب لَکَ أجرُ مَن صامَ ذلِکَ الیَومَ؛ امام کاظم علیه‏ السلام به نقل از پدرانش علیهم‏ السلام فرمود: چون روزه بودى، هنگام افطار خویش بگو: « خداوندا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار کردم و بر تو توکّل نمودم» تا برایت پاداش کسى را بنویسند که آن روز را روزه داشته است.

- قال الإمام الرضا علیه‏ السلام: مَن قالَ عِندَ إفطارِهِ: « اللّهُمَّ لَکَ صُمنا بِتَوفیقِکَ و عَلى رِزقِکَ أفطَرنا بِأَمرِکَ، فَتَقَبَّلهُ مِنّا وَاغفِر لَنا إنَّکَ أنتَ الغَفورُ الرَّحیمُ» غَفَرَ الله‏ ُ ما أدخَلَ عَلى صَومِهِ مِنَ النُّقصانِ بِذُنوبِهِ ؛ هر کس هنگام افطارش بگوید: « خداوندا! با توفیق تو، برایت روزه گرفتیم و به فرمان تو با روزى‏ ات افطار کردیم. پس، آن را از ما بپذیر و ما را بیامرز! همانا تو آمرزنده مهربانى» ، خداوند، کاستى‏ هایى را که او با گناهانش بر روزه‏ اش وارد کرده، مى‏ آمرزد.

افطار با خرما یا کشمش یا شیرینى یا شیر یا آب وِلَرم

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: أفضَلُ ما یَبدَأُ بِهِ الصّائِمُ بِزَبیبٍ أو شَیءٍ حُلوٍ ؛ برترین چیزى که روزه‏ دار، افطارش را با آن آغاز مى‏ کند، کشمش یا چیزى شیرین است.

- قال الإمام الصادق علیه‏ السلام: کانَ رَسولُ الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله أوَّلُ ما یُفطِرُ عَلَیهِ فی زَمَنِ الرُّطَبِ الرُّطَبُ، و فی زَمَنِ التَّمرِ التَّمرُ؛ اوّلین چیزى که پیامبر خدا روزه‏ اش را با آن افطار مى‏ کرد، در زمانِ رُطَب، رطب بود و در زمانِ خرما، خرما. (رُطَب، خرماى رسیده است و تَمر، خرماى خشک. )

- قال رسول الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله: مَن أفطَرَ عَلى تَمرٍ حَلالٍ، زیدَ فی صَلاتِهِ أربَعُمِئَةِ صَلاةٍ ؛ هر کس با خرماى حلال افطار کند، به پاداش نمازش به اندازه چهارصد نماز افزوده مى‏ شود.

- قال الإمام الباقر علیه‏ السلام: کانَ رَسولُ الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله إذا صامَ فَلَم یَجِدِ الحَلواءَ أفطَرَ عَلَى الماءِ ؛ پیامبر خدا، هر گاه روزه بود و حلوا (شیرینى) نمى‏ یافت، با آب افطار مى‏ کرد.

رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: هیچ بنده‏ اى نیست که روزه بگیرد و هنگام افطارش بگوید: « اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هیچ معبودى جز تو نیست. گناه بزرگ مرا بیامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمى‏ آمرزد» ، مگر آن که از گناهانش بیرون مى‏ آید، همچون روزى که مادرش او را زاده است.

- قال الإمام الصادق علیه‏ السلام: کانَ رَسولُ الله‏ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله إذا أفطَرَ بَدَأَ بِحَلواءَ یُفطِرُ عَلَیها، فَإِن لَم یَجِد فَسُکَّرَةٍ أو تَمَراتٍ، فَإِذا أعوَزَ ذلِکَ کُلُّهُ فَماءٍ فاتِرٍ، و کانَ یَقولُ: یُنَقِّی المَعِدَةَ وَالکَبِدَ، … ؛ پیامبر خدا، هر گاه افطار مى‏ کرد، با حلوا (شیرینى) آغاز مى‏ کرد و اگر نمى‏ یافت، با شِکر یا چند خرما و اگر اینها هم نبودند، با آب ولرم افطار مى‏ کرد و مى‏ فرمود: « معده و کبد را تمیز مى‏ کند و بو و دهان را خوش‏ بو مى‏ سازد و دندان‏ ها را محکم مى‏ کند و سیاهى چشم را تقویت مى‏ کند و مردمک چشم را پر نور مى‏ سازد و گناهان را کاملاً مى‏ شوید و هیجان و رگ‏ ها و صفراى غالب را مى‏ نشاند و بلغم را قطع مى‏ کند و حرارت معده را آرام مى‏ کند و سردرد را مى‏ برد. »

- قال الإمام الباقر علیه‏ السلام: إنَّ عَلِیّا علیه‏ السلام کانَ یَستَحِبُّ أن یُفطِرَ عَلَى اللَّبَنِ؛ على علیه‏ السلام خوش مى‏ داشت که با شیر، افطار کند.

- قال الامام الصادق علیه‏ السلام: الإِفطارُ عَلَى الماءِ یَغسِلُ الذُّنوبَ مِنَ القَلبِ ؛ افطار با آب، آلودگى‏ ها را از دل مى‏ شوید.

منیع: سایت شهید آوینی