آلودگی پایتخت کشورمان، موضوعی دیرینه است که دولتها و شهرداران مختلف در دوره­های گوناگون با آن دست و پنجه نرم کرده اند. با این حال نوع مواجهه مسولان با پدیده­ی آلودگی هوا، عملکرد متفاوت آنها را در پی داشته است. در حالی که مروری بر دوره شهرداری محمد باقر قالیباف موید اقدامات موثر در حوزه فضای سبز، توسعه حمل و نقل و اقدامات زیر بنایی جهت کاهش آلودگی هواست، عملکرد شش ماهه شهردار 66 ساله کنونی تهران در حوزه آلوگی هوا مبتنی بر فرافکنی، شانه خالی کردن از زیر بار مسولیت و آدرس غلط دادن درباره اقدامات مدیریت شهری پیشین است.

تهرانِ قالیباف، تهران انسان محور

شاه بیت تلاشهای مدیریت شهری پیشین بر راهبرد پایتخت انسان محور استوار بود. قالیباف درجایی با اشاره به توسعه حمل و نقل عمومی گفته بود«باید تلاش کنیم رویکرد انسان‌محور را در شهر پیگیری کنیم». همین گزاره الگویی بود تا مدیران شهری در دوره قالیباف همت خود را مصروف اقداماتی در جهت تحقق شهری انسان محور کنند.

توسعه حمل و نقل عمومی برای کاهش آلودگی هوا در همین راستا در اولویتهای اصلی شهرداری قالیباف بود. بر این اساس در حالی که در سال 84 تهران تنها 30 ایستگاه مترو داشت در سال 95 و در هنگام خداحافظی شهردار تهران از بهشت، پایتخت نشینان مترو با 8 خط، بیش از 100 ایستگاه و قریب به 300 کیلومتر طول مواجه بودند که سرتاسر تا شهر را به هم متصل کرده بود.  

در همین زمینه توسعه فضای سبز شهری نیز مورد توجه قرار گرفته بود. در حالی که در ده سال گذشته فضای سبز تهران در حدود 18 هزار هکتار بود در اواخر دوره مدیریت قالیباف این عدد به نزدیک 40 هزار هکتار رسید. طبق آمارها بوستان‌های کشور پیش از دوران مدیریت قالیباف ۴۰۰ تا و در پایان آن دو هزار و ۲۵۰ عدد است و البته سرانه فضای سبز این کلانشهر در همین مدت از ۹مترمربع به ۱۵٫۸مترمربع رسیده است. همچنین طی ۱۵سال اجرای طرح جنگل کاری پیرامون شهر تا سال۸۴ فقط ۲۰هزار هکتار به اجرا درآمد، اما از سال۸۴ این روند رشد بیشتری یافت.

اینها تنها بخشی از اقدامات قالیباف برای توسعه انسان محور تهران و کاهش آلودگی هواست. طرفه اینجاست که اکنون محمد علی نجفی نیز به تبعیت از شهردار تهران از شهر انسان محور سخن میگوید اما مشاهدات چیز دیگری میگوید.

همه با هم علیه مدیریت جهادی

محمد علی نجفی همان گونه که در موارد دیگر در حوزه مدیریت پایتخت از او مشاهده شد، در زمینه مدیریت آلودگی هوا نیز ترجیح داد تا شروع فعالیت خود را در این زمینه بر تخریب بی مبنای عملکرد قالیباف بنا نهد. نجفی چندی پیش در در ششمین همایش ‌ملی مدیریت آلودگی هوا و صدا که در سالن همایش های صداوسیما در حال برگزار شد اظهارکرد: «بعضی از اقدامات مدیریت شهری گذشته به ترافیک و آلودگی تهران دامن زده است. اتفاقی که در منطقه 22 رخ داد از آن جمله است». این اظهارات در حالی است که این قبیل انتقادها در زمان فعالیت قالیباف نیز وجود داشت و با وجود پاسخهای چندباره کارشناسان به چنین ادعاهای پوچی همچنان تکرار میشود. قالیباف خود نیز پیشتر در پاسخ به چنین نقدی گفته بود اگر این گونه است پس چرا شهرهایی مثل قم یا اراک هم آلودگی هوا دارند.

در همین حال علی اعطا سخنگوی شورای شهر تهران با بیان اینکه توسعه حمل و نقل عمومی در الویت اول مدیریت شهری گذشته نبوده است، گفته است: کاهش آلودگی هوای شهر تهران نیازمند توسعه حمل و نقل عمومی است، متاسفانه این مساله الویت جدی مدیریت گذشته نبوده به همین دلیل شاهد آن هستیم که از تمام خطوط ایجاد شده با حداکثر ظرفیت استفاده نمی شود به همین دلیل شاهد افزایش تردد خودروهای شخصی در چند سال گذشته بودیم.

بنا بر اعلام معصومه ابتکار رئیس سابق سازمان محیط زیست علت اصلی کاهش تعداد روزهای ناسالم تهران هم، نتیجه تدابیر و فعالیت ها در طول چهار سال دولت یازدهم بوده است!

مروری بر چنین اظهاراتی به روشنی ایجاد یک جبهه متحد علیه خدمات شهردار سابق تهران را نشان میدهد. این اظهار نظرهای عجیب در حالی صورت میگیرد که آمارها چیز دیگری در مورد توسعه حمل و نقل عمومی در تهران در چند سال اخیر میگویند. گسترش سالانه 60 کیلومتر خطوط ریلی مترو و راه اندازی 8 خط BRT در تهران تنها یکی دو مورد از این موارد است. واقعیت ماجرا آن است که همان طور که محمد باقر قالیباف قبلا گفته بود، مساله آلودگی هوا به مساله ای سیاسی تبدیل شده است و مردم قربانی این سیاسی بازی هستند.

یک طرح و هزاران آرزو

نجفی در چند مورد مزایای طرح ترافیک جدید پایتخت در سال 97 را تشریح کرده است. شهردار کنونی تهران گفته است طرح ترافیک جدید قطعا در زمینه کاهش آلودگی هوا و ترافیک تهران موثر است. اثر گذاری این طرح بر میزان ترافیک را به وقت دیگری موکول میکنیم، اما شاید لازم باشد تا ابهاماتی را در مورد نسبت این طرح و آلودگی هوا مطرح کنیم.

یکی از دستاوردهایی که برای بازنگری در طرح ترافیک جدید مطرح می شود، کاهش آلودگی هوا است. اما مسئولان شهری تاکنون پاسخی دقیق  به این پرسش ها نداده اند که شاخص های آلودگی در محدوده طرح ترافیک و زوج و فرد چقدر است؟

این شاخص ها در مقایسه با شاخص ها در سایر مناطق به چه صورت است؟ با توجه به اینکه طبق بررسی ذرات معلق نواحی ۲، ۱۸، ۶، ۲۰ و ۲۱ به ترتیب آلوده ترین مناطق هستند اجرای طرح ترافیک در محدوده مرکزی طرح چه توجیهی در کاهش آلودگی هوای شهر دارد؟ این طرح تردد چه وسائط نقلیه آلاینده و چه نوع آلودگی را محدود می سازد؟

ایجاد محدودیت در محدوده طرح بدون توسعه حمل و نقل عمومی پاک تمایل به استفاده از وسایل نقلیه غیر قابل کنترل و آلاینده تر مانند موتورسیکلت بنزینی را افزایش می دهد. چه برنامه ای ارائه شده است و ناوگان حمل و نقل عمومی نظیر اتوبوس در صورت فرسودگی خود آلاینده به مراتب قوی تری هستند برنامه برای مدیریت آن در طرح چیست؟برنامه برای کنترل تاکسی ها که به راحتی در محدوده طرح رفت و آمد می کنند به شکل مسیری حاضر عمده ساعات روز با ظرفیت خالی یا تک مسافر تردد دارند که سرانه آلودگی به مراتب بیشتر از خودروهای سواری شخصی دارند چیست؟

می توان گفت، کنترل تردد در محدوده طرح حاضر به هیچ عنوان تأثیری بر آلودگی کلی هوای شهر تهران ندارد و تا حدی نیز با افزایش تقاضای سفر با وسیله شخصی موجب افزایش آلودگی هوا در محدوده مرکزی شهر خواهد شد. نیازمند طرح جامع تری مثل محدودیت از مبدا یا در محدوده وسیعتری هستیم.

وقتی صحبتهای قالیباف به حقیقت می پیوندد

نجفی نهم دی ماه امسال خبر از نامه ای دادکه به معاون اول رییس جمهور نوشت و در آن درخواست کرده بود تا دولت به مصوبات موجود در مورد آلودگی هوا عمل کند.  او همچنین در جای دیگر گفته بود که « مدیریت شهری به طور مشخص اعلام کرده که اگر 7500 میلیارد تومان از طریق دولت در اختیار مدیریت شهری قرار بگیرد، این قول را داده‌ایم که در سال اول طرح 22 درصد آلودگی هوا را کاهش دهیم و در 4 سال آینده نیز به رتبه خوبی برسیم. »

نجفی در همین راستا افزوده است: از دولت خواسته‌ایم چنانچه بودجه 7500 میلیارد تومانی را در اختیار شهرداری قرار دهند اقدامات وسیعی را در خصوص توسعه حمل و نقل ریلی انجام دهیم ضمن اینکه باید به این موضوع توجه شود که بدون بودجه و هزینه هیچ یک از مشکلات شهر تهران قابل حل نیست. 

روزگاری محمد باقر قالیباف تمام این سخنان را بر زبان می آورد اما او را به بهانه گیری متهم میکردند. قالیباف چندین بار گفته بود: «بارها به دولت برنامه دادم و خواستم مدیریت را به من واگذار کنند اما موافقت نشد با این حال شهرداری به سهم خود در توسعه حمل و نقل عمومی گام برداشته است.»

شهردار سابق تهران بارها به مسوولیت دولت در حوزه آلودگی هوا اشاره کرده بود و با اشاره به به مصوبه دولت در سال 1390 مبنی بر دستورالعمل های ورود خودرو به کلانشهرها تصریح گفته بود که: متاسفانه این مصوبه هیچگاه اجرا نشد.  قالیباف هم گفته بود که حل معضل ترافیک شهری نیاز به بودجه دارد و...

با این حال امروز نجفی همان حرف ها را تکرار میکند. نجفی هم از این میگوید که حل ترافیک شهر نیازمند بودجه است. او هم حالا که در موضع مسول نشسته است از دولت میخواهد تا به تعهدات و مصوباتش عمل کند و... . اما امروز نه هیچ شخصی از اصلاح طلبان و کارگزاران و دولتی ها و نه هیچ خبرنگار و اهل رسانه­ای برچسب «بهانه جو» به نجفی نمیزند. با این حال یک فرق بزرگ بین قالیباف و نجفی هست و آن اینکه قالیباف با همه مشکلات اما کار خود را ادامه میداد اما شهردار کارگزارانی امروز تهران متوقف مانده است.

متاسفانه حل معضل آلودگی هوا به مساله ای کاملا سیاسی در کشور تبدیل شده است. در این میان امیدواریم، مردم به عنوان ذیحقان اصلی شهر، قربانیان نهایی چنین کشمکش هایی نباشند.

 

 

آلودگی هوا محمدعلی نجفی