پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- دکتر احسان کیانخواه- «ما باید از این فضای مجازی حداکثر استفاده را بکنیم. البته دشمن هم دارد حداکثر استفاده را می‌کند... این ابزارهای جدید فکرهای جدید به وجود می‌آورد. انگیزه‌های جدید به وجود می‌آورد. به این باید توجه شود. سعی کنید به‌روز باشید.» این‌ها بخش‌هایی از صحبت‌هایی است که اخیراً آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با جمعی از فعالان فرهنگی خارج از کشور ایراد کرده‌اند.

به‌طورکلی در برخورد با تکنولوژی که پایه و اساس آن در فرهنگ غربی نهاده شده است، سه رویکرد مطرح است. گروهی آن را خنثی و همانند ابزار و بدون زمینه‌های فرهنگی می‌دانند که کاملاً در اختیار و کنترل انسان است و انسان مشخص می‌کند چه زمانی تأثیر بگذارد و چه زمانی بدون تأثیر باشد. گروهی در طرف دیگر طیف به اجتناب از مظاهر تکنولوژی حکم می‌کنند. آنها تزین به مظاهر تکنولوژی را آغاز مسیر بی‌بازگشت انحطاط می‌دانند. به‌زعم این افراد تکنولوژی، انسان را به مصادر فرهنگی خود سوق داده و انسان را از انسانیت و حقیقت وجودی‌اش دور می‌کند. بر این اساس راهی جز اجتناب از تکنولوژی وجود ندارد. نگرش سومی نیز قابل ترسیم است که حکیمانه به تکنولوژی می‌نگرد و معیار بهره‌برداری از آن را دفع حداکثری ضرر و کسب منافع می‌داند. توأمانی واقع‌بینی و آرمان‌گرایی در ذات این نگرش نهفته است. نگاه حکمت‌آمیز به پدیده سایبر با توأمانی و در هم تنیدگی حکمت نظری یعنی فهم قابلیت‌ها و تهدیدهای سایبر و حکمت عملی که مدیریت و بهره‌برداری بر اساس این فهم نظری از سایبر است، شکل می‌گیرد.

پارادایم جدید فضای سایبر

فضای سایبر تحول بنیادین در ارتباطات پدید آورده و انسان‌ها را در شبکه‌ای جهانی به یکدیگر نزدیک کرده است. اندیشمندان حوزه ارتباطات چرخه‌ای از فرستنده تا گیرنده را ترسیم کرده‌اند تا پیام در این مسیر حرکت کرده به گیرنده برسد و بازخورد آن به فرستنده بازگردد؛ اما در دنیای امروز آن‌چنان این مراحل فشرده و درهم‌تنیده شده است که تفکیک آن به‌راحتی قابل انجام نیست. سهولت سایبری در فرستادن پیام در یک‌لحظه به هزاران مخاطب در اقصی نقاط کره خاکی و بازخورد و پاسخ مخاطب از هزاران کیلومتر آن‌طرف تر چرخه ارتباطات را متحول کرده است. این تحول آن‌چنان جذاب است که گاهی فراموش می‌کنیم، پارادایم جدیدی در حال شکل‌گیری است و معادلات گذشته دیگر برای تغییر انگاره‌ها و نگرش‌ها کارایی خود را در حال ازدست‌ دادن است و ذهنیت‌ها در فضای دیگری و بر اساس پارادایم جدیدی در حال ساخته‌شدن است.

تفوق آمریکایی فضای مجازی

اما فضای سایبر چیز دیگری هم هست. دشمن حداکثر استفاده را از فضای سایبر می‌کند و این به خاطر ذات و خاستگاه شکل‌گیری فضای سایبر است. «شما ببینید امروز وسایلی که برای اغوای دل جوان‌ها هست، چقدر است... این ماهواره‌ها، این اینترنت‌ها، این انواع و اقسام وسایل ارتباطات، این‌ها دل‌ها را اغوا می‌کند، جذب می‌کند، از راه به درمی‌برد، انگیزه‌های معنوی را در انسان سست می‌کند، شهوات را در انسان بیدار می‌کند.» (امام خامنه‌ای، 17/6/1390) «شیطانِ امروز که از راه اینترنت و ماهواره و روش‌های ارتباطی مدرن و فوق مدرن سراغ شما می‌آید، حرف‌های مدرنی هم دارد؛ سخت‌افزارش را مدرن کرده، نرم‌افزار مدرن هم دارد. شبهه آفرینی دارد، اخلال در عقیده دارد، ایجاد تشویش در ذهن دارد، تزریق ناامیدی دارد، ایجاد اختلاف دارد.» (امام خامنه‌ای، 20/۰۷/1390) تا فهم دقیق و دشمن‌شناسی در حیطه سایبر صورت نگیرد، همه تحرکات و فعالیت‌ها ذیل هژمونی و تفوق آمریکایی شکل خواهد گرفت و بازی در زمین دشمن خواهد بود.

ضرورت مهندسی پیام در فضای سایبر

در تعالیم اسلامی فقط رساندن پیام هدف نیست. خداوند در سوره نحل آیه 35 وظیفه اصلی همه پیامبران را بلاغ مبین برشمرده است؛ «فَهَلْ عَلَی الرُّسُلِ اِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبِیْنُ».

شهید مطهری معتقد است در قرآن کریم بلاغ مبین به معنی پیامی که همراه با اقناع مخاطب و پذیرش و فهم او باشد، آمده است. دغدغه مبلغان دینی رساندن پیام به دیگری از طریق برقراری ارتباط به‌منظور ایجاد دگرگونی در بینش و رفتار است.

 اگر پیام و مهندسی محتوایی و صوری پیام قابلیت اقناع و تغییر رفتار مخاطب را نداشته باشد بی‌ثمر و نتیجه خواهد بود و همچون غباری در این فضای ارتباطی جذاب شده با محتواهای چندرسانه‌ای، پراکنده‌شده و از بین خواهد رفت.الزامات به‌روز بودن را برای عدم جو زدگی در ورود بی‌محابا به سایبر بدون توجه به اثرات جبران‌ناپذیر آن در تقابل نرم می‌توان این‌گونه جمع‌بندی کرد: (1) درک و حس وجود دشمنی خبیث که تمام توجه خود را به منحرف کردن انسان‌ها از مسیر فهم و درک عمیق راه سعادت معطوف کرده است و سایبر تسهیل‌گر این انحراف شده و این انحراف در ماده و صورت سایبر جای گرفته است. (2) شناخت توانمندی و قابلیت‌های سایبر برای رساندن پیام حق و توجه به ترسیم مدلی برای ابلاغ همراه با اقناع به‌نحوی‌که سایبر و اقتضائات آن موجب کم اثر شدن یا انحراف پیام نشود.

در حقیقت نیازمند حکمت سایبری موردنیاز است که بر اساس شناخت متقن از سایبر و حقانیت تبلیغ راهی کم آسیب و پرفایده را از طریق سایبر برگزیند.

تکنولوژی حکمت فضای سایبر احسان کیانخواه