محمد مهدی حاجی پروانه نوشت: «نوحه متفاوت یزدی‌ها» یکی از داغ‌ترین کلیدواژه‌های محرم این سالهاست.تکه فیلم‌های کوتاه از هیئت‌های مختلف یزدی، حالا دیگر وجه مشترک شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های تلگرامی در یکی دو سال اخیر است. کلیپ‌هایی که یکی از وجوه جذابیت‌شان برای بعضی کانالهای تلگرامی و سایت های اینترنتی، اشعار متفاوت، جدید و گاه تند و تیزی است که عده‌ای تلاش می‌کنند آنها را کنایه‌هایی سیاسی بدانند که حال و هوایی متفاوت از همه هیات های معمولی دیگر به این مجالس عزاداری داده است. اما اصل ماجرا چیز دیگری است. آن‌چه که می‌خوانید، گفت و گوی «صبح نو» با سرپرستان این هیات ها است. درباره شایعاتی که در فضاهای مجازی درباره آنان و نوحه‌های متفاوتشان وجود دارد.

«باغ گندم»،«بعثت»، «کوچه بیوک»و «شیخ داد». این‌ها، نام چهارهیات از بنام ترین و قدیمی‌ترین هیات‌های عزاداری است. نام‌هایی که در یکی دوسال اخیر، نام‌شان با نوحه سرایی ها و اشعار متفاوت‌شان گره خورده است. هیات هایی که اتفاقا همه شان هم متعلق به یک شهر هستند. یزد. جایی که مرحوم حجت الاسلام «محمدتقی فلسفی» به آن لقب «حسینیه ایران» داده بود. حالا اما، شهرت و آوازه این هیات ها دلیلی دیگر دارد. در سال 1393 انتشار پیام تقدیر رهبر انقلاب از هیات «باغ گندم» که ایشان برنامه این هیات را «هم به لحاظ سینه‌زنی، هم از لحاظ مداحی و هم از لحاظ دعاهایی که کردید» خیلی خوب توصیف کرده و از آنان تشکر کردند. پیامی که سبب شد نام این هیات بیش از پیش در گزارش های رسانه ای و گفتگوها به چشم بیاید و به عنوان هیاتی شاخص و ممتاز معرفی شود.

اما تفاوت در نوع عزاداری و اشعار، فقط مربوط به این هیات نبود. چرا که انتشار کلیپ‌ها و تکه های کوتاه از عزاداری هیات های دیگر یزدی در صدا و سیما، سایت ها و شبکه‌های اجتماعی سبب شد تا توجه رسانه‌ها به هیات های یزدی بیش از پیش شود. اتفاقی که البته حاشیه های فراوانی هم به همراه داشت. از سیل موافقان و مخالفان پخش مستقیم مراسم عزاداری این هیات ها گرفته تا شایعات و شنیده ها درباره حاشیه های اشعار متفاوت و گاهی سیاسی وکنایه دار خوانده شده در مراسم عزاداری.

مخالفت با نظام؛ وصله ای نچسب به هیات های یزد 

اوج این حاشیه‌ها هم زمانی شکل می گرفت که برنامه عزاداری این هیات‌ها در صداوسیمای استانی پخش یا قطع می شد. حاشیه‌هایی که مدیر کل صداوسیمای استان یزد معتقد است ناشی از «تحلیل‌های خارج از متن» است.

آقای «احمد پهلوانیان» در این باره به «صبح نو» می‌گوید:« با شناختی که بنده از این هیات ها و گردانندگانشان دارم، مطلقا و به هیچ عنوان نمی شود پیوند مخالفت با نظام و حاکمیت را به آنان نسبت داد. بنابراین، تحلیل های سیاسی که درباره اشعار این هیات ها می شود، تحلیل هایی خارج از متن است . چرا که اگر شما از نزدیک پای حرف‌های صاحبان و عزاداران این هیات ها بنشینید، اصلا چنین موضوعی را نمی توانید بیابید.کما این که امسال، مراسم هیات کوچه بیوک هم به عنوان یکی از همین هیات های خبرساز، به صورت زنده پخش شد.»

او معتقد است حتی اگر اختلاف سلیقه و نگاهی هم بر نوحه‌ها حاکم باشد، هرگز از چارچوب نظام و قانون اساسی خارج نشده است:« این هیات هایی که نامشان این روزها بیشتر شنیده می شود و برچسب منتقد نظام بودن به آنان زده می شود، از هیات های اصیل، ریشه دار و قدیمی یزد هستند. هیات هایی که اتفاقا بسیار متدین، مذهبی و پایبند به نظام و جمهوری اسلامی هستند. جالب این که بافت محلی این هیات ها هم بافتی بسیار مذهبی و از جمله محله های شهر یزد هستند که بیشترین شهدا را تقدیم انقلاب و جمهوری اسلامی کرده اند. البته ممکن است در بخشی از محله ها، نگاه سیاسی خاصی پذیرفته تر باشد. اما همه این اعتقادات و باورها در چارچوب نظام و قانون اساسی است.»

مدیرکل صداوسیمای استان یزد، خاطره جالبی را هم از همنشینی با مداح یا به قول خود یزدی ها «نوحه خوان» یکی از معروف ترین هیات های شهر، تعریف می کند:«پارسال مهمان هیات «بعثت» بودم. آقای «نقش بند» نوحه خوان این هیات، متن یکی از اشعار جنجالی این هیات را که همان پارسال هم مخالفان نظام خیلی برایش حاشیه و سروصدا درست کرده بودندو رویش مانور داده بودند، از جیبش درآورد و برایم خواند. جالب این که بند بند این شعر را که از آن به عنوان یک شعر انتقادی نسبت به نظام معروف شده است، با فرمایشات رهبری پیوند می داد و توضیح می داد که از کدام فرمایش رهبر انقلاب برداشت شده است.»

پهلوانیان، این را هم می گوید که متفاوت خوانی هیات های یزدی، مربوط به این سه چهارسال اخیر نیست و قدمتی چندین ساله دارد:«این که هیات های شهر یزد، در دو سه سال اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، به دلیل گستردگی و ظرفیت فضای مجازی است. وگرنه هیات هایی بودندکه ازسالهای پیش از انقلاب نیز، شعرهای انقلابی تری را می خواندند و پس از پیروزی انقلاب نیز این تفاوت را می شد در اشعارشان دید. مثلا اوایل سال 70 که من جوان بودم، برای خودم جالب بود که مضمون شعرهای هیات بعثت، تازگی دارند.متفاوت تر از بقیه هیات ها است.»

هیات باغ گندم، همیشه جزو مطرح ترین هیات های یزد بوده است که مردم دوست داشتند شعرها و نوحه هایشان را بشنوند. گاهی حتی آنها را ضبط می کردند و بارها می شنیدند. حدود 5-6 هیات در یزد هستند که همیشه مشی معقول و رو به جلویی داشته اند. هیات هاییکه اصیل، متین و هنرمندانه نوحه خوانی می کنند و همیشه به واسطه همین ویژگی ها پرجمعیت هستند.

روایت مطالبه 30 میلیون تومانی برای نوحه خوانی

حاج «محمدجواد فارغی یزدی» رییس انجمن گسترش فرهنگ حسینی یزد است. انجمنی مردم نهاد که یکی از وظایفش هماهنگی و نزدیک نگه داشتن هیات ها به یکدیگر و تنظیم برنامه های آنهاست.

فارغی درباره پیشینه عزاداری یزدیان به «صبح نو» می گوید:«یزد یکی از پیشگامان برگزاری مراسم روضه و عزاداری در ایران بوده است. شهری که سالها مفتخر به لقب حسینیه ایران بوده و هنوز هم همین طور است. شما هرساعتی از روز که وارد شهر شوید و سراغ مجلس روضه را بگیرید، دست کم چهار مجلس روضه در منازل، حسینیه ها و تکایا را به شما معرفی می کنند. روضه هایی که هرروز از حدود ساعت 6 صبح آغاز می شود و تا نیمه شب ادامه دارد.»

او درباره حاشیه های پیرامون چند هیات یزدی در شبکه‌های اجتماعی هم می گوید:«هیات های یزد، از قدیم هیات های صاحب نام و شاخصی بوده اند. در هرحال بعضی شعرها جنبه اجتماعی دارند و ممکن است حتی در برخی موارد انتقاد آمیز هم باشد. اما بعد از چهل سال کار کردن و خدمت در دستگاه سیدالشهدا و همراهی با هیات ها، انصافا چیزی که رنگ و بوی مخالفت با نظام و رهبری باشد را هیچ وقت ندیده ام.»

فارغی البته از رقابت هیات ها برای جذب مخاطب جوان هم این‌طور سخن می گوید:«هیات ها هم هزینه می کنند برای شعر و آهنگ و نوحه خوان. حتی در سالهای اخیر، این هزینه ها برای بهتر دیده شدن، سبب ایجاد رقابت بین هیات های یزد هم شده است. به هرحال، جوان‌ها نوگرا هستند. هیات های جوان پسند هم برای رقابت و جذب مخاطبف هزینه های سنگینی می دهند. اما عموم مردم که برای عزاداری به هیات های یزد می آیند، نوحه‌های سنتی و عزاداری مردمی را می پسندند.»

او درباره مطالبه عجیب یکی از نوحه خوانان این شهر برای مداحی در هیات هم این‌طور سخن می گوید:«نوحه خوان هیات ما که از اول هم در هیات ما رشد کرده بود، امسال رقم 30 میلیون تومان را برای نوحه خوانی در هیات طلب کرد که البته ما قبول نکردیم. به اش گفتم ما نوحه خوان هایی داشتیم و داریم که خودشان هزینه می دهند برای هیات.نوحه می خوانند و خرج می دهند و می آیند پای دیگ. برای همین اصلا پرداخت چنین هزینه های سنگینی برایمان تعریف نشده است و بنابراین پیشنهاد آن نوحه خوان را نپذیرفتیم و با نوحه خوان دیگری ادامه دادیم.»

رییس انجمن گسترش فرهنگ حسینی یزد، با دفاع از ممیزی شعرها توسط سازمان تبلیغات اسلامی هم می گوید:«سازمان تبلیغات وظیفه ای دارد و حقی که باید انجام دهد. آن هم نظارت بر اشعار و محتواهایی است که در هیات ها ارایه می شود. بعضی شعرها واقعا مشکل دارند. اصلا با مقاتل منطبق نیستند و واقعیت ندارند. از نظر شعری و محتوایی. سازمان تبلیغات حق دارد اجازه انتشار و خواندن چنین شعرهایی را ندهد. چرا که این اشعار و آهنگ‌ها نباید از حالت حزن و مرثیه خارج شود و باید منطبق با واقعیت و مقاتل معروف باشد که خدای نکرده در ذهن مردم، خلاف واقعیتی شکل نگیرد.»

پشتیبان نظام و رهبری می مانیم

آقای «حاج حسین عزآبادی» سرپرست هیات «بعثت» یزد است. او درباره محبوبیت سالهای اخیر این هیات و بازنشر کلیپ‌های نوحه خوانی از این هیات، به «صبح نو» می گوید:«قدمت هیات بعثت در یزد به چندین دهه پیش بر می گردد. صحبت این سالها نیست. این هیات از همان ابتدا، پایه و اساسش را بر انقلابی بودن و فعالیت فرهنگی و مذهبی گذاشته بود. در دوران مبارزه مردم برای پیروزی انقلاب اسلامی هم هیات بعثت، هیاتی سیاسی و انقلابی بود. الان هم به فراخور شرایط روز، جنبه اجتماعی اشعار و نوحه‌ها را تقویت کرده‌ایم.»

او با اشاره به بعضی اظهارنظرها درباره نوحه‌های کنایه دار خوانده شده در این هیات می گوید:« سابقه ما مشخص و روشن است. سالها پیش از این، رهبر انقلاب از هیات بعثت تقدیر کردند و همین الان هم می دانیم که عملکرد این هیات مورد تایید ایشان است. سالهاست که خط مشی ما یکی است و بر پایه همان جلو می رویم. بنابراین، شایعه هایی که درباره مخالفت و انتقاد این هیات از نظام می شود را به شدت رد می کنم. ما در هیات بعثت برای پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس خیلی زحمت کشیده ایم و آرمانهایمان را هیچ وقت فراموش نخواهیم کرد و همیشه پشتیبان رهبری و نظام هستیم.»

اهل کنایه سیاسی نیستیم

اما یکی از خبرسازترین نوحه های خوانده شده امسال، نوحه ای بود که با مطلع «همه جا نوحه و ستم/همه جا ناله و عزا» منتشر شد. نوحه ای که بعضی‌ها آن را نوحه ای کنایه دار به نظام خوانده بودند. سرپرست هیات «کوچه بیوک یزد» درباره این مداحی جنجالی منتشر شده از این هیات، حرف‌های جالبی را با «صبح نو» در میان می‌گذارد. او می گوید:« جذاب بودن . به روز بودن شعر و آهنگ نوحه، همواره برای ما اهمیت دارد. اما هیچگاه به دنبال اشعار سیاسی و کنایه دار نرفته ایم و با آن مخالفیم.»

آقای «محمدحسین علمدار» با اشاره به این که اجرای این شعر و نوحه خوانی، «بدون هماهنگی» بوده است می گوید: « سالهای قبل، شعر نوحه خوانی را خودمان تهیه می کردیم. اما امسال، شاعر این شعر، آن را به مداح داده بود.شعر این نوحه را که دیدیم، قرار گذاشتیم با توجه به محتوای کنایه دار آن و برداشت‌هایی که ممکن است از این شعر شود، آن را از برنامه اجرا خارج کنیم. در روز اجرا هم از همان ابتدا اشعار قدیمی و سالهای گذشته هیات خوانده شد. اما به یکباره مداح، بدون هماهنگی شروع به خواندن این شعر کرد. شعری که از اول هم مورد تایید ما نبود و به نظرم خواندنش، کار اشتباهی بود.»

آقای علمدار معتقد است هیات عزاداری، جای گوشه و کنایه های سیاسی نیست:«درست است که جذاب بودن شعر و آهنگ برایمان اهمیت دارد. اما هیات کوچه بیوک همواره از سوء استفاده سیاسی از مجلس سیدالشهدا علیه السلام و کنایه زدن های سیاسی در اشعار دوری کرده و می کند. بنابراین، این شعر و اجرای آن مورد تایید ما نبود و بعد از برنامه هم از مداح خواستیم که دیگر سراغ شعرهایی که برداشت های کنایی و سیاسی از آن خواهد شد، نرود.»

کلاس اولی های عزاداری ایراد بیجا نگیرند

سرپرست هیات «شیخ داد» یزد هم در گفت و گو با «صبح نو»، ضمن رد «سیاسی بودن اشعار» در نوحه خوانی‌های این هیات، آن را ناشی از «برداشت های متفاوت» افراد می داند. آقای «محمد دهقان» می گوید:« قیام امام حسین علیه السلام، هدفش مشخص بوده. کار هیات عزاداری هم مشخص است. کار ما تبیین قیام عاشورا و یاداوری مصیبت هایی است که امام حسین و یارانش در این راه تحمل کرده اند.»

او با کنایه به بعضی برداشت‌های سیاسی از نوحه‌های اخیر این هیات می گوید:«آنهایی که به این نوحه ها برچسب سیاسی می زنند، مثل کلاس اولی هایی می مانند که تازه وارد مدرسه شده اند. در حالی که ما سالهاست در این مسیر، لیسانس گرفته ایم. شعرهای نوحه های ما نه کنایه دارند و نه ایرادی. ما مسوول تفسیر بقیه نیستیم. اما تعهد هیات شیخ داد به نظام جمهوری اسلامی سالهاست که ثابت شده است.»

او، استفاده از نوحه خوان خوب را هم یکی از دلایل شهرت هیات شیخ داد می داند و می گوید:« نوحه خوان هیات ما آقای بامداد فلاحتی که جای پدرش را هم گرفته است، از خوانندگان مشهور است و همین سبب شده است که جوانان بیشتر به سمت هیات ما جذب شوند.»

با پایان پوشش رسانه‌ای مراسم عزاداری در هیات ها و شهرهای مختلف، به ظاهر موج رسانه ای بازنشر کلیپ هایی که عده‌ای ان را در انتقاد از نظام جمهوری اسلامی ایران می دانند، پایان خواهد یافت. اما شهر یزد که این روزها بیشتر از همیشه در مرکز توجه است، همچنان حسینیه ایران باقی خواهد ماند و هیات های اصیل و قدیمی این شهر که گاه سابقه شان به بیش از دویست سال نیز می رسد، همچنان بی اعتنا به حاشیه ها، به روند عزاداری همه ساله و منظم خود ادامه خواهند داد.