هر آنچه باید درباره یک جلسه مشاوره خوب بدانید/ چه وقت به مشاور مراجعه کنیم؟

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- نیره حسینی - از قدیم می‌گفتند «در هر سری عقلی است» و هر عقلی از منظری به مسائل نگاه می‌کند. اصطلاح «خرد جمعی» هم برای بسیاری از ما آشناست. این تعابیر همه حکایت از اهمیت موضوعی به نام همفکری و مشورت دارد. از آن جا که انسان به ویژه انسان امروز، پدیده‌ای بسیار پیچیده است و در زندگی با انواع و اقسام مسائل ریز و درشت دست و پنجه نرم می‌کند، نیاز به مشورت برای اتخاذ تصمیم درست روز به روز بیشتر خودش را نشان می‌دهد. از تربیت یک الف بچه بگیرید تا ازدواج و انتخاب رشته، انتخاب شغل، شیوه رویارویی با مسائل مختلف، ارتباط با دیگران، غلبه بر ترس‌ها و استرس‌ها، ارتباط با همکار و رئیس، تعامل با خانواده همسر و .... قطعا موارد زیادی را می‌توان به این فهرست اضافه کرد. با وجود دامنه گسترده‌ای از موضوعات، انجام یک مشاوره درست چه ویژگی‌هایی دارد؟ از چه زمانی شروع می‌شود؟ چه کسی صلاحیت ارائه مشاوره را دارد؟ برای چه موضوعاتی به چه کسانی باید مراجعه کرد و ....

همه این سوالات بهانه‌ای شد تا پرونده امروز «زندگی سلام» را به امر خطیر و حساس مشاوره اختصاص بدهیم و فکر می‌کنیم با توجه به گسترش قابل توجه مراکز مشاوره در جامعه و توصیه‌های روزافزون برای بهره‌مندی از خدمات تخصصی این مراکز باید آگاهی‌هایمان را نسبت به آن‌ها بیشتر کنیم. به خصوص این که مراجعه به مشاور غیر از زمان زیادی که می طلبد مستلزم هزینه زیادی هم هست لذا باید بهینه و خوب از این خدمات استفاده کنیم. پس با ما همراه باشید...

در جلسه مشاوره چه می گذرد؟

یک مشاور کارآمد و روان شناس متخصص در اولین جلسه مشاوره، هدف شما را از آغاز این فرآیند می پرسد و توضیحات لازم را درباره جلسات به شما می دهد. او خودش را معرفی می کند و سطح تحصیلی و تخصص اش را بیان می کند، زمان و مدت جلسات را به شما اعلام و از میزان هزینه ها آگاهتان می کند و این امر در واقع قراردادی نانوشته، اما معتبر و تعیین شده بین شما و وی خواهد بود. زمان استاندارد یک جلسه مشاوره 45 دقیقه است که البته در برخی موارد و معمولا با حضور درمانگران حرفه ای بسیار توانمند در مدت 30 دقیقه نیز انجام می شود؛ در مواردی نیز به تشخیص مشاور تا یک ساعت می تواند ادامه یابد.

کارهایی که نباید انجام دهید

برای هر موضوعی به هر مشاوری مراجعه نکنید. متأسفانه یکی از مسائلی که در مراکز مشاوره کمتر به آن توجه می‌شود این است که افراد به اولین مشاوری که وقت خالی دارد، ارجاع داده می‌شوند در صورتی که کار عقلانی‌تر آن است که هر مشاوری سعی کند در موضوعی که در آن تبحر بیشتری دارد، مراجع بپذیرد و مراجع نیز نسبت به حقوق خود حساس باشد و به مشاوری که در آن زمینه دارای تجربه و کارآمدی لازم است، مراجعه کند.

مقایسه نکنید. در سال‌های گذشته 2 بانوی بسیار سالخورده را می‌شناختم که وقتی از دکتر برمی‌گشتند میزان داروهای خود را با هم مقایسه می‌کردند و اگر داروهای یکی کمتر از دیگری بود؛ بنا را بر این می‌گذاشتند که دکتر خوبی نبوده است و گاهی فراتر از این با بیان این که این قرصی که می‌خورم خیلی خوب است آن را به دیگری تعارف می‌کردند! مشاوران و روان‌شناسان از رویکردهای مختلفی استفاده می‌کنند که شیوه کار آن‌ها را متفاوت می‌کند؛ بنابراین فکر نکنید مثلا اگر مشاوری به دوست یا آشنای‌تان تکلیف داده است ولی مشاور شما این کار را نکرده است، پس مشاورتان بی‌تجربه است.

قضاوت نکنید. جمله‌ای که بسیاری از افراد بر زبان می‌آورند این است رفتم پیش مشاور پولی هم دادم هیچی نگفت فقط من حرف زدم! این اتفاق بسیار رایج است. تا شما سخن نگویید، تا مشاورتان در احوال، رفتار، احساسات و گفتار شما تأمل نکند، چطور به کشف درون شما بپردازد؟ شاید جلسات بسیار مداومی به همین وضع و منوال بگذرد و شما تنها گوینده جلسات مشاوره‌ای تان باشید ولی مطمئن باشید تمام این مسائل در تیررس نگاه کارشناسانه مشاورتان قرار می‌گیرد و از آن به نفع خودتان برای رسیدن به هدف استفاده می‌شود.

عجله نکنید. گاهی موضوعات شخصیتی بسیار زمان‌بر هستند. کسی را می‌شناختم که نزدیک به 7 سال برای درمان وسواس شدیدی که از کودکی او را رنج می‌داد به مراکز مشاوره رفت و آمد کرد و البته سرانجام به نتیجه رسید و از دست این عذاب پرفشار رهایی یافت. فرآیند روان‌شناختی به ویژه با رویکردهای تحلیلی بسیار زمان‌بر است ولی نتایج آن تمام خستگی سال‌های عمرتان را رفع می‌کند.

هر چیزی را برای دیگران تعریف نکنید. اجازه دهید جلسات مشاوره‌ای که ویژه شماست و کسی از آن خبر ندارد، بین شما و مشاورتان باقی بماند و از جزئیات و گفته‌های‌تان در آن جلسات برای دیگران سخن نگویید. این کار احترام به خودتان است.

از برون‌ریزی احساسات و هیجانات تان جلوگیری نکنید. راحت باشید. اگر نیاز دارید گریه کنید بدون خجالت این کار را بکنید و درباره آن با مشاورتان صحبت کنید.

چطور یک مشاور خوب را شناسایی کنیم؟

مشاوره و روان شناسی نیز مانند هر تخصص و حرفه دیگری، دارای محاسن و آسیب های احتمالی است!

همان طور که پزشکان از تجربه های مختلفی برخوردارند و ممکن است برخی از آن ها از تجربه کافی برخوردار نباشند یا در تشخیص بیماری اشتباه کنند یا کارآمدی لازم را نداشته باشند، در بین مشاوران و روان شناسان هم، چنین احتمالاتی وجود دارد؛ بنابراین بهتر است پیش از آغاز فرآیند مشاوره، مشورت ها و بررسی های لازم را برای انتخاب مشاور مناسب صاحب تجربه انجام دهید. برای این کار می توانید:

از افراد مطلع بپرسید. کسانی هستند که به دلیل رشته تحصیلی شان در زمینه های مربوط به روان شناسی یا به دلیل فعالیت های اجتماعی، آموزشی و تربیتی، کارشناسان این حوزه را در شهر شما به خوبی می شناسند و می توانند فرد مناسب را به شما معرفی کنند.

به فهرست سازمان نظام مشاوره و روان شناسی مراجعه کنید. قابل ذکر است در سایت این سازمان آدرس مراکز دارای مجوز رسمی در شهرها و شهرستان های مختلف درج شده است. بهتر است بدانید این سازمان در مناطق مختلف کشور، شورایی دارد که اعضای آن طی انجام مراحل انتخاباتی تعیین می شوند. این شورا به نمایندگی از سازمان مذکور، مسئولیت رسیدگی به مسائل مختلف مراکز مشاوره و کارشناسان مربوطه را به عهده دارد و می تواند مرجعی مطمئن برای راهنمایی های مورد نیازتان باشد. آدرس و نام اعضای شوراهای استان ها نیز در سایت این سازمان قابل مشاهده است.

افرادی که در موضوع مشابه مورد نظر شما به مشاور یا روان شناس مراجعه کرده اند و از فرآیند طی شده راضی هستند نیز می توانند یکی از منابع مناسب برای شناسایی کارشناس مورد نظرتان باشند.

چه وقت به مشاور مراجعه کنیم؟

مشاوره دقیقه 90 و در بحرانی ترین شرایط، اگرچه گاهی می تواند امیدبخش یا آرامش دهنده باشد ولی قطعا نمی تواند معجزه کند چون اصلا اعجاز در شرح وظایف مشاوران تعریف نشده است! مشاوره ای می تواند شما را با نتایج موثر روبه رو کند که در زمان مناسب و معقول شروع شده باشد.

زمان یک مشاوره مؤثر قطعا بعد از جلسه خواستگاری و پیش از گفتن یا گرفتن جواب بله نیست!

زمان یک مشاوره نتیجه بخش قطعا پس از فرار نوجوان از خانه نیست!

زمان یک مشاوره اثرگذار قطعا پس از تهدیدهایی که نثار جوان تان کرده اید، نیست!

زمان یک مشاوره کارآمد قطعا پس از رسیدن به آستانه طلاق از همسرتان نیست!

پس کی زمان آغاز فرآیند مشاوره است؟

کافی است کمی به عنوان این موضوع بیندیشیم. مشاوره بر امر مشورت و راهنمایی تمرکز دارد و بیشترین قابلیت ها و نتایج آن در جنبه پیشگیرانه ظهور و بروز می کند؛ البته امر روان درمانی مثل رفع و درمان اختلالات خاص روانی موضوع دیگری است.

اگر می خواهید با بحران روبه رو نشوید یا شرایط بحرانی کمتری را تجربه کنید و واقعا از نتایج عملی خدمات روان شناختی بهره مند شوید، باید بسیار پیشتر از مواجهه با مشکلات، وارد فرآیند مشاوره شوید؛ در واقع روان شناسی و خدمات مشاوره ای به شما کمک می کند به شناخت درستی از خودتان دست پیدا کنید و دریابید چه مسائل و نیروهایی در درون شما وجود دارد که افکار، احساسات و رفتارهای تان را هدایت می کند، درناخودآگاه تان چه می گذرد؟ این نکته را هم بدانید هر چه بیشتر بتوانید به حریم ناخودآگاه تان راه یابید، بهتر و بیشتر می توانید گره ها و فشارهای درونی تان را شناسایی و رفع کنید؛ به شما قول می دهیم بعد از این مرحله است که انگار چشم های تان به دنیای جدیدی باز می شود و تازه می فهمید بدون آن که آگاه باشید و احساس کنید یا حتی فکرش را بکنید با چه فشارهای بیهوده ای زندگی می کردید و به قول معروف یک عالمه احساس سبکی می کنید و با کشف نیروهای درونی تان انگار یک کوله بار سنگین را از روی دوش تان برمی دارید.

خب حالا برای رسیدن به چنین مرحله خوشایندی که باعث می شود شما هم سالم تر و هم اخلاقی تر زندگی کنید، از همین امروز تصمیم بگیرید با یک روان شناس مجرب، متخصص و متعهد وارد گفت و گو شوید. لازم نیست حتما پای مشکلی درمیان باشد، شما برای تحلیل شخصیت و روان خود می توانید جلسات مشاوره ای را آغاز کنید. در یک فرآیند مشاوره ای شما به کمک متخصص، می توانید با شناسایی الگوی شخصیتی خود، نقاط ضعف و قوت تان و همچنین تله های روان شناختی را که ناخودآگاه شما را به سمت اشتباهات رفتاری و تکرار اتفاق های نامناسب می کشاند بشناسید و بر آن ها چیره شوید.

آموختن مهارت های لازم به صورت موثر نیز یکی دیگر از نتایج این جلسات است.

مهارت هایی که به شما کمک می کند ارتباط درست با خود، خانواده و دیگران برقرار کنید و دیگر حسرت موفقیت ها و ویژگی های مثبت شخصیت دیگران را نخورید و بتوانید در موقعیت های مختلفی که در آن قرار می گیرید شرایط را به خوبی مدیریت کنید.

مذاکره های موفق داشته باشید، جرأت مواجهه با موضوعات یا افرادی را که از رویارویی با آن ها فرار می کنید پیدا کنید، در گفت و گوهای ازدواج تان بر پایه منطق و احساسات سالم وارد عمل شوید و .....

نکاتی درباره رابطه مراجعه کننده با مشاور

رابطه درمانی یا رابطه مراجع با مشاور برای هر فردی متناسب با ویژگی های شخصیتی وی به گونه ای شکل می گیرد که تمام بار درمان یا تحلیل بر دوش همین رابطه است. بر این اساس توصیه می شود جز با مشاور امین خود با شخصی دیگر، درباره آن گفت و گو نکنید. اما اگر نسبت به این رابطه مشاوره ای دچار تردید، سوال یا هر گونه شبهه ای شدید، می توانید با مدیرفنی مرکز مشاوره درمیان بگذارید و از وی راهنمایی بخواهید.

گاهی رابطه درمانی مناسب با وجود تلاش طرفین بین یک مشاور و مُراجع شکل نمی گیرد که دلایل خاص خود را دارد، مثلاً مشاور احساس می کند تخصص و توانایی لازم را برای موضوع مورد نظر ندارد، معمولا در چنین شرایطی خود مشاور از مراجع می خواهد به یکی دیگر از همکارانش مراجعه کند و ممکن است شخص خاصی را هم معرفی کند و گزارشی از فرآیند طی شده را به کارشناس جدید ارائه کند.

این را هم بدانید، مشاور یک انسان معمولی مثل دیگران است؛ یعنی تنها به این اعتبار که دارای مدرک تحصیلی در یکی از شاخه های روان شناسی است نمی توان تمام و کمال همه چیز را به او سپرد مگر بر اساس آن چه قبلا گفتیم از تخصص و تعهد او مطمئن شوید. در این بین احتمال خطای رفتاری و اخلاقی هم از سوی وی وجود دارد، باز هم در صورت مواجهه با هر پیشنهاد نامعقول یا سوال برانگیز، موضوع را با مدیر فنی مرکز در میان بگذارید.

کارهایی که شما باید انجام دهید

پیش از این گفتیم باید با تحقیق و بررسی‌های لازم مشاور خود را انتخاب کنید؛ بنابراین بعد از آغاز جلسات می‌توانید به مشاورتان اطمینان کنید، از بیان مسائل شخصی‌تان به او نهراسید زیرا وی به منشور اخلاق حرفه‌ای و انسانی متعهد است و به عنوان امانت‌دار ِگفته‌ها و رازهای شما همراهی‌تان می‌کند و اجازه افشای اسرارتان را ندارد مگر در موارد بسیار خاصی که در منشور اخلاقی مشاوران آمده است.

تمرینات تان را انجام دهید. روان‌شناسان بر اساس رویکرد درمانی خود ممکن است تکالیفی را به شما بدهند، اگر واقعا می‌خواهید از هزینه و زمانی که صرف می‌کنید، نتیجه بگیرید، حتما آن‌ها را انجام دهید.

صادقانه سخن بگویید. یک مشاور به خود اجازه نمی‌دهد در هیچ زمینه‌ای درباره شما قضاوت کند و خود را موظف می‌داند با معیارهای خود شما را ارزیابی نکند و به دیدگا‌ه ها و اعتقادات‌تان احترام بگذارد؛ بنابراین صادقانه از احساسات و افکارتان با او سخن بگویید و اجازه بدهید، با کمک این اطلاعات به درون‌تان راه پیدا کند و تله‌های روانی‌تان را فاش سازد.

حتی کوچک‌ترین و بی‌اهمیت‌ترین مسائل را با مشاور درمیان بگذارید. گاهی این موضوعات ریز و بی‌اهمیت کلیدهای روان شما هستند.

به جلسات مشاوره پایبند باشید. معمولا روز و ساعت مشخصی برای دیدار شما و مشاور تعیین می‌شود، حتما به آن پایبند باشید تا نتیجه بگیرید، در صورتی که نمی‌توانید در جلسه‌ای حضور یابید طبق قوانین مرکز مشاوره مورد نظر یا توافق اولیه خود و مشاور قبلا او را مطلع کنید.

تخصص های مختلف و مشاوران متنوع

یکی دیگر از نکات بسیار مهم در انتخاب مشاور، توجه به تخصص تحصیلی و تخصص حرفه ای اوست. اگر چه متاسفانه برخی مشاوران هر مراجع با هر موضوعی را می پذیرند ولی باید دانست، ممکن نیست هر کسی در تمام موضوعات تخصص و تجربه عمیق کسب کند. بهتر است بدانید شاخه های تحصیلی و تخصص هایی که اجازه می دهد فرد به عنوان مشاور در جامعه فعالیت کند، از چند زمینه تشکیل شده است.

مشاوره: 

این افراد در صورت دارا بودن صلاحیت های حرفه ای مورد تأیید در مقوله هایی مثل مشاوره ازدواج، مشاوره خانواده، برخی موضوعات مرتبط با مشاوره تحصیلی که به جنبه های روحیات فرد برمی گردد و راهنمایی های تخصصی در زمینه مهارت های مورد نیاز برای زندگی مثل ارتباط مؤثر و ... می توانند خدمات مشاوره ای ارائه بدهند و اجازه کار درمانی در سطح روان شناسان بالینی را ندارند بنابراین برای موضوعاتی مثل اختلالات شخصیتی، افسردگی، وسواس و ... بهتر است به آن ها مراجعه نکنید؛ مگر در سطوح بسیار ساده و معمولی و اگر موضوع، پیشرفته باشد مشاور دیگری باید انتخاب کنید.

روان شناس بالینی: 

این گروه در ارائه خدمات تخصصی بالینی و روان درمانی و مسائلی که به اختلالات یا مشکلات روانی مرتبط است، می توانند کمک کنند.

روان شناس تربیتی: 

کارشناسان این رشته نیز در خدمات بالینی و درمانی نمی توانند ورود پیدا کنند، ولی معمولا در زمینه ارائه مشاوره های تحصیلی و راهنمایی برای کسب مهارت های زندگی کمک های بسیار موثری می کنند.

روان شناسان کودک و نوجوان: 

به طور تخصصی به موضوعات کودک و نوجوان می پردازند و بسیار بجاست والدین برای بررسی مسائل کودک خود به این گروه مراجعه کنند نه به مشاوران و روان شناسانی که به گروه بزرگسال خدمات می دهند. اگر اصطلاح بازی درمان گر را هم شنیده اید به دسته ای از این متخصصان اطلاق می شود که با استفاده از بازی، به بررسی مسائل کودکان می پردازند.

روان شناس کودکان استثنایی: 

اگر بنا به رشته تحصیلی باشد این گروه تنها سر و کارشان باید با کودکان و نوجوانان استثنایی باشد ولی در حال حاضر این طور نیست و این متخصصان وارد خدمات مشاوره ای گسترده شده اند. کارآمدی آن ها به میزان تجربه و آموزش های حرفه ای است که با تلاش خود به آن دست یافته اند.

روان سنج: 

تنها اجازه دارند در انجام آزمون های روان شناختی و تحلیل آن که اهمیت زیادی در تشخیص های بالینی دارد، وارد شوند.

امیدواریم شاهد روزی باشیم که هر فردی در زمینه تخصصی خود به فعالیت بپردازد تا مراجعان نیز از زمان و هزینه های گزافی که در این مسیر پرداخت می کنند، احساس رضایت کنند.