اختلاف در رویت هلال ماه رمضان و یک ابهام مهم

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- مهدي مسايلي- همه ساله برای روئیت هلال ماه رمضان و همچنین هلال ماه شوال گروهی از رصدگران متخصص و زُبده که به احکام شرعی این مسئله نیز آشنایی دارند، از سوی دفتر مقام معظم رهبری مأموریت می‌یابند تا در سراسر کشور به رصد این امر پرداخته و سپس گزارش‌های خویش را به دفتر ایشان ارسال داشته، تا پس از جمع‌بندی این گزارش‌ها در آنجا، رأی نهایی به صورت اطلاعیه‌ای برای مردم کشور بیان شود.

اما با این حال، چند سالی است اطلاعیه‌هایی نیز از دفاتر بعضی مراجع معظم تقلید صادر می‌شود که با این گزارش‌ها تنافی داشته و آنها روزهای دیگری را به عنوان روز اول ماه رمضان و یا شوال اعلام نموده‌اند. بدیهی است که هر مرجع تقلیدی می‌تواند با دیگران در بحث روئیت هلال ماه رمضان و یا شوال اختلاف داشته باشد و نظری متفاوت با جمع‌بندی دفتر مقام معظم رهبری را بیان کند؛ اما بااین‌حال، نکته‌ای متناقض میان رأی و نظر فقهی این عده از مراجع، و اطلاعیه‌های صادره از دفاتر آنها وجود دارد که مقلدین آنها را دچار ابهام می‌کند. زیرا در رساله‌های بیشتر این مراجع که معمولاً همه‌ساله اظهارنظری متفاوت از دفتر مقام معظم رهبری دارند، آمده است که: «اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمی‌شود.» 

حاکم شرع در این فتاوای به معنای مجتهد جامع‌الشرایط و مرجع تقلید است، و عبارت این‌گونه معنا می‌شوند که حتی اگر خود این مراجع نیز حکم به اول ماه کنند، حکم آنها به عنوان حُجَتی شرعی لحاظ نمی‌شود، و مقلدین آنها باید از طُرُق دیگری که رساله‌ها آمده است، اطمینان به روئیت هلال ماه پیدا کنند. یعنی اینکه یا:
1. خود آنها هلال ماه را ببيند
2. عدّه‌اى كه از گفتۀ آنان يقين (یا اطمینان) پيدا مى‌شود، بگويند ماه را ديده‌ايم و هم‌چنین است هر چيزى كه به واسطۀ آن يقين (یا اطمینان) پيدا شود 
3. دو مرد عادل بگويند كه در شب ماه را ديده‌ايم.
4. سى روز از اول ماه شعبان بگذرد كه به واسطۀ آن، اول ماه رمضان ثابت مى‌شود و سى روز از اوّل رمضان بگذرد كه به واسطۀ آن، اوّل ماه شوّال ثابت مى‌شود.

مسلم است که اطلاعیه‌های دفاتر این مراجع، افزون بر این‌که حکم شرعی مرجع تقلید نیز نیست، تنها در صورتی می‌تواند برای مقلدین آنها حجیت داشته باشد، که موجب یقین و یا اطمینان آنها شود. اما بااین‌حال، متن و ظاهر این اطلاعیه‌ها به‌گونه‌ای است که به مقلدین القاء می‌کند  که آنها باید حتماً بر طبق نظر دفتر مرجع تقلید خویش عمل نمایند، و روز دیگری را به عنوان روز ماه رمضان و یا روز عید فطر لحاظ کنند، حتی اگر آنها اطمینان بیشتری نسبت به اطلاعیه‌های دفتر مقام رهبری داشته باشند.

باید پذیرفت که رصد گسترده‌ای که توسط دفتر مقام معظم رهبری انجام می‌گیرد قابل مقایسه با رصدی که توسط دفاتر این مراجع صورت می‌گیرد، نیست. همچنان‌که اطلاعیه‌های صادره از دفاتر این مراجع نیز به منزله آن نمی‌باشد که خود این مراجع هلال ماه را دیده‌اند.

با این بیان، باید گفت این عده از مراجع معظم تقلید، یا باید در صدور اطلاعیه‌های دفاتر خویش تجدید نظر کنند و ظاهر این اطلاعیه‌ها را به گونه‌ای قرار دهند که این‌گونه القاء نکنند که حکم شرعی غیرقابل تخطی را بیان می‌کنند؛ و یا اینکه از فتاوای خویش عدول کرده و برای حکم حاکم شرع و حتی اطلاعیه‌های دفاتر خویش در اثبات روئیت هلال اول ماه حجیت قائل شوند.