گرد و خاک کاریکاتوریست جوان در صفحات اجتماعی

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- صادق دهقان منشادی- «مجید خسرو انجم» کارتونیست و کاریکاتوریست ایرانی متولد 57 در تهران و فارغ‌التحصیل رشته طراحی صنعتی است.  کاریکاتورها و تصویرسازی‌های خلاقانه او که در برخی مواقع در قالب عکس از کنار هم قرار دادن اشیای واقعی و کارتن روی صفحات اینستاگرام ظاهر می‌شود این روز‌ها دنبال کنندگان (Followers)  زیادی دارد. نام خسرو انجم با کشیدن دو کاریکاتور «روز پدر» و «گرد و خاک خوزستان» در شبکه‌های اجتماعی بسیار مورد توجه قرار گرفت. اما این کاریکاتوریست جوان بسیار ساده و بواسطه علاقه‌اش به تصاویر طنز مجلات دوران کودکی و نوجوانی جذب این رشته هنری می‌شود و پس از آن حتی در و دیوار خانه و گوشه دفتر و کتاب‌های درسی‌اش هم از علاقه او به کاریکاتور بی‌نصیب نمی‌ماند.  خسرو انجم هم اکنون سابقه چندین سال همکاری با نشریات و مجلات مختلف را در کارنامه هنری و کاری خود دارد و دیگر مانند گذشته به کاریکاتور به صرف یک سرگرمی‌ و علاقه شخصی نگاه نمی‌کند چراکه مخاطبان او در صفحات برخی شبکه‌های اجتماعی و نشریات کشور همواره منتظر کار‌های جدیدی از او هستند. مشروح مصاحبه ما را با این کاریکاتوریست در زیر می‌خوانید:

 آقای خسرو انجم در ابتدا مختصری درباره سابقه هنری و کاری خود توضیح دهید؟

کشیدن کاریکاتور را از سال 72 شروع کردم و از سال 74 این کار را در مطبوعات به صورت حرفه‌ای ادامه دادم. سال 82 در دوران تحصیل جشنواره‌ای با موضوع تبعیض در دانشگاه هنر برگزار شد که مسئولیت دبیری این جشنواره را عهده دار بودم. آخرین جشنواره داخلی که به عنوان کاریکاتوریست در آن شرکت کردم جشنواره‌ای بود که به موضوع آب و هوای تهران می‌پرداخت. پس از آن به دلیل جانبداری‌ها و مسائل غیر حرفه‌ای که به عقیده من در جشنواره‌های کاریکاتور در بحث داوری آثار اعمال می‌شد در هیچ جشنواره داخلی شرکت نکردم اما در بعد بین‌المللی در چند جشنواره در بلژیک، ایتالیا و امریکا شرکت و عناوینی را هم کسب کردم. اما با ورود به عرصه مطبوعات و درگیری بیشتر در این حوزه مجال چندانی برای حضور در جشنواره‌های دیگر نیافتم. به عنوان یک کاریکاتوریست مستقل که به جبهه و جناح خاصی متصل نیستم بسته به میزان مخاطب و تقاضای کاری در هر حوزه ای کار کردم و  تاکنون با مجلات  سروش، سه نقطه، روزنامه همشهری و ویژه نامه همشهری محله،  نشریه فکه، هفته نامه جیم روزنامه خراسان و دو هفته نامه آینده سازان، هفته نامه طنز پارسی و چند نشریه دیگر همکاری داشتم.

 چطور به کاریکاتور علاقه‌مند شدید و به این شغل هنری روی آوردید؟

همانطور که می‌دانید رشته دانشگاهی کاریکاتور در ایران وجود ندارد و هر کسی که در این حوزه کار می‌کند فارغ از رشته دانشگاهی و بواسطه علاقه شخصی است. نقاشی و طراحی من هم از دوران کودکی خوب بود و از طرفی بویژه نامه‌ها و مجلات طنز آن دوره علاقه داشتم. آن زمان تازه دوران جنگ تحمیلی به پایان رسیده بود و چند مجله و ویژه نامه طنز منتشر می‌شد. آن ایام مصادف با جام جهانی 90 ایتالیا و همچنین قهرمانی ایران در بازی‌های آسیایی 90 پکن بود. استاد جواد علیزاده کاریکاتوریست  در ویژه نامه‌های خاص جام جهانی کاریکاتورهایی را پیرامون وقایع فوتبالی منتشر می‌کرد که از دید من بسیار جالب توجه بود. سپس با انتشار مجلات طنز گل آقا، کیهان کاریکاتور و سروش نوجوان علاقه من به کاریکاتور بیشتر شد اما چیزی که باعث شد بیش از پیش عاشق این هنر شوم و قدم نخست را در این مسیر بردارم 5 قطعه کاغذ A4 بود که پدرم یک شب به همراه خود به خانه آورد. آن زمان امکانات مثل امروز نبود و برای دفاتر مدرسه بیشتر از کاغذ کاهی استفاده می‌شد و به یکباره دیدن برگه‌های سفید دو رو آنقدر برای من جذاب بود که از سر ذوق تا صبح نخوابیدم و فردای آن روز نخستین کاریکاتورم را کشیدم. فکر می‌کنم دی ماه 72 بود.

 فرآیند خلق یک اثر در ذهن یک کاریکاتوریست چگونه است، وقتی گفته می‌شود در مورد یک موضوعی کاریکاتور بکشید به چه ترتیب عمل می‌کنید؟

 بعضی از کاریکاتورها چند فریمی ‌است یا شرح دار و باید طنز کلامی‌ به کادر تصویری خاص بخورد و مفهوم آن را تقویت کند. در چنین کاریکاتورهایی کار قدری طولانی‌تر می‌شود. در مورد کارتن‌های موضوعی باید از زوایای مختلف به آن موضوع نگاه کرد. مثلا در حوزه محیط زیست می‌توان در مورد درختان یا آلودگی آب و هوا یا زباله‌های شهری طراحی کرد. من روی ایده‌هایی که در مورد همه این موارد به ذهنم می‌رسد فکر می‌کنم و اتود می‌زنم، یک دفعه از میان آنها یک مورد هم به لحاظ مفهومی ‌و هم طنز ایده بهتری دارد لذا آن را برگزیده و کامل می‌کنم. در مورد کاریکاتوریست‌ها به اصطلاح می‌گویند کاریکاتوریست باید عرق گیر و لباس ورزشی بپوشد و دور سوژه بدود تا جایی که ایده مناسب را بیابد.

 بیشتر چه زمان و حال و هوایی را برای کشیدن کاریکاتور انتخاب می‌کنید؛ مثلا وقتی شاد و سرحال هستید کار می‌کنید یا برای بیرون آمدن از بی‌حوصلگی به کشیدن کاریکاتور روی می‌آورید؟

گاهی اوقات که خاطر آدمی‌حزین و اندوهگین است ایده‌های بهتری به ذهن خطور می‌کند اما وقتی ذهن آماده‌ای داری و به لحاظ روحی در شرایط خوبی به سر می‌بری کارها شاد تر از آب در می‌آیند. در حالت اول اثر حاوی تفکر  عمیق است اما خنده ندارد و به نوعی می‌توان گفت اثر تلخ است اما در حالت دوم هم تفکر در اثر وجود دارد و هم کار خنده‌دار است. خودم به شخصه اوایل روز را برای ایده‌یابی انتخاب نمی‌کنم چراکه از نظر من مغز تازه فعالیت جدی تر خود را آغاز کرده و معمولا بعد از ظهر‌ها این کار را می‌کنم و صبح را به تکمیل ایده‌های قبلی یا رنگ و نقاشی آثار می‌پردازم.

 به عنوان یک کاریکاتوریست به چه تمی ‌برای کارتان علاقه دارید و آیا کاریکاتور سیاسی هم می‌کشید؟

من سعی می‌کنم تا حد امکان از کار سیاسی پرهیز کنم قدری این موضوع شخصی است. اما در مورد تم سیاسی زیاد فکر کردم و به این نتیجه رسیدم اگر می‌خواهم در حوزه سیاسی کار کنم بهتر است این کار در حوزه اقتدار ایران در منطقه باشد و سیاست در حوزه بین المللی را در راستای منافع کشور مد نظر قرار دهم اما از ورود به حوزه سیاسی در قالب حزبی و جناحی پرهیز می‌کنم.

 از طرفی اغلب آثارم در حوزه اجتماعی است و آن قدر در زمینه اجتماعی کاریکاتور کشیدم  که مغزم در این حوزه تراش خورده و فضای ذهنی من در این حوزه شکل گرفته و آثاری نیز که تاکنون از من مورد توجه مردم قرار گرفته به حوزه اجتماعی مربوط می‌شود.

 برای کشیدن یک کاریکاتور باید به موضوع آن علاقه مند باشید یا صرف اینکه بحث روز و مورد توجه جامعه باشد، کافی است؟

من می‌خواهم به این سوال این طوری پاسخ دهم؛ همزمان با روز پدر من کاریکاتوری را روی صفحه شبکه اجتماعی قرار دادم که بسیار هم مورد توجه قرار گرفت. مدام از من پرسیده می‌شد چرا درمورد روز مادر که چند روز قبل‌تر بود کاریکاتور نکشیدم. پاسخ ساده بود نتوانستم و به آن ایده و طرحی که می‌خواستم نرسیدم و به عبارتی دوست داشتم اما نشد. یا در مورد اثر مربوط به هوای بد خوزستان؛  این موضوع تقریبا در کشور موضوع روز است و بیشتر مورد توجه رسانه‌ها قرار دارد. ما مشکل گرد و غبار را پیشتر از این در استان سیستان و بلوچستان هم به دلیل خشک شدن دریاچه‌ هامون داشته‌ایم اما تا این میزان مورد توجه قرار نگرفت. در خصوص گرد و غبار خوزستان هم این ایده به ذهنم رسید ولی در مورد سیستان و بلوچستان این اتفاق رخ نداد و شاید بعدا رخ دهد.

  در زمینه کشیدن کاریکاتور سبک خاصی دارید بخصوص در صفحات اینستاگرام که اشیا واقعی را در کنار تصاویر طنز استفاده می‌کنید. قبلا چنین کاری شده بود؟

البته این سبک کار من بیشتر مربوط به آثارم در اینستاگرام است. البته نمونه‌های خارجی و داخلی هم داشته اما آنها بیشتر از اشیا به عنوان فرم استفاده می‌کنند مثلا سکه‌ای را روی کاغذ قرار می‌دهند و چند خط دور و برش می‌کشند و این‌ها در کنار هم یک خورشید را تشکیل می‌دهد ولی در کارهای من اشیا در مفاهیم واقعی خود استفاده می‌شوند مثلا سیب یا قفل معادل خودشان استفاده می‌شوند. البته بیشتر چنین آثاری در حوزه تصویرسازی فانتزی است اما لفظ کاریکاتور را در مورد برخی از آنها می‌توان به کار برد.

  بیشتر آثار شما در شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام  است چرا به ارائه آثارتان در این حوزه علاقه مند شدید؟

ناگزیر بودم. توسعه شبکه‌های اجتماعی اینترنتی دسترسی به اطلاعات و برقراری تعامل میان مخاطبان را تسهیل کرد و لذا در جلب توجه بسیاری از مردم به سوی خود از همان ابتدا موفق بود. من در زمینه حضور در شبکه‌های اجتماعی برای خودم مبنایی قرار دادم و آن هم فیلتر شدن آن است. چنانچه شبکه اجتماعی فیلتر شود دیگر از فردای آن روز وارد آن نمی‌شوم چراکه به هر ترتیب فیلتر شدن یک سایت به معنای غیر قانونی بودن آن است و به این معنی است که حاکمیت ورود به آن را منع کرده است. مثلا من از سال 88 که فیس بوک فیلتر شد دیگر وارد آن نشدم اما این اتفاق در خصوص اینستاگرام هنوز رخ نداده است و فیلتر نشده است.  از طرفی اینستاگرام فضای جدیدی پیش روی مخاطب قرار داده؛ چراکه مبنای استفاده از آن روی گوشی‌های موبایل است اما فیس بوک در وهله نخست برای استفاده در رایانه‌ها طراحی شده است و باید برای استفاده از آن به رایانه‌ها مراجعه کرد که همواره امکان پذیر نیست. از طرفی جار و جنجال در فیس بوک بیشتر است و من حوصله این حاشیه‌ها را ندارم اما در اینستاگرام یک لحظه مطلبی را به اشتراک می‌گذاری و آن می‌رود تا اتفاق بعدی. حسن دیگر اینستاگرام در دیده شدن آثارم است؛ چراکه اینستاگرام تصویر محور است. بر اساس آمار‌ها روزانه تعدادی از کاربران فیس بوک کم می‌شود اما در مقابل بر تعداد کاربران اینستاگرام افزوده می‌شود در حقیقت  امروز اینستاگرام به نوعی توئیتر تصویری در جهان مبدل شده و اقبال عمومی ‌در جهان به سمت آن است.