نقش مردم در حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)

به گزارش پارس مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم به مناسبت ۱۲ فروردین روز جمهوری اسلامی ایران، یادداشتی را درباره نقش مردم در حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره) قلمی کرده و در اختیار خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس گذاشته است که از نظر می گذرد.

امام خمینی (ره) با ایمان و اطمینانی که به مردم داشت به نقش مؤثر و تعیین کننده مردم در حکومت معتقد بودند و در این چند سال رهبری و هدایت امور، ایشان به این مهم اهتمام وافری داشتند لکن امام (ره) دموکراسی های غربی را که مدعی حکومت مردم بر مردم بودند را از اساس قبول نداشت و معتقد بودند که (شیوه) دموکراسی اسلام کامل تر از دموکراسی غرب است. (صحیفه نور، ج۴، ص۳۱۴)

به هر حال دیدگاه امام خمینی (ره) درباره نقش مردم در حکومت اسلامی را می توان در قالب چند عنوان آن هم به اختصار مطرح نمود:

۱. نقش مردم در تعیین سرنوشت کشور

امام خمینی (ره) جایگاه مردم در کشور را آن قدر مهم و اساسی می دانستند که حتی آنان با نقش حیاتی خود در تعیین سرنوشت کشور، می توانند آینده آن را رقم زنند.

امام (ره) می فرمودند: « سرنوشت هر ملتی به دست خویش است» و « هر ملتی باید سرنوشت خودش را، خودش تعیین کند» و « امروز است که تمام ملت در سرنوشت خودشان دخالت می کنند» (کلمات قصار امام خمینی، نشر آثار امام خمینی، ص۱۲۰ ۱۲۳) زیرا « امروز سرنوشت اسلام و سرنوشت مسلمین در ایران و سرنوشت کشور ما به دست ملت است» . (صحیفه نور، ج۱۲، ص۶ و ۷)

۲. نقش و دخالت مسئولانه مردم در اداره کشور

امام خمینی (ره) اعتقاد راسخی داشتند که: « مملکت باید با دست خود مردم، با دست خود اشخاص اداره بشود» (صحیفه نور، ج۱۰، ص۴۰) لذا درباره نقش و دخالت مسئولانه مردم می فرمودند: « امروز مسئولیت به عهده ملت است… باید همه بدانند که همه تان مسئولید» ، (صحیفه نور، ج۱۲، ص۶ و ۷) « همه مردم و همه هم مسئول هستند» (صحیفه نور، ج۹، ص۱۹۴) یعنی همه باید توجه داشته باشند که با وجود مسئولیت قانونی و رسمی عده ای از افراد در اداره کشور، کسی نباید درباره اداره کشور بی توجه باشد و از راه ها و طرق قانونی مردم نقش و دخالت مسئولانه خود را ایفاء نموده و نسبت به اداره امور کشور بی تفاوت نباشد و حتی در صورت انحراف مردم وظیفه دارند ورود پیدا نمایند (وصیتنامه سیاسی الهی امام، ص۱۵۸) و آن چه که مهم است این که بدانیم « یک کشوری وقتی آسیب می بیند که ملتش بی تفاوت باشد» . (کلمات قصار، ص۱۲۲)

۳. نقش نظارتی مردم

همان طوری که اشاره کردیم امام معتقد بودند که کشوری وقتی آسیب می بیند که ملت آن بی تفاوت باشند یعنی ملت همه باید حاضر باشند در مسایل سیاسی (کلمات قصار امام، ص۱۲۰ ۱۲۳) و با رشد آگاهی بر امور نظارت نمایند.

امام (ره) می فرمودند: « ملت باید الآن همه شان ناظر امور باشند، اظهار نظر بکنند در مسایل سیاسی، در مسایل اجتماعی، در مسایلی که عمل می کند دولت» (صحیفه نور، ج۱۳، ص۷۰) « ملت باید ناظر باشد به اموری که در دولت می گذرد» (صحیفه نور، ج۱۵، ص۶۰) یعنی نظارت همگانی مردم می تواند به عنوان نقش اساسی آنان کشور را از بسیاری انحرافات مصون دارد زیرا این نظارت ها هم در انتخاب صحیح مردم می تواند مؤثر باشد و هم این که مسئولان نظام را در برابر مردم پاسخگو می نماید.

۴. نقش مردم در حمایت و پشتیبانی از حکومت

امام خمینی (ره) می فرماید: « پشتوانه یک حکومتی ملت است، اگر یک ملتی پشتوانه حکومتی نباشد این حکومت نمی تواند درست بشود، این (حکومت) نمی تواند برقرار باشد» . (صحیفه نور، ج۱۱، ص۱۳۰)

امام خمینی (ره) در جای دیگر خطاب به مردم اظهار می دارند که « مهم این است که شما (ملت) ایستاده باشید و قائم به امر باشید و حکومت را از خودتان جدا ندانید و ننشینید به این که همه کارها را باید حکومت بکند» (صحیفه نور، ج۱۵، ص۱۰۰) همچنین ایشان معتقد بود که ملت تا در صحنه حاضرند این کشور آسیب نخواهد دید. (صحیفه نور، ج۱۵، ص۲۶۹)

بدین ترتیب با توجه به موارد فوق، در مجموع، دیدگاه امام خمینی (ره) درباره مردم این است که ایشان درباره مردم نقش خاص و پر اهمیتی قائل هستند که از آن تنها نمی توان تعبیر به مردم داری کرد بلکه می توان گفت در نزد امام و دیدگاه ایشان در واقع مردم نقش فاعلی را در تحقق حکومت داشته و به عبارتی نقش آنان به گونه ای است که باید گفت اراده مردم بر حکومت به شکلی تبلور یافته و خود را نشان می دهد و به قول حضرت امام (ره) با اراده ملت ها، اراده ای که تَبَع اراده خداست، اراده ای که برای خداست غیر ممکن ها ممکن می شود» (کلمات قصار امام، ص۱۲۱)

در عین حال نکته اساسی و پایانی این است که با وجود این که مردم و نقش آنان در حکومت از دیدگاه امام نقش اساسی و خاص است ولی مشروعیت حکومت باید از ناحیه خدا بوده و در این حوزه مردم به حکومت مشروعیت نمی دهند و به عبارتی باید گفت مشروعیت حکومت بر اساس آراء مردم نبوده و مشروعیت آن الهی است. لکن حکومت مشروع در عین حال با آرای مردم محقق می شود یعنی همان طوری که امام (ره) فرمودند: « تولّی امور مسلمین و تشکیل حکومت بستگی دارد به آرای اکثریت مسلمین» . (جایگاه مردم در نظام اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره) ، (تبیان، دفتر ۳۹) ، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام (ره) ، ص۹)