«بازرسي» و «بازجويي» خط قرمز توافق هسته‌اي/ بيانيه لوزان درمورد پروتكل الحاقي چه مي‌گويد

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- سعيد همتي- نگراني‌هاي جامعه از متن توافقنامه جامع هسته‌اي هر روز ابعاد تازه‌تري به خود مي‌گيرد تا آنجايي كه عصر روز گذشته جمعي از دانشجويان و ساير اقشار كشور تجمعي را با اخذ مجوز از وزارت كشور در ميدان فلسطين تهران برگزار كردند. 

نگراني‌ها از زماني آغاز شد كه جماعتي در كشور تلاش كردند اين اصل تصنعي را در جامعه نهادينه كنند كه توافق هسته‌اي با غرب پاياني خواهد بود بر تمام مشكلات اقتصادي و معيشتي مردم و تعديل خواسته‌هاي جمهوري اسلامي ايران در اين مسير مي‌تواند بهبود چشمگير اوضاع داخلي را به همراه داشته باشد. اما هرچه از زمان مذاكرات گذشت نه‌تنها چنين هدفي صورت واقعي به خود نگرفت بلكه مشكلات كشور در برخي حوزه‌ها هم دچار روند صعودي شد و از سوي ديگر در متن مذاكرات ايران و 5+1 هم مجموعه اتفاقاتي افتاد كه جامعه نسبت به آينده نظام و كشور به خصوص در بعد علمي و فناوري نگران شد. حال امروز پس از گذشت نزديك به 20 ماه مذاكره، افكار عمومي با پرسش‌هاي فراواني روبه‌روست از جمله اينكه سرنوشت پيشرفت و توسعه صنعت هسته‌اي كه با خون دانشمندان هسته‌اي پيوند خورده چه خواهد شد؟

تكليف دستيابي به غني‌سازي در اين حوزه چه خواهد شد با توجه به اينكه براي توليد دارو و پيشرفت در حوزه‌هاي مختلف و ازجمله كشاورزي نيازمند برداشتن گام‌هاي اساسي در اين حوزه هستيم؟

«بازرسي» و «بازجويي» خط قرمز توافق هسته‌اي
مذاكره‌كنندگان كشور مي‌توانند در نهايت عزت و اقتدار ملي را در مجامع جهاني تثبيت كنند و آن را استمرار ببخشند؟ چقدر محتمل است غربي‌ها مانند تحريم‌هاي صورت گرفته در طول سال‌‌هاي  اخير از اين به بعد به بهانه‌هاي واهي تحريم‌هاي جديدي را عليه ملت ايران انجام دهند و عرصه بين‌المللي را براي فشار به جامعه ايراني تنگ كنند؟ بازرسي از مراكز نظامي و دفاعي و جاسوسي از كشورمان چه سرنوشتي پيدا خواهد كرد؟

اينها بخشي از ده‌ها سؤالاتي است كه امروز ذهن مردم كشورمان را به خود مشغول ساخته و نگران از آينده مذاكرات نموده است، آن هم در جايي كه جمهوري اسلامي ايران به تمام تعهدات داده شده به درستي عمل كرده و طرف غربي نه‌تنها به وعده‌هاي خود عمل نكرده بلكه هر روز شرايط ويژه‌تري را براي دبه درآوردن فراهم مي‌كند و در هر تريبوني دست به تهديد و تحقير جمهوري اسلامي ايران مي‌زند. 

  نگراني رهبري از زياده‌خواهي امريكايي‌ها
 اما اين نگراني‌ها اواخر هفته گذشته با سخنان روشنگرانه رهبر معظم انقلاب وارد مرحله تازه‌تري شد و ابعاد نويي از مذاكرات هسته‌اي را پيش‌روي ملت نشان داد. ايشان در دانشگاه افسرى و تربيت پاسداري امام حسين(ع) فرمودند: «بازرسي‌ها، گفتيم كه اجازه نمي‌دهيم از هيچ‌يك از مراكز نظامي هيچ بازرسي‌اي از سوي بيگانگان صورت بگيرد.  مي‌گويند بايستي ما بياييم با دانشمندان شما مصاحبه كنيم يعني در واقع بازجويي كنيم. ما اجازه نمي‌دهيم به حريم دانشمندان هسته‌اي ما و دانشمندان در هر رشته‌ حساس و مهمي، اندك‌ اهانتي بشود. من اجازه نمي‌دهم بيگانگان بيايند با دانشمندان ما، با فرزندان برجسته و عزيز ملت ايران كه اين دانش گسترده را به اينجا رسانده‌اند، بخواهند بنشينند حرف بزنند. در دنيا هيچ عاقلي اجازه نمي‌دهد، هيچ دولتي اجازه نمي‌دهد؛ دانشمندانشان را مخفي مي‌كنند، نمي‌گذارند اسم‌هايشان را هم كسي بفهمد. دشمن پُررو و وقيح توقع دارد اجازه بدهند راه را باز كنند و بيايند با دانشمندان ما، با اساتيد ما، با محققان ما گفت‌وگو كنند، مذاكره كنند. درباره‌ چه؟ درباره‌ يك پيشرفت اساسي بومي علمي در كشور. اين اجازه مطلقاً داده نخواهد شد؛ اين را هم دشمنان بدانند، هم كساني كه منتظرند ببينند تصميم نظام جمهوري اسلامي چه مي‌شود، بدانند.»

ايشان در ادامه راه مقابله با دشمن را اينگونه بيان مي‌فرمايند: «مسئولان عزيز ما كه در اين ميدان با شجاعت حركت مي‌كنند، بدانند تنها راه مقابله‌ با دشمن وقيح، عزم راسخ و عدم انفعال است؛ اينها بايد بتوانند پيام ملت ايران و عظمت ملت ايران را در مذاكرات نشان بدهند. همه‌ ما – هر كدام و در هر جا - كساني هستيم كه به بركت انقلاب اسلامي اين توفيق را پيدا كرديم مسئوليتي داشته باشيم. پيشكسوت‌هاي شما - شما به‌عنوان يك جوان دانشجوي درس‌خوانِ داراي آرزوهاي بلند - در بخش‌هاي مختلف، همه‌ اينها اين افتخار را دارند كه براي نظام اسلامي، براي رسيدن به آن اهداف و آرمان‌هاي بلند دارند تلاش مي‌كنند؛ خدمتگزاري مي‌كنند؛ همه خدمتگزاريم؛ اين حقير هم خدمتگزار همه‌ شما هستم. همه‌ ما وظيفه داريم در مقابل زورگويي دشمن، در مقابل وقاحت دشمن، در مقابل توقّعات بيجاي دشمن و در مقابل توطئه‌هاي دشمن با كمال قدرت و استقامت بايستيم. 

    در حال رايزني براي تعيين مصاحبه‌شوندگان هسته‌اي هستيم!
سخنان رهبري با واكنش‌هاي متفاوتي در سطح داخلي و بين‌المللي مواجه شد كه در اين ميان واكنش مقامات امريكايي قابل تأمل بود. در يكي از اين واكنش‌ها سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا در سخناني چالش‌برانگيز اعلام كرد كه با تيم مذاكره‌كننده كشورمان درباره افراد و اماكن مورد نياز آژانس براي بازرسي در حال رايزني هستند. هارف به بيانيه لوزان و به محتواي گفت‌وگوهاي جاري نمايندگان هسته‌اي ايران و 5+1 اشاره كرد و گفت: «توافق ما بر اين اصل استوار است كه در صورت توافق نهايي، دسترسي‌هايي براي بازرسان آژانس ايجاد شود كه اين دسترسي‌ها شامل اماكن و افراد ايراني خواهد شد.»  وي افزود:«در زمينه دسترسي‌ها اگر به كف خواسته‌هاي خود نرسيم، توافقنامه‌اي را امضا نخواهيم كرد.»

هارف به بيانيه لوزان و به محتواي گفت‌وگوهاي جاري نمايندگان هسته‌اي ايران و 5+1 هم اشاره كرد و گفت:«در همكاري با ايراني‌ها در حال تهيه فهرستي از ابعاد نظامي احتمالي ايران هستيم كه افراد و اماكن مورد نياز بازرسان آژانس هم در اين مذاكرات روي ميز است؛ اين بحث بخشي از توافق ما و ايران در برنامه جامع اقدام مشترك بوده است.»
  
 بيانيه لوزان درمورد پروتكل الحاقي چه مي‌گويد
 تأكيدات هارف به بيانيه لوزان را بايد مربوط به اين بخش از بيانيه لوزان دانست كه آمده است: 

«مجموعه تدابيري براي نظارت بر اجراي مفاد برنامه جامع مشترك اقدام شامل كد اصلاحي 3.1 و اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي مورد توافق واقع شده است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از فناوري‌هاي مدرن نظارتي استفاده خواهد كرد و از دسترسي‌هاي توافق شده بيشتري از جمله به منظور روشن كردن موضوعات گذشته و حال برخوردار خواهد شد.»

آنگونه كه از متن بيانيه لوزان برمي‌آيد، در اين بيانيه تأكيد شده كه براي روشن شدن موضوعات گذشته و حال، بين ايران و 5+1 درباره دسترسي‌هاي بيشتر توافق صورت گرفته است. البته چارچوب اين دسترسي‌هاي فراتر از پروتكل مشخص نشده، اما براي روشن شدن ابعاد «دسترسي‌هاي بيشتر» كه همان دسترسي‌هاي فراتر از پروتكل است بايد به گزارش‌هاي آژانس رجوع كنيم، چراكه در گزارش‌هاي آژانس ابعاد اين بازرسي‌ها تشريح شده است. 
 
  نظر آژانس دراين رابطه چيست؟
 البته با مرور گزارش‌هاي فصلي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم ابعاد بازرسي‌هاي مورد نظر اين نهاد قيد شده است. در آخرين گزارش فصلي آمانو كه در تاريخ ۳۰ بهمن ۱۳۹۳ منتشر شد و بر اساس پاراگراف ۵۸، ۶۳و ۷۴، ايران بايد به همه سايت‌ها (سايت‌هاي هسته‌اي و غيرهسته‌اي كه تأسيسات نظامي نيز شامل آن مي‌شود)، اشخاص و پرسنل (شامل دانشمندان و افراد تأثيرگذار در صنعت هسته‌اي ايران)، تجهيزات و مواد و اسناد و اطلاعات مورد نظر كارشناسان آژانس اجازه دسترسي بدون تأخير بدهد. 

در ادامه پاراگراف ۵۸ گزارش آمانو مي‌افزايد: گزارش‌هاي قبلي مديركل مسائل باقيمانده مربوط به ابعاد نظامي احتمالي برنامه هسته‌اي ايران و اقداماتي را كه لازم است ايران براي حل و فصل اين مسائل انجام دهد مشخص كرده‌اند. آژانس كماكان نسبت به وجود احتمالي فعاليت‌هاي آشكار نشده مرتبط با امور هسته‌اي كه سازمان‌هاي نظامي مربوطه در آن دخيل بوده‌اند از جمله فعاليت‌هاي مرتبط با توسعه يك كلاهك هسته‌اي براي موشك، نگران باقي مانده است. ايران ملزم شده است تا به‌طور كامل با آژانس در زمينه همه موضوعات باقيمانده به‌ويژه آنها كه نگراني در مورد ابعاد نظامي احتمالي برنامه هسته‌اي ايران را بالا مي‌برد، همكاري كند كه اين امر شامل اجازه دسترسي بدون تأخير به همه سايت‌ها، تجهيزات، اشخاص و اسناد مورد درخواست آژانس است. 

البته بايد به اظهارات آمانو كه ۲۲ ارديبهشت در گفت‌وگو با سي ان ان مطرح شده هم اشاره كرد:«توافق هسته‌اي به كارشناسان آژانس، حق دسترسي به سايت‌هاي نظامي ايران را مي‌دهد. ايران در سند تفاهم لوزان به طور مشخص با اجراي قراردادي از آژانس موسوم به «پروتكل الحاقي» موافقت كرده است... در بسياري از كشورهاي ديگر ما گاه به گاه، هنگامي كه دلايل كافي داريم، درخواست دسترسي به سايت‌هاي نظامي را مطرح مي‌كنيم. چرا براي ايران اينطور نباشد؟ اگر ما براي دسترسي، دليل داشته باشيم اين كار را انجام مي‌دهيم و ايران اصولاً بايد آن را بپذيرد.»
 
  اوباما مصوبه كنگره را به قانون تبديل كرد 
از سوي ديگر روز گذشته باراك اوباما رئيس‌جمهور امريكا لايحه‌اي را امضا كرد كه به كنگره حق بررسي موافقتنامه احتمالي درخصوص برنامه هسته‌اي ايران را مي‌دهد. اين قانون به كنگره اين قدرت را مي‌دهد تا توافق هسته‌اي احتمالي با ايران را براي ۳۰ روز بررسي كند و مانع اقدام اوباما به لغو تحريم‌هاي كنگره عليه ايران طي آن دوره شود.

امضاي اين لايحه درحالي است كه باراك اوباما چند ماه پيش در نطق سالانه خود در كنگره امريكا از وتوي هرگونه اقدامِ بازدارنده عليه توافق هسته‌اي ايران خبر داده بود. رئيس‌جمهور امريكا بلافاصله پس از امضاي اين لايحه، با حضور در بزرگ‌ترين گردهمايي يهوديان امريكا، خود را يهودي‌ترين رئيس‌جمهور امريكا ناميد و گفت: من به توافقي علاقه‌مندم كه اسرائيل را امن‌تر كند. 

باراك اوباما گفت: توافقي كه ما تاكنون با ايران رسيديم، بخش‌هايي از برنامه هسته‌اي ايران را متوقف كرده يا به عقب بازگردانده است. ما اكنون به دنبال راه‌حل جامع هستيم و من يك توافق بد را نخواهم پذيرفت. همانطور كه من در مصاحبه با گولدبرگ گفتم، روي اين توافق نام من نوشته شده است. هيچ كس به اندازه من در اطمينان يافتن از اينكه اين توافق بتواند اهداف را برآورده كند، منفعت ندارد. 
  
 همه گزينه‌ها روي ميز است
در همين حال، هاآرتص هم بخش بيشتري از سخنان رئيس‌جمهور امريكا را در جشن ماه ميراث يهوديان امريكا منتشر كرد و به نقل از اوباما گفت: بخشي از اين تعهد (ميان امريكا و رژيم صهيونيستي) اين است كه امريكا و اسرائيل توافق دارند نبايد تحت هيچ شرايطي به ايران اجازه داده شود به سلاح هسته‌اي دست يابد و بحث فقط درباره نحوه دستيابي به اين هدف است و اين بحث درستي است. از همه شما مي‌خواهم نكات مهمي را به ياد آوريد. توافق كنوني با ايران تاكنون بخش‌هايي از برنامه هسته‌اي ايران را متوقف كرده يا به عقب بازگردانده است. ما اكنون به دنبال راه‌حل جامع هستيم و من يك توافق بد را نخواهم پذيرفت. 

وي افزود: همانطور كه من در مصاحبه اخير گفتم، نام من روي اين توافق نوشته شده است. هيچ كس به اندازه من در اطمينان يافتن از اينكه اين توافق بتواند اهداف را برآورده كند، نفع شخصي ندارد. من به دنبال توافق خوب هستم. من به دنبال توافقي هستم كه راه همه مسيرهاي ايران براي دستيابي به سلاح هسته‌اي را ببندد. توافقي كه موجب اعمال بازرسي‌هاي بي‌سابقه بر همه عناصر برنامه هسته‌اي ايران گردد؛ به طوري كه آنها نتوانند فريبكاري كنند و در صورتي كه آنها تلاش كنند فريبكاري كنند، ما فوراً خواهيم فهميد و تحريم‌ها فوراً بازخواهد گشت. توافقي كه امضا خواهد شد، اين چالش را به صورت طولاني مدت حل مي‌كند. به عبارت ديگر اين توافق، توافقي است كه جهان و منطقه از جمله اسرائيل را امن‌تر مي‌كند و توافقي خوب خواهد بود. من در اينجا نمي‌توانم تضمين دهم كه حتماً به اين توافق مي‌رسيم. اما اميدواريم و سخت در اين زمينه تلاش مي‌كنيم. اما تا درباره همه چيز به توافق نرسيم، با هيچ چيز موافقت نمي‌كنيم. باراك اوباما گفت: من به صورت شفاف گفتم براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي همه گزينه‌ها روي ميز است و روي ميز باقي خواهد ماند. علاوه بر اين، حتي اگر ما به توافق خوب برسيم، مسئله حمايت ايران از تروريسم، برهم زدن ثبات منطقه و تهديد عليه اسرائيل باقي مي‌ماند.

همانطور كه اشاره شد مقامات امريكايي تلاش دارند بخشي از اهداف خود مبني بر «بازرسي از مراكز نظامي و دفاعي» و «بازجويي» ‌از دانشمندان هسته‌اي را در متن‌ نهايي مذاكرات هسته‌اي گنجانده با اهدافي نظير اشراف به قدرت نظامي و دفاعي ايران، خرابكاري تأسيسات هسته‌اي و ترور دانشمندان اين حوزه كه چنين اهدافي لزوم هوشمندي تيم مذاكره‌كننده را بيش از گذشته مي‌طلبد.

با توجه به آنچه گفته شد انتظار مي‌رود مذاكره‌كنندگان كشورمان در تدوين و تنظيم توافقنامه جامع نهايت دقت و حساسيت را به خرج داده و از سوي ديگر اجازه ندهند بازرسان آژانس انرژي اتمي در قالب مواد اين توافقنامه با بازديد و بازرسي از مراكز دفاعي و نظامي امنيت كشور را زير سؤال برده يا به بهانه مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي از آنها بازجويي به عمل آيد آن هم در شرايطي كه برخي از منابع غير رسمي اعلام كرده‌اند طرف ايراني ليستي از دانشمندان هسته‌اي را در اختيار نهادهاي غربي ارائه داده‌اند.