گفتگوی ایران و عربستان؛ حل مشکل یا مانور تبلیغاتی؟

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- سعید ساسانیان- رصد، روابط ایران و عربستان طی روزهای اخیر دوباره به یکی از مسایل مورد بحث در رسانه ها تبدیل شده است. سخنان چندی پیش سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان در کنفرانس خبری مشترک با همتای آلمانی خود آغازگر دوباره بحث رابطه ایران و سعودی شد. الفیصل در این کنفرانس گفت که نیروهای ایرانی در سوریه اشغال گر هستند و ایران نه جزئی از راه حل مشکلات خاورمیانه که اساسا جزئی از خود مشکلات است.

مشابه این سخنان البته قبل ترها نیز از سوی او، برادرش ترکی الفیصل و سایر مقامات عربستان گفته شده بود اما آن چه این بار باعث جنجال شد، نه فقط این سخنان که تلاش های دیپلماتیک ایران برای بهبود روابط خود با ریاض بود که این سخنان را تعجب آور کرده بود.
با روی کار آمدن دکتر روحانی به عنوان رییس جمهور ایران، امیدها برای بهبود روابط دو کشور مهم خاورمیانه بیشتر شد. روحانی در همان روزهای ابتدایی ریاست خود از تنش زدایی سخن می گفت. طبیعتا همین رویه نیز از سوی وزارت خارجه پیگیری می شد. دکتر ظریف چندین بار به صراحت از ضرورت بهبود روابط گفت. او پس از سفر به برخی کشورهای عربی منطقه در دسامبر گذشته، در صفحه فیس‌بوک‌اش نوشت: «برای رایزنی و گفتگو با مقامات عربستان سعودی در هر زمان که برادران در عربستان آمادگی داشته باشند، آماده‌ایم و آن را به نفع دو کشور، منطقه و جهان اسلام می‌دانیم».

در چنین شرایطی، با همه چراغ سبزهایی که ایران برای عربستان روشن می کرد، حتی یک پیام مثبت علنی اما غیرمستقیم از سوی سعودی دیده نشد. آن ها همچنان بر شیوه های خونین  خود اصرار داشته و اعتقادی به گفتگو  نداشتند. اما در این میان ناگهان یک پیام مثبت عجیب نمایان شد. سعود الفیصل در ۱۳ می در پاسخ به خبرنگار رویترز که از روابط دو کشور پرسیده بود، گفت: «ما از سفر وزیر خارجه ایران به عربستان هر زمانی که صورت بگیرد استقبال می‌کنیم. ایران همسایه ما بوده و با یکدیگر رابطه داریم». این اظهار نظر البته همه را متعجب کرد. اما در این میان برخی تحلیل‌گران، بر این باور بودند که الفیصل صرفا برای ماندن در قدرت در شرایطی که آمریکا بر کاهش حمایت عربستان از افراطی‌گری اصرار داشت، این موضع را گرفته است.هرچه بود، در صحنه واقعیت، این پیام مثبت، نمودی عینی نیافت. سعودی ها به دلیل اینکه کشورشان میزبان نشست وزرای سازمان همکاری های اسلامی بود، ناچار بودند که از دکتر ظریف نیز دعوت به عمل آورند و این متفاوت بود از یک دعوت رسمی در یک ارتباط دوجانبه.

این فضا ادامه داشت تا  این‌که دکتر امیرعبداللهیان معاون وزیر خارجه ایران به عربستان رفت و بالاخره توانست باب گفتگو را با مقامات سعودی باز کند. حلاوت این خبر خوش اما دو روز بعد کم شد؛ عبدالله المعلمی نماینده پادشاه سعودی در سازمان ملل در گفتگو با شبکه العربیه گفت که ما هنگامی به ایران خوش‌آمد می‌گوییم که این کشور نقش مثبتی در منطقه ایفا کرده و در امور داخلی کشورهای عربی دخالت نکند! باز هم عربستان تن به بهبود روابط نمی داد. چندی بعد، در نیویورک، ظریف باز هم پیشقدم شد و به دیدار همتای سعودیش رفت. و حالا سعود الفیصل پاسخ این پیشقدمی ایران را هم داد و رسما نیروهای ایرانی در سوریه را اشغالگر خواند.
با این همه مشخص است که هر اقدام و موضع مثبت ایران برای بهبود رابطه با عربستان، با یک پیام منفی سعودی ها مواجه می شود. از سوی دیگر، شاید به برخی رفتارها و سخنان دیپلمات های ایران در قبال عربستان، انتقاد وارد باشد اما واقعیت این است ایران باید باب گفتگو با عربستان را باز کند. در شرایط کنونی موضع ایران به دلالیل متعدد منطقه ای، مقتدرانه است و لذا در گفتگوی احتمالی، از موضع بالاتر گفتگو می کند. با این حال، به نظر نمی رسد عربستان حاضر به گفتگو شود. به عبارت دیگر، ایران مقتدر به دنبال مذاکره است تا منطقه را آرام کند اما عربستان متضرر از گفتگو فرار می کند و ایران را متهم به اشغال گری و حتی حمایت از تروریسم می کند. جنس مشکلات ایران و عربستان به گونه ای نیست که با گفتگو و دادن امتیاز بر سر بحرین، عراق، سوریه، یمن و حتی لبنان حل شود.

در چنین شرایطی و با توجه به چرخش نسبی توازن قوا به نفع ایران، به نظر می رسد تاکید ایران بر گفتگو با عربستان با یک نگاه مصلحانه به منطقه و امت اسلام، می تواند در نهایت به نفع ایران تمام شود حتی اگر گفتگویی شکل نگیرد. تاکید بر گفتگو در عرصه تبلیغی و دیپلماتیک و ادامه دادن فعالیت های میدانی و حمایتی در جبهه مقاومت از سوی دیگر، می تواند شرایط مثبتی را برای ایران رقم بزند. تاکید بر گفتگو با یک استراتژی دقیق رسانه ای متناسب با داشته های ایران، می تواند چهره ای اهل گفتگو برای کاهش کشتار مسلمانان از ایران به نمایش بگذارد و تلاش های ایران برای گفتگو را به رخ آل سعود بکشد.

مخالفت صرف با گفتگوی ایران و عربستان از سوی برخی گروه های مذهبی و سیاسی داخلی، بدون توجه به دستاوردهای تبلیغی دعوت به این گفتگو (که بعید است صورت بگیرد) چندان راهگشا نیست هر چند می توان در انتقاد از رفتارها و سخنان دیپلمات ها در مواجه با گستاخی سعودی ها مطالب بسیاری گفت.