درختان مقدس

یا در مناسبت های مختلف افراد زیادی برای طلب شفا یا گرفتن حاجت در پای آن قربانی کرده باشند. درختانی که اگرچه در پاره ای اوقات هاله ای از خرافه، آنها را در بر گرفته است اما از جنبه های مختلف بسیار با اهمیت هستند.

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، بارها به کارکردهای زیست محیطی درخت و نقش آن در تولید اکسیژن، ایجاد اعتدال در آب و هوا و چرخه طبیعی حیات و فواید آن در استفاده از میوه، برگ و صمغ بارها اشاره شده است و کم تر پیش آمده که به نقش درخت در باورهای عامه، ادیان، اساطیر و تاریخ پرداخته شود.

درخت مظهر قدرت وجود خداوند است و از این رو در آیین های کهن مورد پرستش قرار گرفته که یک بعد روحی است. همچنین دیر زیست بودن گونه های درختی و عظمت و شکوه آنها نیز معمولا در این تقدس بی نقش نبوده است.

علاوه بر آنکه زندگی شگفت درختان عظیم، حیات دوباره، همجواری با اماکن مذهبی و ابنیه دینی را می توان از جمله عوامل ایجاد جایگاه احترام و تقدس برای درختان برمی شمرد، ایستادگی و دوام، زیبایی و راز آلودگی، رمز گونگی و غار بودن، انتقال حکایات، افسانه ها و اسطوره سازی پیرامون آن، قدمگاه ائمه یا بزرگان دینی بودن، تک درختی و نایابی گونه در منطقه، القاء وجود کرامت و البته راه یابی برخی دیدگاه های التقاطی و خرافی از دیگر عوامل مهم در تقدیس درختان است.

اگرچه درخت در مقام توتم در زمان هایی ستایش شده است اما در بررسی خرده فرهنگ های ایرانی در اقصی نقاط کشور در خصوص باورها و آیین هایشان نشان می دهد به رغم برخی تفاوت ها و اندکی افراط و تفریط در هیچ کجا درخت در حکم توتم یا رب النوع به اعتبار خود مورد ستایش نیست

درخت در قرآن کریم
نکته دیگری که حائز اهمیت است جایگاه درخت در قرآن کریم است که بیش از هر چیز می تواند نمایانگر اهمیت این موضوع در فرهنگ ایرانی – اسلامی مردم کشورمان باشد.

کلمه شجر ۲۷ مرتبه در آیات قرآن کریم به کار رفته و علاوه بر آن کلمات و عبارات دیگری نیز در مورد درخت استفاده شده که هر یک بیان کننده یکی از صفات و ویژگی های آن می باشد زیرا درخت برای نیل به کمال رشد، امکان مکانی و زمانی داشته است زیرا شاخه هایش به بیرون و بالا متوجه است کمال آن بسته نیست بلکه باز است. در قرآن کریم وجود درختان به عنوان نشانه الهی مطرح می شود.

شجره طیبه و شجره خبیثه، شجره ملعونه و درختان مادی از انواع درختانی هستند که در قران کریم از آنها نام برده شده است.

انواع درختان مقدس
درختان مقدس را می توان به دو صورت تقسیم بندی کرد. دسته اول شامل درختان قدمگاه، زیارتگاه، تاوی، شفابخش و بیشه های مقدس مانند بیشه مقدس « دوازده امام» در منطقه گهواره شهرستان دالاهو می شود و دسته دوم درختان مقدس را به سه قسم دارمزار، دارمدار و پیردار تقسیم می کند که دارمزار شامل درختان در کنار امام زاده ها و اماکن مقدس می شود که بیشتر این درختان از نوع چنار، سرو، راغداغان و بلوط است.

درختان دارمدار نیز درختانی هستند که برخی عوام به قرائنی برای آنها معجزه و کرامت قائل بوده و بر آنها دخیل می بندند که این نوع درختان تنوع زیادی داشته و شامل انواعی از درختان توت، زیتون، زالزالک، آزار انار، سیب، ارس، بنه، شمشاد و… می شود.

اما درختان پیردار الزاما جنبه تقدس نداشته و به دلیل دیرسالی، کهنسالی مورد احترام قرار می گیرند که سروهای کهنسال ایلام جزو آن دسته هستند.

دلایل ارزشمند بودن درختان مقدس
وحیده بهرامی، مولف کتاب درختان مقدس در اثر خود علاوه بر ارائه مشخصات عمومی این درختان همچون دیرزیست بودن، تنومندی، ارتفاع و سایه گستری، همجواری با اماکن مقدس، آمیخته شدن با باورها، افسانه ها و اساطیر، جذبه رمزینه و نماد داشتن به دلایل ارزشمندی آنها نیز پرداخته است.

بهرامی می نویسد: این درختان آیینه تمام نمای باورها، آیین ها، مناسک و خرده فرهنگ های ایران هستند و به رغم وجود برخی خرافات که در پازل فرهنگ عمومی اجتناب ناپذیر است گردآوری مجموعه باورهای مردمی می توانند زوایای ارزشمندی از فرهنگ ایرانی را کشف کنند.

وی پس از بررسی درختان مقدس از منظر فرهنگی آن را از منظر زیست نیز مورد کاوش قرار داده و اضافه می کند: درختان موقدس عموما ذخایر ژنتیکی ارزشمندی از گونه های مقاوم درختان هستند که در صورت مطالعه موردی این درختان می توان بررسی های ژنتیکی و اکولوژیکی را به انجام رسانده و نتایج ارزشمندی را کسب کرد. برخی از این درختان در تعادل اکوسیستم منطقه نیز موثر بوده و از بین بردن آنها می تواند خساراتی را در تراز طبیعی منطقه ایجاد کند. برخی از درختانه مقدس نیز جزو گونه های نادر در منطقه محسوب شده که جداگانه قابل مطالعه و بررسی هستند.

وی سپس از منظر بوم گردی و صنعت اکوتوریسم به بررسی ارزشمندی درختان مقدس می پردازد و ذکر می کند « وجود ۴۰ درخت کهنسال در ایران که برخی از آنها مانند سرو ابرقو جزو کهن سال ترین درختان جهان محسوب می شوند و نیز وجود باورها و آیین های مردمی به این درختان ظرفیت بسیار بزرگی برای گردشگران داخلی و خارجی و صنعت اکوتوریسم است که تا کنون از آن بهره ای گرفته نشده است.

بررسی پدیده قطع درختان مقدس
در سال های اخیر با پدیده قطع درختان مقدس مواجه شده ایم که عموما بهانه قطع این درختان مبارزه با خرافات بیان می شود، و متاسفانه به جای فرهنگسازی، درختان مظلوم که برخی از آنها قدمت چند هزار ساله دارند آماج اره های برقی قرار می گیرند.

در این باره اخیرا چند تن از مراجع عظام در پاسخ به استفتاء ایسنا قطع این درختان را اکیدا جایز ندانسته اند.