پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- محمد مهدی حاجی پروانه- شبکه‌های مجازی، بار دیگر به کمک چهره‌ها آمدند تا یک جریان اجتماعی را که حدود 10سال از پدید آمدن آن می گذرد، زنده کنند. خانم «مهناز افشار» که این روزها در قامت سخنگوی پویش «بدسرپرست تنهاتر است» نیز فعالیت‌های اجتماعی خود را همزمان با فعالیت‌های سینمایی ادامه می‌دهد، چند روز پیش در صفحه شخصی‌اش در شبکه اجتماعی توئیتر، جمله‌ای را با هشتگ «خبرخوب» به اشتراک گذاشت. جمله‌ای که بلافاصله در شبکه‌های اجتماعی هم داغ شد و مثل همیشه سیل نظرات موافق و مخالف و بازنشر این خبر، آن را به موجی مجازی تبدیل کرد؛ اما شاید کمتر کسی بداند که این طرح، سال‌هاست در سازمان بهزیستی کلید خورده و مسوولان این سازمان، در چند نوبت از بی‌اعتمادی مردم و استقبال کم از این طرح گلایه کرده‌اند.

«#خبر_خوب زنانی که به هر دلیلی مجبور می‌شوند شب در بیرون از خانه بمانند، می توانند با 123 تماس بگیرند تا در خانه‌های امن اسکان داده شوند.» این توئیتی بود که مهناز افشار با عنوان خبر خوب از آن یاد کرده بود. ماجرایی که در واقع بیشتر از آن‌که خبر باشد، یک طرح گرد و خاک گرفته است که در چند نوبت، سازمان بهزیستی تلاش داشته آن را عملی کند؛ اما تاکنون مدیران این سازمان از نتایج این طرح رضایت نداشته‌اند.

خانه‌های امن در انتظار اعتماد زنان

«خانه امن» یا همان Safe House اصطلاحی بین‌المللی است که به محل نگهداری و سرپناه برای افرادی که دچار خشونت‌های خانگی یا مزاحمت‌های خیابانی شده‌اند، در نظر گرفته می‌شود و آنان می‌توانند مدتی محدود را در این سرپناه‌ها بگذرانند.

مدیر کل دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی، دی ماه 93 از تاسیس خانه‌های امن خبرداده و گفته بود: «تاسیس این خانه‌ها می تواند در حمایت و توانمند‌سازی زنان در معرض خشونت تاثیر بسزایی داشته باشد.»

آقای ولی الله نصر با اشاره به اینکه برای فعالیت این خانه‌ها ساز‌‌و‌‌کاری مشخص پیش‌بینی شده است به «باشگاه خبرنگاران» گفته بود: «راهنمای مداخلات تخصصی در خانه‌های امن توسط رئیس سازمان بهزیستی کشور به تمامی بهزیستی‌های سراسر کشور ابلاغ شد.»

نصر این را هم گفته بود: «در بررسی خشونت خانوادگی که در همه جوامع و کشور‌ها به عنوان معضل شناخته شده است، سازمان  بهزیستی این ضرورت را احساس کرد که این شیوه‌نامه را در دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی تدوین کند.»

مدیر کل دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی به اصول 10 ، 21و 29 قانون اساسی کشور و  همچنین ماده لایحه قانونی تشکیل سازمان بهزیستی و  سند چشم‌انداز توسعه 20 ساله کشور هم استناد کرده و بر این اساس گفته بود: «‌برخورد صحیح با افراد در معرض آسیب و آسیب‌دیدگان و فراهم کردن زمینه زندگی سالم از وظایف ماست. این نوع برخورد به استناد آیین‌نامه چتر ایمنی رفاه مصوب هیات وزیران و طبق سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه اقتصادی‌، اجتماعی و فرهنگی مبنی بر تقویت نهاد خانواده و جایگاه زنان در آن، منجر به تاسیس خانه‌های امن توسط سازمان بهزیستی کشور شده است. این خانه‌ها برای زنان خشونت دیده و در معرض خشونت تاسیس شده‌اند.»

 وی گفته بود: «خدمات ارائه شده ممکن است به صورت سرپایی و اقامتی باشد که از آن جمله می‌توان به خدمات تخصصی، مددکاری اجتماعی، روانشناسی، بهداشتی‌، درمانی‌، حقوقی‌، فرهنگی‌، آموزشی و اشتغال اشاره کرد.»

نصر البته درباره سرانجام مراجعان به خانه‌های امن پس از مدت مقرر هم گفته بود: «این افراد بعد از ارزیابی توسط تیم تخصصی به درون خانواده بازخواهند گشت که این امر با نظر تیم کارشناسی و با همکاری مراجع قضائی انجام خواهد شد.»

حدود یک ماه پس از این اظهارنظر، «معاون اجتماعی سازمان بهزیستی» هم در بهمن ماه 93 از فعالیت 18 خانه امن در کشور خبر داد. آقای‌حبیب‌الله مسعودی فرید گفته بود: «هم اکنون 18 خانه امن برای مراقبت از زنان در معرض خشونت، در سطح کشور وجود دارد. زنان در معرض خشونت می توانند با تماس با شماره 123 به خانه‌های امن هدایت شوند. این شماره، راهنما و هدایت‌کننده این افراد است.»

او البته این را هم گفته بود: «در صدد هستیم تعداد خانه‌های امن را در ۳۳ استان کشور افزایش دهیم. زنانی که دچار مشکلات خانوادگی شده‌اند می‌توانند سه ماه در این خانه‌های امن اقامت کنند. تمایل نداریم کودک یا زنی که دچار مشکل است مجددا به خانواده برگردد تا بازهم آزار ببیند. سعی می‌کنیم خانواده‌ها را مکان امنی برای این افراد کنیم تا مشکلشان حل شود. هرچند ما در نهایت به قضات مشاوره می‌دهیم و نمی‌توانیم در این زمینه تصمیم‌گیری کنیم.»

معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه در تلاشیم تا اواسط سال آینده خانه‌های امن را در ۱۵ استان‌ باقی‌مانده راه‌اندازی کنیم، گفته بود: «در استان‌هایی که خانه‌های امن نداریم مراکز مداخله بحران افراد را اسکان می‌دهند. سال گذشته ۱۲۰۰ نفر را در ۱۸ خانه امنی که در کشور داریم پذیرش کردیم و در سال جاری نیز تاکنون ۸۰۰ مراجعه‌کننده به ثبت رسیده‌اند.»

اورژانس اجتماعی قربانی بی اطلاعی مردم

اما از همان ابتدا به نظر می‌رسید راه ارتباطی میان مردم و خانه‌های امن، چندان مورد اعتماد مردم نباشد. آن هم با شماره تماسی سه رقمی با عنوان «اورژانس اجتماعی» که بسیار دیرپا تر از خانه‌های امن بود و قرار بود پل ارتباطی برای رسیدن زنان بی سرپناه یا در معرض آسیب و خشونت به خانه‌های امن باشد.

این را می‌توان در آمار ارائه‌شده توسط مسوولان این سازمان شفاف‌تر مشاهده کرد. آماری که اردیبهشت ماه امسال، خبرگزاری ایرنا از قول «مسعودی فرید» منتشر کرد.

معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه 70 درصد مردم هنوز از خدماتی که اورژانس اجتماعی ارائه می دهد، اطلاع ندارند، گفت: «برنامه آشنایی هرچه بیشتر مردم با شماره تماس 123 را امسال با جدیت و اهتمام بیشتری دنبال می‌کنیم تا همه مردم در سراسر کشور خط تلفن یک، دو، سه را به‌خوبی بشناسند.»

حبیب الله مسعودی فرید اضافه کرد: «کارشناسان حاضر در اورژانس اجتماعی می‌توانند نسبت به شناسایی به موقع موارد خشونت خانگی با تماس‌های مردم یا آسیب‌دیدگان، اقدام کرده و مددکاران کمک‌های لازم را در این زمینه انجام می‌دهند.»

وی گفت: «مراکز اورژانس اجتماعی اکنون به‌ویژه در مراکز استان‌ها با مشکل مجوز استخدام نیروی کاری روبرو هستند، به‌طور مثال در مراکز استان‌ها برای راه‌اندازی اورژانس اجتماعی، مراکزی ایجاد کرده‌ایم اما هنوز مجوز استخدام نیرو نداریم.»

تیرماه امسال هم رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه سالانه بیش از 600 هزار تماس تلفنی با مراکز اورژانس اجتماعی در کل کشور برقرار می‌شود، گفت: «اکثر این تماس‌ها یا مزاحمت است یا تماس‌های اشتباه که به اورژانس اجتماعی مرتبط نیست.»

آقای حسین اسدبیگی  گفت: «از حدود 600 هزار تماسی که با اورژانس اجتماعی گرفته می‌شود، فقط حدود 141 هزار مورد آن با وظایف و فعالیت‌های اورژانس اجتماعی مرتبط است.»

رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درخواست مشاوره و راهنمایی را بیشترین موارد تماس‌هایی دانست که با اورژانس اجتماعی گرفته می‌شود و تاکید کرد: «پس از آن اکثر موارد مربوط به اختلافات خانوادگی است ودر صورتی‌که درخواست مربوط به طلاق باشد، دفتر مداخله در بحران ما به منظور کاهش آمار طلاق پای کار می‌آید.»

به گفته این مسوول، از مجموع تماس‌هایی که با اورژانس اجتماعی گرفته می‌شود، سهم کودک آزاری و همسرآزاری هریک حدود هفت تا هشت درصد و سهم خودکشی حدود یک درصد است.

اسدبیگی بیان کرد: «این در حالی است که مهم‌ترین اهداف مد نظر برای تشکیل اورژانس اجتماعی رسیدگی به موارد کودک‌آزاری، همسرآزاری، خودکشی، خشونت خانوادگی، معلول آزاری و سالمند آزاری، فرار از منزل و... است که سهم بسیار کمی از تماس‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.»

اورژانسی که در راه مانده

اما چرا اورژانس اجتماعی نتوانسته است با وجود سابقه طولانی، موفقیتی در خور در حوزه ساماندهی آسیب‌های اجتماعی از جمله «خانه امن» به‌دست آورد؟

پاسخ این پرسش را می توان از لابه‌لای گفت‌وگویی پیدا کرد که مبدع طرح «اورژانس اجتماعی» در سال 1391 با روزنامه «شرق» داشته است. آقای حسین موسوی چلک در بخشی از این گفت‌وگو درباره آسیب‌شناسی طرح اورژانس اجتماعی گفته بود: «مشکل اورژانس مشکل تغییر مدیریت‌هاست، چرا که مدیران عادت دارند کار خوبی را که مسوول پیشین انجام داده بی‌فایده جلوه دهند. عده‌ای که تا دیروز مخالف اورژانس بودند و امروز مدیریت این بخش را به عهده گرفتند، طبیعی است که مخالف اورژانس باشند و می‌خواهند اورژانس را کمرنگ کنند.»

او با بیان اینکه پزشکان نمی‌توانند متولی حوزه اجتماعی باشند، گفته بود: «کار اجتماعی، مدیر اجتماعی می‌خواهد. آنهایی که دل به تعطیلی اورژانس بستند دل‌شان را خوش نکنند، چرا که آیین‌‌نامه اورژانس به تصویب بالاترین نهاد اجرایی یعنی هیات وزیران رسیده است و امروز اورژانس یک مطالبه اجتماعی است.»

موسوی چلک، مقایسه‌ای جالب از آمار آسیب‌های اجتماعی در ایران و هند را هم این‌طور شرح داده بود: «هندوستان این همه جمعیت دارد اما فقط یک میلیون و ٢٠٠ هزار پرونده قضایی دارد، این در حالی است که در کشور ما مسوولان از آمارهای ٩ میلیونی، ١١ میلیونی، ١٣ میلیونی و ١٦ میلیونی، پرونده قضایی سخن می‌گویند. اگر کمترین رقم اعلام شده یعنی ٩ میلیون پرونده راکه فقط ٢٥٠ هزار پرونده‌اش مربوط به مواد مخدر است بپذیریم، این موضوع نیز نشان از ناکارآمدی رویکرد در زمینه آسیب‌های اجتماعی دارد، چرا که هنوز نگاه به موضوع آسیب‌ها، امنیتی است.»

او گفته بود: «طرح‌های ضربتی زیادی برای برقراری امنیت در جامعه اجرا شده‌اند؛ از برخورد با اراذل گرفته تا مفاسد و خرده فروشان مواد، اما مدیریت و کنترل آسیب‌های اجتماعی با طرح‌های ضربتی و تشکیل پرونده قضایی امکان پذیر نیست؛ چرا که اگر این‌چنین بود باید تعداد پرشمار پرونده‌های قضایی کاهش می‌یافت و این مهم در تعارض با روند افزایشی پرونده‌های قضایی قرار دارد.»

او البته راهکار توفیق بیشتر طرح اورژانس اجتماعی را هم این‌طور شرح داده بود: «در زمینه ارائه آمارهای آسیب‌ها، دونوع نگاه وجود دارد؛ یکی این است: برای اینکه بتوانیم مردم را حساس کنیم باید بخشی از آمار و اطلاعات را بدهیم که نشان دهیم همه چیز امن و امان نیست و ارائه آمار از سوی مراجع رسمی عددسازی‌ها را به حداقل می‌رساند. بخشی از آمارها هم برای مسوولان و سیاستگذاران است تا به تعبیری سیاه‌نمایی نشود و احساس یأس و ناامیدی در جامعه ایجاد نکند؛ اما ارائه ندادن هیچ نوع آمار، تحت هیچ شرایطی قبول نیست. ارائه ندادن آمار فرار از مسوولیت است. باید آمارها به گونه‌ای باشند که واکنش‌های منطقی نسبت به آن واقعیت از طرف مردم و مسوولان ایجاد شود.»

حالا به‌نظر می‌رسد مسوولان سازمان بهزیستی، به دنبال حساسیت‌زایی آسیب‌های اجتماعی برای مردم رفته‌اند تا با کمک چهره‌های شناخته شده، راهی برای خروج اورژانس اجتماعی، از وضعیت فعلی پیدا کنند. طرحی که حالا در آستانه 20 سالگی از مسیر بازیگری سینمایی می‌گذرد تا به قول معاون اجتماعی سازمان بهزیستی، پروژه آشنایی مردم با اورژانس اجتماعی 123 با جدیت بیشتری دنبال شود. حتی با توئیت های مهناز افشار!

همسرآزاری بدسرپرست مهناز افشار خانه امن زنان