گزارش کارشناسی سازمان بسیج حقوق­دانان پیرامون برنامه ششم توسعه

نهم تیرماه سال ۱۳۹۴ سیاست‌های کلی برنامه‌ی پنج‌ساله‌ ششم توسعه به ریاست محترم جمهور ابلاغ شد. دولت محترم لوایح دوگانه خود را تحت عنوان«لایحه تنظیم برخی از احکام برنامه های توسعه کشور» (معروف به لایحه احکام دائمی شامل ۵۰ ماده) و  «لایحه احکام مورد نیاز اجرای برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»(شامل ۳۱ ماده) را تقدیم مجلس کرد که به ترتیب در تاریخ   ۵ / ۸ / ۱۳۹۴ و  ۴ / ۱۱ / ۱۳۹۴  اعلام وصول گردید.

sds (Custom)پس از بررسی­ های اولیه نمایندگان محترم، ایراداتی از جمله عدم ارائه لایحه برنامه و تنها ارائه احکام مورد نیاز برنامه مورد طرح قرار گرفت. اما در این سو دولت محترم خود را موظف به ارائه لایحه برنامه نمی­دانست بنابراین مجلس خود مبادرت به تکمیل هر دو لایحه کرده و مفاد لوایح تقدیمی را مورد تغییر و تحول اساسی قرار داد که در مورد لایحه احکام دائمی، این امر با ایراد شورای محترم نگهبان مواجه شد چرا که ماهیت لایحه تغییر پیدا کرده و تبدیل به طرح شده بود. این لایحه در حال حاضر در مجلس در حال بررسی و رفع نقص می­باشد.

لازم به ذکر است وصف دائمی بودن احکام با توجه به موقت بودن سیاست­های ابلاغی برنامه توسعه (برای ۵ سال ابلاغ می­شود) به لحاظ ماهیت حقوقی و قانونی محل سؤال و تأمل است. در واقع سیاست­های ابلاغی و قوانین مصوب مجلس هر کدام از جهت حقوقی جایگاه مشخصی داشته و نسبت آن­ها با یکدیگر نیز واضح است به این صورت که قوانین مصوب باید در چارچوب سیاست­های ابلاغی تعریف شوند. با این فرض تعریف احکام دائمی در چارچوب سیاست­هایی که خود موقت تلقی می­شود چه نسبتی با سیاست­ها و قانون اجرایی شدن سیاست­ها دارد؟ در واقع می­توان حالتی را در نظر گرفت که برخی از اولویت­هایی که در قالب احکام دائمی مقرر شده است، در سیاست­های ابلاغی بعدی جزء اولویت­های اساسی کشور به شمار نیایند که در این صورت، وجود آن­ها در قانون احکام دائمی بلاوجه می­باشد.

روند تهیه گزارش کارشناسی حاضر:

پژوهشکده راهبردی سازمان بسیج حقوق­دانان از ابتدای تقدیم لایحه احکام مورد نیاز اجرای برنامه، مطالعه و بررسی روند برنامه و مفاد آن را در دستور کار خود قرار داد به نحوی که اسفندماه ۱۳۹۴ راهبرد پژوهشی خود برای سال ۱۳۹۵ را مطالعه الزامات تحقق سیاست­های ابلاغی برنامه ششم توسعه قرار داد.

این پژوهشکده در ۵ حوزه مطابق با ۵ سرفصل سیاست­های ابلاغی تعریف کار کرد. دفاتر تخصصی پژوهشکده عبارتند از: حقوق اقتصادی، حقوق و فرهنگ، حقوقی و قضایی، حقوق و امور اجتماعی، حقوق و امور علم، فناوری و نوآوری.

کارویژه­های این دفاتر ۵گانه رصد آخرین اوضاع و احوال هر حوزه، شناخت مسائل اولویت­دار حوزه مربوطه جهت ارائه به جامعه حقوقی کشور و پژوهش در رابطه با مهم­ترین مساله(مسائل) هر حوزه است.

لازم به ذکر است کارشناسان محترم پژوهشکده راهبردی سازمان بسیج حقوق­دانان دارای تخصص­های حقوق عمومی، حقوق خصوصی، حقوق جزا، حقوق پزشکی، فلسفه حقوق و نیز اقتصاد هستند.

پژوهشکده در راستای ایفای نقش خود در ارتباط با برنامه­ریزی بهینه­ تر برای آینده کشور، اقدام به تولید گزارش حاضر که شامل مطالعه تطبیقی لوایح تقدیمی دولت، اسناد پشتیبان لوایح تقدیمی(بخش اقدامات اساسی مدنظر دولت محترم) و نظرات کمیسیون تلفیق در مورد لایحه احکام مورد نیاز اجرای برنامه با سیاست­های کلی ابلاغی برنامه ششم توسعه نمود.

گزارش حاضر حاصل تعمق دفاتر تخصصی پژوهشکده از اسفندماه ۱۳۹۴ تا به حال بوده و تلاش شده است در آن نگاه علمی چه در نتایج کمی چه در نتایج کیفی مبنا قرار داده شود.

مساله دیگر نحوه مواجهه با اسناد پشتیبان منتشر شده از سوی معاونت محترم برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری است، که از نقطه نظر حقوقی این اسناد به دلیل عدم ارائه به مجلس جهت تبدیل به قانون، نه برای این دولت و نه برای دولت آتی(دولت دوازدهم) الزام­آور نبوده لذا به شمار آوردن آن تنها می­تواند از لحاظ سنجش میزان اشراف دولت محترم به اقدامات مورد نیاز در حوزه­های مختلف کارآیی داشته باشد اما فایده حقوقی و قانونی ویژه­ای بر آن مترتب نبوده و مبنای ارزیابی نهایی برنامه دولت محترم قرار نگرفته هر چند در بخش­های مختلف گزارش مورد اشاره واقع شده است.

نکته دیگر این­که پژوهشکده تنها در حوزه­هایی که در آن دفتر تخصصی و کارشناس دارد اظهار نظر نموده است لذا ۳ حوزه دفاعی-امنیتی، سیاست خارجه و فناوری اطلاعات و ارتباطات در این گزارش مورد اشاره قرار نگرفته است.

مطلب آخر هم اینکه با توجه به:

۱- ایراد شورای محترم نگهبان به مصوبه مجلس محترم در رابطه با دائمی شدن برخی احکام به دلیل تغییرات گسترده در آن؛

و

۲- وجود خلاهای جدی در لایحه تقدیمی جدید دولت محترم و اینکه اصلاح و تکمیل این لایحه مستلزم دخل و تصرف فراوان در آن است؛

نمایندگان محترم در تکمیل لایحه تقدیمی، دچار محدودیت­های جدی خواهند بود که این امر می­تواند منجر به باقی ماندن خلاهای اساسی لایحه شود.

لذا باید به راه حل­هایی از جمله تشکیل کمیته­های تخصصی دولت و مجلس جهت شناسایی و تکمیل نواقص و اعمال آن از سوی دولت محترم در لایحه اندیشید که در نتیجه نه فوت زمان اتفاق بیفتد و نه قانون برنامه دارای ایرادات اساسی باشد. در غیر این صورت و در صورتی که همین لایحه با اصلاحات جزئی مورد تصویب قرار بگیرد، عدم تصویب قانون برنامه لااقل به عنوان لایحه (و نه طرح) ارجحیت دارد.