نفت در سال‌ها گذشته ضربات جبران‌ناپذیری را به اقتصاد وارد کرده است که کاهش وابستگی به نفت در این سال‌ها به دغدغه‌ای مهم در ایران تبدیل‌شده است.

نفت سرمایه ارزشمندی است که این روزها همین سرمایه ضربه سختی را به اقتصاد زده است. رهایی از اقتصاد نفتی نیاز اساس کشور ما در شرایط فعلی است و یکی از الزامات رهبر معظم انقلاب در اقتصاد مقاومتی هم کاهش وابستگی به نفت بوده است. 

ایشان در این خصوص گفته‌اند: کاهش وابستگی به نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است. این وابستگی، میراث شوم صدساله‌ی ماست. ما اگر بتوانیم از همین فرصت که امروز وجود دارد، استفاده کنیم و تلاش کنیم نفت را با فعالیت‌های اقتصادیِ درآمدزای دیگری جایگزین کنیم، بزرگ‌ترین حرکت مهم را در زمینه‌ی اقتصاد انجام داده‌ایم. امروز صنایع دانش‌بنیان ازجمله‌ برنامه‌هایی است که می‌تواند این خلأ را تا میزان زیادی پر کند.

در تمام دولت‌ها درآمدهای سرشار نفتی و رویکرد دولت در خصوص خرج این سرمایه عظیم همیشه از اصلی‌ترین چالش‌های به ‌حساب می‌آمده است. این درآمد همان میزان که موجب ارتقای کشور می‌شود، توان زمین‌گیر کرد اقتصاد را نیز دارد. درآمد نفتی از سرمایه‌ای گران‌بها به دست می‌آید و باید در بخش‌های حساس و مهم کشور با آینده‌نگری سرمایه‌گذاری شود. در زمان وجود زمینه‌ها برای سرمایه‌گذاری عده‌ای از کارشناسان اقتصادی پس‌انداز و ذخیره‌سازی این درآمد برای آینده را منطقی‌ترین و اصولی‌ترین روش می‌دانند. 

توفیق اجباری دولت در کاهش وابستگی به نفت
محمدرضا پور ابراهیمی نماینده مجلس شورای اسلامی در خصوص کاهش وابستگی به نفت در اقتصاد مقاومتی گفت: در موضوع بحث کاهش وابستگی به نفت شاهد یک رویداد بودیم. آن اتفاق هم تحریم‌های ظالمانه بود که با وجود آن‌ها سهم نفت در بودجه کشور از حدود 80 درصد به 40 درصد کاهش پیدا کرد. در راستای اقتصاد مقاومتی در حال حاضر دولت توفیق اجباری دارد. این کاهش هم‌مقداری کم شد و هم قیمتی که از 100 دلار به 40 دلار رسید. این وضعیت خوب نیست اما تمامی نگرانی ما پیرامون زمانی است که تحریم‌ها برداشته شود و با بازگشت قیمت دوباره ما در تله قبلی گرفتار شویم و آن زمان 40 درصد فعلی به 60 درصد و بالاتر برود. این بار دچار چالش در اقتصاد خواهیم شد. 

نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد مجلس شورای اسلامی افزود: تأکید ما بر دولت این است که بودجه سال 1395 را با رویکرد اقتصاد مقاومتی باشد و سهم نفت بیش از 40 درصد تعریف نشود. مصوبه مجلس شورای اسلامی الزام قانونی برای جلوگیری از این چالش است. 

پورابراهیمی با اشاره به نقش صنایع دانش‌بنیان در کاهش وابستگی به نفت گفت: صنایع دانش‌بنیاد در خصوص کاهش وابستگی به نفت اساس‌ترین نقش را ایفا می‌کنند و با رویکرد خلق ثروت از محل دانش یکی از عوامل پیشرفت ما به‌جای نفت خواهد بود. 

وی در پایان خاطرنشان کرد: به ‌جز صنایع دانش‌بنیان ظرفیت‌های دیگری نیز در کاهش وابستگی به نفت وجود دارد، مالیات یکی از این ظرفیت‌ها است که متأسفانه به دلیل وجود نقض در اجرای آن و فقدان برنامه جامع نظام مالیاتی در کشور نتوانسته کمک چندانی به اقتصاد ما داشته باشد. 

پورابراهیمی همچنین درباره کنگره اقتصاد مقاومتی خاطرنشان کرد: اگر در این کنگره با پرداختن به اقتصاد مقاومتی برنامه ای برای اقتصاد غیر وابسته به نفت ارایه شده و به وزارت اقتصاد و مجلس ارایه شود می تواند بسیار مفید واقع شود.

در نهایت نباید فراموش کرد که خروج از وابستگی به نفت امر ساده‌ای نیست و باید با نگاه بلندمدت و ادامه‌دار، برنامه‌هایی که وابستگی به رفت و آمد دولت‌ها ندارند را در اقتصاد کشور تدوین کنیم. 

دولت نیز در این خصوص موظف است که با کوچک‌سازی خود و واگذاری امور اقتصادی به بخش خصوصی و مردم این فرصت را برای کاهش وابستگی به نفت فراهم کند. 

یکی دیگر از برنامه‌ها که مشکل نفتی اقتصاد کشور را درمان می‌کند، انضباط شدید مالی و صرفه‌جویی در هزینه‌های جاری است اما مالیات و صادرات غیرنفتی به‌عنوان دوگزینه کارآمد برای جایگزینی نفت مطرح است که هم از حیث مبلغ و هم پایداری می‌تواند بودجه کشور را متعادل کند.

نباید فراموش کنیم که مشکل اساسی اقتصاد ما با فروش نفت خام است و در صورتی که پالایش انجام شود و صنایع پتروشیمی را صادر کنیم، اقتصادی اصولی خواهیم داشت. در زمان وجود این گونه صنایع الویت صادرات ما باید همین صنایع پتروشیمی باشد. عوامل اقتصادی دیگری نیز وجود دارد که توان جبران کسری درآمد نفتی را دارند. افزایش صادرات غیرنفتی، جذب توریست و ایجاد زمینه های ارزآوری نیروی انسانی و نخبگان به جای فرار مغزها سه راهکار برای جبران کسری درآمد نفتی است.