يادداشتي اختصاصي از حجت الاسلام مهدی مسائلی
چرا تعصب گاهی خوب می‌شود گاهی بد؟!/ راهِ خلاص از تعصب مذموم؛ تقویت روحیه عدالت و حق‌پذیری
هدفِ مقدَّس توجیه‌گر وسیله باطل نشود و علاوه بر حفظ آرمان‌ها و اهداف حق‌جویانه خویش، رفتارهایی نیکو و عادلانه نیز داشته باشیم.
پايگاه خبري تحليلي «پارس»- حجت الاسلام والمسلمين مهدی مسائلی مدرس حوزه علمیه اصفهان در يادداشتي براي «پارس» نوشت:
معمولاً تعصب را این‌گونه معنا می‌کنند که افراد به کسی و یا چیزی وابستگی و محبت شدید داشته باشند و ازاین‌جهت به حمایت و جانبداری احساسی، یک‌طرفه و ناعادلانه از آن بپردازند. در این میان گاهی تعصب بد دانسته می‌شود و گاهی هم خوب! متأسفانه در تعیین مصادیق تعصب خوب و بد نیز تعصب ورزیده می‌شود به این معنا که هنگامی تعصب‌ورزی از ناحیه دیگران باشد آن را بد می‌دانیم و به مذمتش می‌پردازیم، ولی هنگامی‌که تعصب‌ورزی از ناحیه خودمان باشد نام غیرت بر آن گذاشته و آن را می‌ستاییم!
به نظر نگارنده، تعصب خوب و بد را این‌گونه می‌توان تعریف كرد: تعصب خوب هنگامی است که دلبستگی و محبت ما به‌حق و راستی باشد و ملاکِ حمایت و جانبداری از هر کس و یا چیزی را انطباق آن بر حق قرار دهیم. با این رویکرد اگر افراد و گروه‌های منتسب به ما و یا حتی افکار و رفتارهای خود ما، از حق فاصله بگیرند، دست از حمایت و جانبداری از آنها کشیده و بر موضع حق باز می‌گردیم. این‌گونه تعصب به حق موجب می‌شود که حتی در مقابل اهل‌باطل نیز رفتاری حق‌جویانه داشته باشیم و هدفِ مقدَّس توجیه‌گر وسیله باطل نشود و علاوه بر حفظ آرمان‌ها و اهداف حق‌جویانه خویش، رفتارهایی نیکو و عادلانه نیز داشته باشیم.
در مقابلِ این تعصب، تعصب بد و مذمومی قرار دارد که دلبستگی و محبت در آن به چیزی غیر از حق و حقیقت است، البته دراینجا ممکن است آن چیز امر حقی نیز باشد، ولی ملاک حمایت و جانبداری ما از آن، به خاطر نسبت و وابستگی ما به آن است. در واقع این‌گونه تعصب به نوعی خودخواهی بشمار می‌آید. متأسفانه این‌گونه تعصب دامن‌گیر بسیاری از افراد متدین و مذهبی است و آنها را در مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به انحراف رفتاری و فکری می‌کشاند. زیرا این عده گمان می‌کنند همین‌که راه و مسیر آنها برحق است توجیه‌گر طرفداری یک‌طرفه و ناعادلانه آنها می‌باشد. از این جهت متأسفانه بسیاری از افراد مذهبی و دین‌دار یا اصلاً تعصب‌ورزی‌های خویش را نمی‌بینند و یا توجیه‌گر آن هستند.
پس اگر دیده می شود: کسی «باطل را از دوست می‌پزید و حق را از دشمن نه؛ در جانبداری از همفکران به هر وسیله‌ای چنگ می‌زند و در تحقیر ناهمفکران به هر بهانه‌ای می‌آویزد؛ برای خودی‌ها امتیازاتی خیالی برمی‌شمارد و امتیازات بدیهی غیرخودی‌ها را نمی‌بیند؛ تخریب نمودن دیگران را انتقاد می‌بیند و انتقاد‌های دیگران را تخریب؛ افکار خویش را ملاک تقسیم‌بندی "مردم" قرار می‌دهد و آنها را به خودی و غیرخودی تقسیم می‌کند؛ حسن و عیب را با هم نمی‌بیند، بلکه یک‌طرف را سراسر عیب می‌داند؛ می‌پندارد آنچه درست است، هیچ اشکالی ندارد، و آنچه نادرست است، هیچ قوتی ندارد؛ عقاید دیگران را بدبینانه و توطئه‌نگرانه بررسی می‌کند، اما در درستی عقاید خویش ذره‌ای تردید روا نمی‌دارد؛ رقیب را مخالف می‌پندارد و مخالف را دشمن؛ مخالفانش را مشتی سفیه و مغرض و گمراه می‌داند و غده‌های زاید در پیکر جامعه که باید جراحی شوند! برای اختلاف به مشت متوسل می‌شود نه مغز »همة اینها از خصوصیات تعصب منفی و مذموم است که البته در پشت پرده دلسبتگی‌ها گاهی دیده نمی‌شوند!
راهِ خلاص از دست این تعصب مذموم نیز تقویت روحیه‌ی عدالت و حق‌پذیری در افراد است، چنانچه امیرالمؤمنین علی- علیه‌السلام- می‌فرمایند: اعْدِلْ فِي الْعَدُوِّ وَ الصَّدِيق؛(غررالحکم، ص141) یعنی با دوست و دشمن عدالت بورز.
از امام صادق- علیه‌السلام- نیز روایت شده است: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُ الَّذِي إِذَا غَضِبَ لَمْ يُخْرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ وَ إِذَا رَضِيَ لَمْ يُدْخِلْهُ رِضَاهُ فِي بَاطِل؛(اصول کافی، ج2، ص183) یعنی مؤمن کسی است که چون خشم کند، خشمش او را از مسیر حق بیرون نکند. و چون از کسی یا چیزی راضی باشد، رضایتش او را به باطل نکشاند.
همچنین از حضرت عیسی- علیه‌السلام- روایت کرده‌اند که: خُذُوا الْحَقَ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ وَ لَا تَأْخُذُوا الْبَاطِلَ مِنْ أَهْلِ الْحَق؛(بحارالانوار، ج2، ص96)یعنی حق را از اهل باطل بگیرید و باطل را از اهل حق نگیرید.
پس آزاداندیشی و در قید تعصب ناپسند نبودن جز این نیست که انسان فقط در بند حقیقت باشد و آن را از هر چیز بیشتر دوست بدارد.
* حجت الاسلام والمسلمين مهدی مسائلی مدرس حوزه علمیه اصفهان است و آثار و تألیفاتي در زمينه «قمه زنی سنت یا بدعت؟»، «نهم ربیع جهالت‌ها خسارت‌ها»، «پیشوایان شیعه پیشگامان وحدت»، «عزاداری شعار حیات عاشورائی»، «لطیفه‌های اسلامی»، «فرهنگ اصطلاحات طلاب»، «لعن‌های نامقدس» و.. داشته است. وي همچنين برگزیده چهارمین همایش اهل قلم استان اصفهان»، «برگزیده همایش تجلیل از خادمین فرهنگ مکتوب استان اصفهان1386»، «روحانی برگزیده جشنواره حضرت علی اکبر در سال 1387»، «برگزیده جشنواره سراسری علامه حلی در سال1388»، برگزیده دومین جشنواره ملی طلبه جوان موفق ۱۳۹۲» و.. است.
ارسال نظر