به گزارش پارس، به نقل از تسنیم موضوع قاچاق کالا در کشور سالانه موجبات ضرر و زیان چندین میلیارد دلاری به کشور را فراهم می‌آورد؛ از قاچاق موبایل، سیگار، چای و انواع لوازم خانگی به کشور تا قاچاق بنزین و سوخت و دیگر فرآورده‌های نفتی از کشور؛ این موضوع تا جایی به اقتصاد کشور و معیشت مردم گره خورده است که برخی از کارشناسان از دست رفتن سالانه 2 میلیون و 500 هزار فرصت شغلی در کشور و متضرر شدن 12 میلیون و 750 هزار ریالی هر ایرانی در هر سال، تنها گوشه‌ای از مضرات این اقتصاد سیاه و پنهان است که علاوه بر مشکلات اقتصادی، قطعاً معضلات فرهنگی و اجتماعی بسیاری را نیز به دنبال دارد.

با توجه به اهمیت موضوع به سراغ معاون برنامه ریزی اقتصادی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ریاست جمهوری رفتیم تا با تشریح گوشه‌ای از اقدامات این ستاد در جهت کاهش و ریشه‌کن کردن قاچاق در کشور، ریشه‌های به وجود آمدن قاچاق از مناظر اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک و حتی فرهنگی را واکاوی کنیم.

در گفت‌وگو با علیرضا گلستانی، وی با اشاره به عوامل زمینه‌ساز قاچاق در کشور، موضوعاتی همچون ضعف ساختارها، موضوعات فرهنگی، ضعف و کاستی تولیدکنندگان داخلی، عدم نگاه بلندمدت به مساله تولید و حتی ضعف فرهنگی برخی از کارگران را از جمله موضوعات دخیل در امر قاچاق کالا برشمرد و در گفت‌وگویی چالشی، به مسائلی از جمله سازمان‌یافته بودن قاچاق و اسکله‌های نامرئی کشور پرداخت.

متن کامل این گفت‌وگو را در زیر بخوانید:

- آقای گلستانی اگر اجازه بدهید سر اصل موضوع برویم؛ اینکه چرا در یک دهه اخیر روند قاچاق کالا و ارز در کشورمان تا این اندازه صعودی بوده است؟

ستاد مجموعه‌ای متشکل از 24 عضو است که وزاتخانه‌ها و سازمان‌ها و تعدادی از نمایندگان مجلس را شامل می‌شود که عضویت هر سه قوه در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، این ستاد را به ستادی فراقوه‌ای تبدیل کرده است؛ این درحالی است که رئیس ستاد نیز منصوب رئیس جمهور است و این ویژگی‌های قانونی، به ستاد قدرت و قوتی داده که تصمیمات آن ضمانت اجرایی داشته باشد.

آمار قاچاق در کشور از 6 میلیارد دلار در سال 84 به 25 میلیارد دلار در سال 92 رسید

یکی از ابتدایی‌ترین کارهای انجام شده در دوره جدید، بررسی سابقه مبارزه با قاچاق بود؛ در سال 81 و پس از صدور فرمان حضرت آقا، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز شکل می‌گیرد و آقای قالیباف که همزمان فرمانده نیروی انتظامی نیز بودند به عنوان اولین رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز کار منصوب شد؛ در بررسی‌هایی که ما انجام دادیم متوجه شدیم که متاسفانه در سال‌های قبل، روند آمار قاچاق در کشور رو به افزایش بوده است به نحوی که به عنوان مثال حجم قاچاق در کشورمان در سال 84، نزدیک به 6 میلیارد دلار برآورده شده بود و این در حالی است که در سال 87 و بنا به آمار ارائه شده از پروژه‌ای که دانشگاه تربیت مدرس بر مبنای روش‌های نوین آماری انجام شد، آمار قاچاق و اقتصاد پنهان، 19 میلیارد دلار تخمین زده شد. البته این اختلاف و تفاوت از یک سو ناشی از آن بود که آمار سال 84 به دلیل مبتنی نبودن آمار به روش‌های علمی دقیق، چندان با واقعیت تطابق نداشت و از سوی دیگر تغییر و تحولات فضای اقتصادی کشور در آن دوره از جمله تنگ‌تر شدن تحریم‌ها و سخت‌تر شدن ورود کالا به کشور در آن اثر گذار بوده است.

در سال 92 نیز این آمارگیری مجدداً تکرار شد و بر مبنای همان مدل آماری سال 87، میزان قاچاق کالا در کشور 25 میلیارد دلار تخمین زده شد. که از این میزان، 17.2 میلیارد قاچاق ورودی است و مابقی قاچاق خروجی از کشور که در میان کالاهای خروجی، سوخت بیشترین سهم را دارا بوده است.

- خب این آمار قابل توجهی است...

بله. این افزایش حجم قاچاق ما را به سمتی پیش برد که یک پروژه علمی شش ماهه با مشارکت مراکز دانشگاهی تعریف کنیم و در نتیجه موفق شدیم 27 عامل موثر در افزایش قاچاق و میزان نقش آن‌ها را در این پروسه احصا کنیم. نکته قابل توجه آن بود که سهم هریک از این عوامل به هیچ وجه با عوامل دیگر برابر نبود. به عنوان مثال، نوسانات نرخ ارز، نوع تعامل کشورهای همسایه و عوامل دیپلماتیک، کیفیت پایین محصولات تولید داخل و گران بودن واردات رسمی دو عامل ازدیاد قاچاق هستند که در کنار آن‌ها عوامل فرهنگی نیز اثرگذارند.

37 درصد جامعه پوشیدن لباس مارک را در منزلت اجتماعی موثر می‌دانند

- عوامل فرهنگی؟!

جالب است اگر بدانید نظرسنجی‌های انجام گرفته در این خصوص نشان می‌دهد بیش از 37 درصد از افراد جامعه، پوشیدن پوشاک برند را در منزلت اجتماعی و ارتقای این منزلت اجتماعی موثر می‌دانند. این تنها یک مثال از نقش فرهنگ در افزایش قاچاق در موضوع خاص پوشاک است و این موضوع در سایر موارد نیز وجود دارد.

- یعنی با رفع عوامل و موانع فرهنگی، موضوع قاچاق حل می‌شود؟!

همانطور که گفتم 27 عامل مختلف در موضوع قاچاق موثرند و از این رو ما بر اساس آسیب‌شناسی انجام شده، طرح جامعی تدوین کردیم و در ابتدای 93 آن را به دولت ارائه دادیم که پس از احاله به کمیسیون اقتصادی دولت و در بررسی‌های انجام شده در این کمیسیون، ما به این نتیجه رسیدیم که یکی از عوامل عدم موفقیت ما در مبارزه با قاچاق کالا در کشورمان، توجه بیش از اندازه به عملیات‌های مقابله‌ای و اقدامات سخت‌افزاری بوده است در حالی‌که با اصلاح روند و فرایندها می‌توانستیم بسیاری از عوامل زمینه ساز قاچاق در کشور را تحت کنترل قرار دهیم.

به عبارت دیگر و به طور مثال در بحث پوشاک اگر نتوانیم تقاضای داخل، اصلاح قیمت‌ها، تفاوت میان قیمت در هر دو سوی مرز را که به عنوان یکی از انگیزه‌های قاچاق مطرح است کنترل کنیم، با برخورد سخت‌افزاری صرف، تنها توانسته‌ایم چند محموله قاچاق را کشف کنیم که با دستگیری قاچاقچیان، افراد دیگری سریعاً جایگزین او می‌شوند.

- یعنی تمرکز بیشتر بر مسائل پیشگیرانه...

وزارت اطلاعات یکی از دستگاه‌های عضو ستاد است و برنامه‌ای که این وزراتخانه دنبال می‌کند، برخورد با قاچاق‌های کلان است؛ متاسفانه یکی از مشکلات ما در حوزه برخورد، زیاد بودن عملیات‌ها و خُرد بودن این برخوردها است. لذا یکی از نارضایتی‌ها این است که هزاران پرونده تشکیل شده ولی مبالغ بیش از 70 درصد این پرونده‌ها کمتر از 10 میلیون تومان است و به نوعی خرید شخصی مردم است. ما در حال حاضر در برخوردهای سخت‌افزاری در حال حرکت به سمت برخورد با پرونده‌های کلان و مواجهه با دانه درشت‌ها هستیم که پیش زمینه آن انجام اقدامات اطلاعاتی وسیع است. از این رو در کارگروه اطلاعات و عملیات ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز برنامه ریزی منسجمی برای برخورد با دانه‌درشت‌ها انجام داده ایم.

در برنامه‌ریزی‌های جدید 70 درصد برنامه‌ها را بر موضوع پیشگیری متمرکز کرده‌ایم یعنی اگر یکی از عوامل موثر در افزایش قاچاق، گرانی تعرفه‌های واردات و هزینه واردات به کشور است باید اصلاح آن در اولویت کاری ما قرار گیرد. به عنوان مثال در موبایل، تقریباً تولید داخلی نداریم که بخواهیم برای حمایت از آن تعرفه بالایی را بر واردات آن اعمال کنیم لذا تعرفه بالا در موبایل باعث می‌شود واردات رسمی بسیار گران تمام شود.

هر دلار برای واردکننده رسمی موبایل 6500 تومان تمام می‌شود و برای قاچاقچی 3500 تومان

بگذارید مثالی بزنم. در سال 84 تعرفه گمرکی واردات موبایل صفر بوده؛ ارزش افزوده هم از آن نمی‌گرفتیم و طبعاً میزان قاچاق موبایل هم صفر بوده است ولی در سال 85 تعرفه واردات گوشی تلفن همراه به یکباره 60 درصد تعیین می‌شود؛ از این بدتر، دیگر قوانینی است که برای واردات وضع شده‌اند؛ در همین موضوع موبایل، وقتی موبایلی می‌خواهد وارد کشور شود، سازمان تنظیم مقررات ملزم به تست کردن این موبایل وارداتی است، خب تست این گوشی نیازمند 10 روز زمان است؛ از سوی دیگر سازمان استاندارد هم می‌گوید من هم باید تست کنم که این هم 20 روز زمان لازم دارد؛ این در حالی است که سازمان تجارت جهانی در گزارش خود اعلام می‌کند که هر یک روز خواب سرمایه در گمرک، به میزان یک درصد بر هزینه‌های واردات اضافه می‌کند. یعنی وقتی کالایی 20 روز در گمرک معطل می‌شود، به میزان 20 درصد بر هزینه‌های این وارد کننده اضافه می‌کند ولی در مقابل وقتی قاچاقچی یک موبایل را وارد کشور می‌کند، به محض آنکه کالای‌اش به بندر می‌رسد، 24 ساعت بعد می‌تواند جنس‌اش را در تهران بفروشد. لذا این فرایندهای معیوب باعث می‌شود تا ما به خودی خود، جامعه را به سمت قاچاق پیش ببریم. البته بعد از سال 85 و به واسطه فشارهایی که وارد شد،‌ تعرفه واردات موبایل در مراحل مختلف کاهش یافت و امروز به 7 درصد رسیده است ولی با این حال، بنا به گفته گمرک، در حال حاضر، هر دلار برای واردات گوشی تلفن همراه، برای وارد کننده رسمی، معادل 6 هزار و 500 تومان تمام می‌شود در حالی که برای هر قاچاقچی، هر دلار در قاچاق کردن موبایل، تنها 3 هزار و 400 تا 500 تومان تمام می‌شود. این رقم واردات رسمی هم شامل تعرفه واردات است و هم شامل 9.5 درصد ارزش افزوده و هم یک و خرده‌ای درصد هزینه انجام آزمایش‌ها است که تمامی این موارد باعث می‌شود تا واردات رسمی عملاً 17.5 درصد گران‌تر از هزینه قاچاق موبایل شود.

حمایت از تولید به معنای بستن مرزها نیست/ بعد 40 سال از تولید پیکان هنوز جهت برف‌پاک‌کن آن را بومی نکردیم

- خب در کالاهایی که تولید داخل دارند چه کار باید کرد؟ چگونه باید از این تولید داخلی حمایت کرد؟

ما علاوه بر اصلاح فرآیند، موضوع حمایت از تولید را هم مورد توجه قرار داده‌ایم. البته وقتی ما می‌گوییم حمایت از تولید، در ذهن مردم اینگونه تصور می‌شود که حمایت از تولید به معنی بستن مرزها برای ورود کالا و فروش تولید داخلی برای حمایت از تولید کننده داخلی است؛ شما خودتان می‌دانید ما 40 سال پیکان را در کشور تولید کردیم ولی حتی خودروساز ما نیامد جهت برف‌پاکن شیشه را از نمونه انگلیسی که فرمان آن سمت راست بود تغییر دهد؛ در مورد پراید و امثالهم هم وضع به همین منوال است؛ البته این سیاست‌ها به دلیل ورود بسیار سخت خودرو به صورت قاچاق، باعث نشد تا شاهد قاچاق خودرو باشیم ولی این سیاست‌ها در مورد پوشاک، موبایل، مصنوعات طلا و مواردی از این دست چطور؟!

ما باید کمک کنیم تا کیفیت تولیدات و محصولات داخلی ارتقا یابد که در این میان یک بخش، بخش آموزشی است؛ چراکه متاسفانه یک بخشی از مشکلات تولید داخل ما به دلیل عدم آموزش کارگران داخلی است. به عنوان مثال کارگر ایرانی عین جنسی را که کارگر چینی یا ژاپنی در کشورش مونتاژ می‌کند، اینجا سرِهم می‌کند ولی جنس و محصول تولیدی به هیچ وجه شباهتی با جنس و محصول تولیدی در کشور مبدا ندارد. از این رو باید کارگر داخلی را آموزش داد و در جهت ارتقاء انگیزه او گام برداشت.

جنس ایرانی در بازار عراق همرده جنس چینی است

ما به اتاق بازرگانی پیشنهاد دادیم که طوری محصولاتمان را به عراق عرضه کنیم که ترکیه قادر به ورود به عرصه تجارت در عراق نباشد اما چه اتفاقی افتاد؟ تولید کننده داخلی منافع آنی خودش را به منافع دراز مدت و بلند ترجیح داد و جنس بنجل را به عراق فرستادند؛ کار به جایی رسید که امروز در بازار نجف و کربلا، جنس ایرانی را همرده جنس چینی بی‌کیفیت می‌دانند و در معرفی اجناس خوب، می‌گویند: «این اصل ترک است؛ نه ایرانی است نه چینی». خب این نشان می‌دهد که این تاجر یا تولید کننده، نیاز به آموزش دارد نیاز دارد تا فهمش از مسائل اقتصادی و منفعت امروز به سمت و سوی منافع طولانی مدت متوجه شود. متاسفانه در این بخش نیز ما مشکلاتی داریم. لذا ما معتقدیم که حمایت از تولید داخلی یعنی ارتقای کیفیت تولید داخلی نه بستن راه ورود جنس خارجی.

- واقعاً این امکان‌پذیر است؟

چرا نیست. شما نگاه کن. هیچ وقت مردم فرش چینی نمی‌خرند و فرش کاشان و تبریز را ترجیح می‌دهند.

- یعنی می‌شود به روزی امیدوار بود که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، موضوع قاچاق را از ریشه حل کند و این ستاد جمع شود؟

بگذار موضوعی را بگویم تا درک شما نسبت به پدیده قاچاق روشن‌تر و واضح‌تر شود. مگر اجناس اروپایی کیفیت بسیار خوبی ندارند؟ پس چرا در اروپا هم قاچاق کالا وجود دارد؟ من گزارشی داشتم که تعرفه واردات چند برند خاص سیگار در ایالت نیویورک، بیش از ایالت‌های مجاور این ایالت است لذا سیگار از ایالت‌های همسایه به ایالت نیویورک قاچاق می‌شود.

ما در طرح ملی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به دنبال آن هستیم که وضعیت قاچاق را به سمتی پیش ببریم که قاچاق، تنها مختص کالاهای ممنوعه شود؛ آنجا است که باید به سمت برخوردهای سخت‌افزاری پیش برویم. یعنی به جای قاچاق پوشاک، موبایل، کفش و ...، تنها قاچاق کالاهای ممنوعه را داشته باشیم و این موضوع در بسیاری از کشورهای دنیا وجود دارد و ما نیز می‌توانیم به این نقطه برسیم.

گاندی گفت «تا وقتی کفش هندی نپوشم، پابرهنه راه می‌روم»/هند ظرف 10 سال، 250 میلیون نفر را از زیر خط فقر بالا کشید

علاوه بر ارتقای کیفیت تولید داخل برای حمایت از تولیدکنندگان، موضوع فرهنگ نیز یکی از مسائلی است که در حمایت از تولیدکنندگان داخلی نقش موثری دارد؛ البته باید اذعان کرد که کار فرهنگی در این زمینه یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین کارها است؛ چند سال پیش ما به دنبال اجرای یک طرح فرهنگی برای مبارزه با قاچاق کالا در کشور بودیم و در راستای برنامه‌ریزی‌های انجام شده با 25 تن از روسای شبکه‌های رادیویی و معاونت صدای صدا و سیما جلسه‌ای را داشتیم، وقتی من توضیحاتی را راجع به قاچاق کالا دادم تازه متوجه شدم که روسای شبکه‌های رادیویی کشورمان هم با انتقاد از برنامه‌های فرهنگی برای سوق دادن مردم به سمت خرید اجناس داخلی عنوان می‌کردند که چرا می‌خواهید مردم را به سمت خرید اجناس داخلی بکشانید؛ من آنجا بود که متوجه شدم به جای کمک گرفتن از آن‌ها برای توجیه مردم در حمایت از تولیدات داخلی، اول از همه باید این مدیران را توجیه کنم.

گاندی زمانی گفت تا وقتی کفش تولید کشورم را نپوشم، پابرهنه راه خواهم رفت و امروز می‌بینیم هند یکی از بزرگترین صادر کننده‌های نرم‌افزار در دنیا می‌شود و قادر به ساخت هواپیما و جنگنده است؛ این می‌شود هندی که ظرف 10 سال 250 میلیون نفر را از زیر خط فقر بیرون می‌کشد.

متاسفانه ما عرق ملی در مصرف تولید داخلی نداریم؛ این عرق را نداریم که علی‌رغم کیفیت پایین‌تر محصول داخلی از نمونه خارجی، محصول داخلی را برای کار و فعالیت و ارتقا توان کشور مصرف کنیم. چه کسی باید این را جا بیاندازد؟ ما در یک برهه‌ای باید این عرق را جا بیاندازیم.

- بعد از سال 92 هیچ برآوردی از میزان قاچاق در ایران انجام نشد؟

چرا. در حال حاضر قرارداد جدیدی با دانشگاه تربیت‌مدرس منعقد کردیم و قرار است از چند جهت برآورد نهایی از قاچاق تمامی کالاها به غیر از سوخت را انجام دهیم چراکه کارگروه مقابله با سوخت با مسئولیت معاون وزیر نفت و همکاری وزارت اطلاعات، گمرک، نیروی انتظامی و ... کار بسیار خوب و بزرگی را انجام دادند.

نصف سهمیه گازوئیل حمل و نقل، قاچاق می‌شد

- وضعیت قاچاق سوخت در حال حاضر چطور است؟

در این کارگروه به صورت موردی موضوع قاچاق سوخت بررسی شد چراکه باور انجام قاچاق سوخت در کشور با توجه به دولتی بودن تولید و توزیع سوخت سخت است؛ در آسیب‌شناسی انجام شده 4 محل انحراف از شبکه از جمله حمل و نقل، نیروگاه، توزیع به ادوات کشاورزی و توزیع عمومی شناسایی شد. در این میان مشخص شد بیشترین انحراف شبکه از دو محل نیروگاه ها و حمل و نقل است؛ به عنوان نمونه ما حدود 700 هزار کامیون ثبت شده داشتیم ولی آمار بعدی نشان داد که حداقل 100 هزار کامیون، وجود خارجی ندارند و به نوعی از چرخه حمل و نقل خارج شده‌اند؛ پس مشخص بود که بخشی از قاچاق روزانه 20 میلیون لیتری که در سال 92 برآورد شده بود، از این محل انجام می‌شود؛ به دنبال این پالایش‌ها، 6 میلیون کارت سوخت باطل شد و جالب اینجا بود که هیچ کس به ابطال این 6 میلیون کارت سوخت، اعتراض کرد. لذا در حوزه گازوئیل و سوخت سیستم حمل و نقل روزانه 200 میلیون لیتر توزیع روزانه را به 140 میلیون لیتر کاهش دادیم و 120 میلیون لیتر توزیع روزانه گازوئیل را به 100 میلیون لیتر رساندیم؛ این در حالی است که کاهش 20 میلیون لیتر گازوئیل در هر روز، هیچ اعتراضی را به دنبال نداشت؛ امروز هم معتقدیم که از این 100 میلیون لیتر توزیع روزانه، باز هم 40 میلیون لیتر آن اضافه است. یعنی نصف توزیع، اضافه بود.

در حال حاضر طرحی را تدوین کرده‌ایم که تخصیص سوخت، بر مبنای پیمایش انجام می‌شود؛ یعنی ما به کامیون‌داران و رانندگان اتوبوس‌های بین شهری، به میزان کیلومتر مسافت طی شده، سهمیه سوخت می‌دهیم. از این رو اتوبوس‌ها و کامیون‌های غیرفعال، از چرخه توزیع سوخت کنار می‌روند.

البته برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که قطعاً در طول یکی دو سال اخیر، افزایش قاچاق را در کشور نداشتیم و روند رو به رشد قاچاق که در یک دهه اخیر داشتیم مهار شده و در برخی حوزه‌ها از جمله سوخت با روند رو به کاهش روبه‌رو هستیم و کاهش 3 میلیارد دلاری را در این حوزه داشته‌ایم.

- این طرح جدید سوخت از چه زمانی اجرایی می‌شود؟

این طرح از ابتدای مهرماه کلید خورد و قرار است در فازهای مختلف اجرایی شود؛ در فاز اول اجرای این طرح، 15 درصد از سهمیه‌ها را کاهش دادیم و سهمیه باقی مانده را نیز به دو قسمت تقسیم کردیم؛ در وهله اول به محض آنکه رانندگان کارت را در دستگاه قرار دهند از بخش اول سهمیه استفاده می‌کنند و اگر بار دوم کارت بکشند سهمیه دوم نیز فعال می‌شود و بنا داریم تا مهر 95 تمام کامیون‌ها بر اساس پیمایش خود، سهمیه دریافت کنند.

در مجموع و به واسطه اقدامات انجام شده، از بیش از 3 میلیارد دلار قاچاق سوخت و انحراف از شبکه جلوگیری شد؛ البته ناگفته نماند که کاهش قیمت جهانی نفت و کاهش فاصله قیمت سوخت در دنیا با ایران در این موضوع نیز اثر گذار بود.

سالانه حداقل 6 میلیارد نخ سیگار به کشور قاچاق می‌شود

- در حوزه قاچاق ورودی چطور؟

البته در این بخش با نوساناتی در سال اخیر روبه‌رو بودیم چراکه به واسطه برخی اقدامات انجام شده توانستیم واردات رسمی را در برخی از موارد افزایش دهیم و قاچاق کم شده است ولی در سیگار وضع به این شکل نبوده؛ به عنوان مثال در سال 92،‌ 38 میلیارد نخ سیگار در داخل تولید شده است که در سال بعد از آن یعنی 93، این میزان به 28 میلیارد نخ سیگار کاهش یافته است و 10 میلیارد نخ از تولیدات ما کاسته شده است؛ این در حالی است که علی‌رغم افزایش 3.7 میلیارد نخ سیگار وارد شده، می‌توان نتیجه گرفت که حدود 6 میلیارد نخ سیگار نسبت به تقاضای بازار کم داریم که قطعاً با قاچاق سیگار جبران می‌شود.

- در حوزه قاچاق مشروبات وضعیت چگونه است؟

عمده ورود مشروبات الکلی از مرزهای غربی و بخش کمی نیز از جنوب به کشور وارد می‌شود؛ در حوزه غرب کشور کوله‌برانی که اقدام به ورادات کالا می‌کنند عمدتاً تمایلی به وارد کردن اجناس ممنوعه ندارند و ترجیح می‌دهند درآمد خود را از طریق وارد کردن پوشاک، سیگار، برنج و چای و کالاهایی از این دست تامین کنند لذا تمایلی به وارد کردن کالاهای ممنوعه از جمله مشروبات الکلی ندارند. از این رو واردات کالاهای ممنوعه از معابر مرزی کاهش یافته اما این کاهش در حالی اتفاق می‌افتد که کاهش چشمگیری در حوزه مشروبات در کشور نداریم و این مشروبات کاملاً پنهان می‌شوند؛ البته در پاره‌ای موارد که مشروبات الکلی از مبادی رسمی وارد می‌شوند، ورودشان به واسطه خلاف اظهاری و حمل توسط کامیون‌ها و اتوبوس‌ها وارد می‌شود؛ امسال نزدیک به 30 درصد افزایش کشفیات در این حوزه داشته‌ایم. از سوی دیگر باید توجه داشت که بر اساس آمارهای جهانی، ایران پایین‌ترین مصرف مشروبات الکلی در میان تمامی کشورهای اسلامی دارد و به نسبت جمعیت 2 درصد را شامل می‌شود و این نکته حائز اهمیتی است.

فاصله زمانی میان کشف مشروب و تاریخ تولید آن کمتر از 10 روز است/احداث کارخانجات مشروب‌سازی در حاشیه مرز ایران

- اینکه گفته می‌شود کارخانجات تولید مشروب در حاشیه مرزهای ایران احداث شده‌اند و محصولاتشان با هدف ورود به ایران تولید می شود صحت دارد؟

نمی‌توان گفت تمام محصولات تولیدی این کارخانجات وارد ایران می‌شود ولی بدون شک، بخش عمده‌ای از مشروبات تولیدی این کارخانجات وارد ایران می‌شود؛ تحقیقات ما نشان می‌دهد که این کارخانجات در گذشته وجود نداشته‌اند و به تازگی احداث شده‌اند؛ از سوی دیگر ما شاهد هستیم که فاصله زمانی تولید مشروبات این کارخانجات تا زمان کشف آن‌ها در برخی از استان‌های کشور در حدود 10 روز و یا کمتر از آن است.

چقدر از این کشفیات، مشروبات دست‌ساز هستند؟

ما در حوزه مشروبات، موارد تقلبی بسیار داریم؛ یعنی برند، شیشه، قوطی و بسته بندی در پوشش برندهای خارجی انجام می‌شود ولی محتویات آن به صورت دست‌ساز هستند. البته ما در این زمینه مشکلات قانونی نیز داشتیم چراکه میزان جریمه در نظر گرفته شده برای مشروبات خارجی، از مشروبات دست‌ساز داخلی کمتر بود؛ از این رو تولید مشروبات دست‌ساز تقلبی در پوشش مشروبات خارجی عرضه می‌شوند و این به دلیل فرار از جریمه‌های سنگین مشروبات دست‌ساز است.

انبارهای صدا و سیما از ماهواره‌های قاچاق پر شده؛ ضریب نفوذ ماهواره در کشور بیش از 60 درصد است

- تجهیزات ماهواره‌ای چطور؟

آمارها نشان می‌دهد که ورود این تجهیزات به کشور، رشد چندانی نداشته و در سال جاری نیز کشفیات بسیاری در این حوزه اتفاق افتاده است. این کشفیات به اندازه‌ای است که ما را دچار مشکل کرده چراکه طبق قانون، کشفیات تجهیزات ماهواره‌ای باید در اختیار صدا و سیمای جمهوری اسلامی قرار گیرد ولی در حال حاضر صدا و سیما، دست‌هایش را بالا برده و عنوان می‌کند که انبارهایش جای نگهداری این تجهیزات را ندارد و قابل استفاده نیز نیست.

- خب این کشفیات وارد بازار نمی‌شود؟

(با خنده) به هیچ وجه.

- آیا جمع‌آوری ماهواره‌ها توسط ناجا به افزایش رونق به این بازار سیاه و افزایش طمع قاچاقچیان این حوزه دامن نمی‌زند؟

میزان جمع‌آوری ماهواره‌ها از منازل توسط نیروی انتظامی به اندازه‌ای نیست که بتوان با میزان قاچاق ورودی این کالا آن را مقایسه کرد. لذا نمی‌توان گفت که جمع‌آوری ماهواره توسط پلیس به افزایش قاچاق این کالا دامن می‌زند. البته این موضوع چندان به ما مرتبط نیست و بیشتر به حوزه‌های فرهنگی برمی‌گردد چراکه نمی‌توان منکر شد که تقاضا برای استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای وجود دارد؛ به عنوان مثال شما وقتی روی بام آپارتمان‌ها می‌روید تعداد متنابهی آنتن‌های ماهواره می‌بینید؛ در سال 86 آماری ارائه شد که حاکی از ارتباط مستقیم 40 درصدی با شبکه‌های ماهواره‌ای بود و 20 درصد دیگر به طور غیرمستقیم از برنامه‌های ماهواره‌ای استفاده می‌کنند و از این رو عنوان می‌کردند که ضریب نفوذ ماهواره‌ها در کشور 60 درصد است. البته در سال‌های اخیر این ضریب قطعاً افزایش یافته است؛ لذا اینکه نفوذ ماهواره در کشور چقدر است و چرا استفاده می‌شود خیلی در حوزه ما ارتباط ندارد و باید مسئولان و متولیان فرهنگی نسبت به این موضوع اظهار نظر کنند.

DISH وارد می‌کنند و بشقاب خارج...

- مسئولان اعلام کرده‌اند که یکی از روش‌های ورود کالاهای قاچاق به کشور، قاچاق در پوشش ترانزیت است...

یکی از عوامل موثر در موضوع قاچاق، قاچاق در پوشش ترانزیت است. یعنی طرف به اسم ترکمنستان، عراق و سایر کشورها محموله‌ای را از بندر شهید رجایی وارد کشور می‌کند ولی محموله در تهران تخلیه می‌شود. البته این طرح جدید گمرک در حال اجرا است و از طریق آن بسیاری از محموله‌های قاچاق ترانزیتی شناسایی و کشف شده است. به عنوان مثال در چند هفته گذشته با بهره‌گیری از همین طرح گمرک موفق به کشف یک محموله 15 میلیارد تومانی لوازم خانگی یک برند بسیار معروف اسپانیایی شدیم که از مرز بازرگان به قصد کشور عراق وارد کشور شده ولی در شورآباد تهران تخلیه شده بود.

در این طرح با بهره‌گیری از پایش خودروهای ترانزیتی با استفاده از پَته الکترونیکی، این امکان را ایجاد کرده‌ایم که دستگاه‌های کنترلی مثل پلیس راهور ناجا قادر باشند تا به صورت آنلاین، تردد این خودروهای ترانزیتی را کنترل کند؛ همچنین در این طرح بارنامه نیز در این پته‌های الکترونیکی جا داده شده و اطلاعات مربوط به بار خودرو، در آن ثبت شده است. علاوه بر آن در طرح مشابه دیگری که با GPS اجرا می‌شود زمان ورود و خروج خودروهای ترانزیتی از کشور و مسیر تردد آن‌ها کنترل می‌شود ولی هنوز اشکالی که در فساد اداری اتفاق می‌افتد، پابرجاست؛ یعنی کامیون خالی از مرز خارج می‌شود ولی با عنوان کامیون ترانزیتی پُر، مهر خورده و از کشور خارج می‌شود.

در پرونده جالبی، در بارنامه وارداتی یک محموله‌ ترانزیتی که شامل تجهیزات ماهواره‌ای بود، کلمه DISH اظهار و ثبت شده بود؛ پس از ورود این محموله به کشور، تجهیزات ماهواره‌ای در تهران تخلیه می‌شود و به جای آن، «بشقاب» بارگیری شده و محموله روانه مرز می‌شود؛ در هنگام خروج از کشور هم قاچاقچیان با سوءاستفاده از مشابهت معنای کلمه DISH، که به زبان انگلیسی معنای بشقاب را می‌دهد، از مرز خارج می‌شوند؛ لذا به قول معروف از این کلک مرغابی‌ها هم کم نیست.

غلط است اگر فکر کنیم مردم و مرزنشین‌ها قاچاق می‌کنند؛ قاچاق کاملاً سازمان‌یافته است

- آقای گلستانی تا چه میزان می‌توان دست‌های قدرتمند پشت پرده و سازمان یافته را در موضوع قاچاق در کشور موثر دانست؟

من نمی‌دانم پاسخ به این سوال تا چه اندازه دردسر ساز خواهد شد ولی قطعاً ورود کالای قاچاق به کشور، کاملاً به صورت سازمان‌یافته انجام می‌شود و این کاملاً غلط است که مردم عادی، اقدام به وارد کردن کالای قاچاق می‌کنند یا مرزنشینان برای فرار از فقر، دست به قاچاق می‌زنند؛ بگذارید یکی از کوچکترین مسائل را مثال بزنم تا موضوع برای شما روشن شود؛ شما وقتی لب مرز بروید به وضوح این مساله را درک می‌کنید؛ به طور مثال یک کانتینر حاوی چای از یکی از مرزهای کشور به قصد ترانزیت وارد کشور شده و به مقصد اقلیم کردستان از مرز خارج می‌شود؛ وقتی این محموله وارد خاک اقلیم کردستان می‌شود، به فاصله 100 متری از مرز ایران، محموله تخلیه می‌شود و درست از فردای آن روز، تیم او وارد ماجرا می‌شوند و کوله‌بران مرزنشینی که کارت مرزنشین دارند را مامور می‌کنند تا این محموله چند تنی را در غالب کیسه‌های 50 یا 100 کیلویی، دوباره به کشور وارد کنند؛ جالب اینجا است که این اتفاق در روز روشن می‌افتد و بار همان کانتینری که از مرز خارج شده بود، به صورت کوله‌بری به کشور وارد می‌شود و دوباره بارگیری شده و به داخل ایران می‌آید. اینجا است که تازه وقتی سرنخ ماجرا را می‌گیریم، متوجه می‌شویم که سود اصلی نه توی جیب کوله‌برها می‌رود و نه راننده تریلی؛ توی جیب کسی می‌رود که کل این ماجرا را سازمان‌دهی کرده.

البته این موضوع در قاچاق لوازم خانگی، ... و حتی طلا نیز وجود دارد.

وقتی می‌گوییم مرز را ببندیم صدای مسئولان محلی درمی‌آید؛ مرزنشین‌ها را باربر می‌خواهند نه صادر کننده

- این سازمان‌یافتگی ناشی از فساد اداری هم هست؟

قطعاً فساد اداری هم در این سازمان‌یافتگی و موضوع قاچاق دخالت دارد؛ اما این مواردی که من عنوان کردم به هیچ وجه غیرقانونی انجام نمی‌شود بلکه توسط قاچاقچیان اصلی به صورت سازمان یافته و با سوءاستفاده از قوانین انجام می‌شود؛ لذا ما به هیچ وجه هیچ برخوردی را هم نمی‌توانیم انجام بدهیم؛ در مقابل وقتی عنوان می‌کنیم که مرز را ببندیم، صدای مسئولین محلی، نمایندگان مجلس و بسیاری دیگر درمی‌آید؛ در حالی که ما می‌گوییم مرز نشینی فرصت است و باید از این فرصت برای ارتقای سطح زندگی مردم مرزنشین و ارتقای کشور استفاده کرد؛ این درست نیست که مردم مرزنشین را به کوله‌بری و باربری که آن هم در جهت تضعیف اقتصاد کشور است، سوق دهیم.

- خب کار دیگری می شود برای مرزنشینان انجام داد؟

بله؛ شما مرز میرجاوه در استان سیستان و بلوچستان را بروید و ببینید. من به یکی از کوله‌بران گفتم شما از داخل چه چیزی می‌توانید ببرید تا نیاز مردم آنجا را هم تامین کند، جالب است؛ او گفت از کبریت تا کامپیوتر؛ از دمپایی تا سیمان؛ یعنی بازار کشورهای همسایه به تمام اجناسی که ما در داخل تولید می‌کنیم نیاز دارد؛ حالا ما چرا مرزنشینان را کوله‌برهایی بدانیم که جنس قاچاق به کشور وارد می‌کنند؛ چرا برنامه‌ریزی برای صادرات از طریق مرزنشینان انجام نمی‌دهیم؟ یعنی صادرات راحت‌تر از دمپایی، کبریت، چیپس و پفک، می‌شود؟ چرا هیچ مسئول محلی و استانی نمی‌آید برای مرزنشین‌ها یک کارگاه تولیدی احداث کند که کبریت و بیسکویت و نوشابه و چیپس و پفک تولید کند تا به پاکستان و افغانستان صادر شود؟ ما الان 20 میلیون جمعیت در بلوچستان پاکستان داریم و این در حالی است که جاده‌های مواصلاتی این بخش تا مرکز پاکستان به قدری ناامن است که جنس از مرکز این کشور به این خطه نمی‌تواند وارد شود. خب در این شرایط و با وجود بازار 20 میلیونی در این بخش که کاملا هم محتاج محصولات ما هستند، چرا ما این فرصت صادرات و درآمدزایی را برای مرزنشین‌های خودمان درست نکنیم؟ الان بندر گوادر در پاکستان ساخته شده ولی به دلیل راه‌های ناامن آن، خواستار استفاده از بندر چابهار ما هستند.