با برکت ترین غذای کودک/ ترکیب های این مایه شگفت آور چیست؟

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- رمضانی- تغذیه با شیر مادر آن قدر اهمیت دارد که خداوند متعال در قرآن کریم درباره شیر مادر می فرماید: «مادران، فرزندان را دو سال تمام شیر می دهند. این حکم برای کسی است که بخواهد دوران شیر خوارگی را تکمیل کند ... نه مادر حق ضرر زدن به کودک را دارد و نه پدر...».    (سوره بقره آیه 233 )

در روایات هم به طور گسترده این مسأله مورد اهتمام قرار گرفته است.

روایاتی است که در آن ها به خیر و برکت و فایده شیر مادر برای نوزاد تصریح شده است، مانند آن که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرموده است: «هیچ شیری برای تغذیه کودک با برکت تر از شیر مادر نیست». (بحارالانوار ج 100 ص 323)

هم چنین امیر المؤمنین (ع) تغذیه با شیر مادر را مورد تأکید قرارداده و فرموده است: هیچ شیری برای تغذیه کودک با برکت تر از شیر مادر نیست. (وسائل الشیعه ج 21 ص 452)

مادر شدن، یکی از عنوان‌هایی است که به محض تولد کودک به هر زن داده می‌شود و این عنوان مادام‌العمر و همیشگی است .

یکی از اساسی ترین وظایف تعریف شده، تغذیه کودک با شیر مادر است. از طرفی یکی از موضوعات بسیار مهمی که یک مادر باید از آن آگاهی کامل داشته باشد، تغذیه است. زیرا تغذیه مادر، روی تغذیه فرزند او چه در دوران جنینی و چه زمانی که فرزند وی به دنیا می‌آید، تأثیر مهمی دارد. بیشتر مادران از کم بودن شیر خود شکایت می کنند و این امر یک مسأله جدی است، زیرا نوزاد به ویژه در چند ماه اول زندگی به شیر مادر، نیاز مبرمی دارد و از طرفی میزان تولید شیر مادر با آنچه وی در طول روز می‌خورد و می‌نوشد ارتباط مستقیمی دارد.

به مناسبت روز جهانی شیر مادر به سراغ ابعاد این موضوع رفتیم:

نتایج مطلوب تغذیه نوزاد با شیر مادر

شیر مادر دارای حداقل 100 ماده است که در شیرخشک یافت نمی شود.

شیر مادر باعث تقویت عملکرد ریه های نوزاد می شود و از مشکلات تنفسی و تنگی نفس جلوگیری می کند.

شیر مادر از نوزاد در برابر پنومونی (ذات الریه)، مسمومیت غذایی، برونشیت، عفونت های میکروبی، آنفلوآنزا، عفونت گوش، حساسیت، جوش، اسهال و سرخجه محافظت می کند.

مکیدن سینه مادر به رشد فک نوزاد کمک می کند و کودکی که دارای فک محکمی باشد، دندان های سالمی خواهد داشت.

کودکانی که از شیر مادر خورده اند، تا 15 سالگی کمتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع یک، بیماری ام اس، بیماری قلبی و سرطان قرار می گیرند.

همچنین شیرمادر خطر سندروم مرگ ناگهانی نوزاد را کم می کند.

شیرمادر از بسیاری از بیماری ها و مشکلات دوران بزرگسالی نیز جلوگیری می کند. این مشکلات و بیماری ها عبارت است از: چاقی و اضافه وزن، افزایش فشار خون، افزایش کلسترول خون، اگزما، دیابت، آسم و لوسمی (سرطان خون).

نوزادان نارسی که شیر مادر می خورند، بهتر رشد می کنند و ضریب هوشی بالاتری نسبت به نوزادان نارسی دارند که شیر خشک می خورند.

تفاوت شیرمادر با شیر خشک

پروتئین و چربی شیر مادر بهتر از شیر خشک هضم می شود.

ترکیبات شیر خشک تا اندازه ای شبیه ترکیبات شیر مادر است، اما مقدار مواد مغذی آن برای همه نوزادان یکسان است. در حالی که شیر هر مادری متناسب با نوزاد خودش است.

نوزادانی که با شیشه شیر تغذیه می شوند، بیشتر از دیگر کودکان دچار اسهال می شوند.

نتایج تحقیقاتی که به تازگی انجام شده است، نشان می دهد کودکانی که از شیر مادر استفاده می کنند، در دوران کودکی دچار اضافه وزن نمی شوند. در حالی که نوزادی که شیر خشک می خورد 20 تا 30 درصد احتمال اضافه وزن خواهد داشت.

نوزادانی که در 3 ماه اول زندگی از شیر مادر استفاده می کنند، 34 درصد کمتر در معرض خطر ابتلا به دیابت وابسته به انسولین خواهند بود.

خواص شیرمادر

در اولین روز تولد، کلستروم ( colostrum) که مایعی زرد رنگ و غنی از آنتی بادی است، از سینه مادر خارج می شود. این مایع، سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت و از او در مقابل بیماری ها محافظت می کند.

هنگامی که نوزاد سینه مادر را می مکد، در ابتدا، شیر آبکی و شیرین است. بعد از مقداری مک زدن، شیر چرب تر و سفت می شود و احتیاجات نوزاد را برای رشد تامین می کند.

شیر مادر بر اساس تغییرات آب و هوا تغییر می کند، مثلا در هوای گرم، نوزاد احتیاجی به آب ندارد، زیرا ترکیب شیر مادر تغییر می کند.

شیر مادر دارای مواد مغذی، آنتی بادی، هورمون، آنتی اکسیدان و دیگر موادی است که نوزاد به آن نیاز دارد.

شیر مادر از مواد مغذی موجود در خون و ذخیره غذایی بدن مادر تامین می شود.

یک مادر سالم روزانه 644 تا 756 گرم شیر تولید می کند. برای تولید این مقدار شیر، 500 کالری انرژی لازم است.

شیر مادر دارای 330 میلی گرم کلسیم در هر لیتر است.

ترکیب شگفت آور شیر مادر

شیر مادر یکی از کامل ترین مواد غذایی برای هر کودکی است که توصیه می شود تا ۲ سالگی به کودک داده شود. اما ترکیب های این مایه شگفت آور چیست؟

در واقع ترکیب شیر مادر کاملاً مشخص نیست و این ماده پیچیده به مرور زمان تغییر پیدا می کند. به نقل از سایت «Parenting»، ترکیب های شناخته شده در شیر مادر که در شیر خشک موجود نیست شامل هورمون ها، آنزیم ها، فاکتورهای رشد و موادی است که با عفونت مقابله و به رشد سیستم ایمنی بدن کودک کمک می کند. اما ترکیب آن:

پروتئین که باعث رشد می شود: 

یک ترکیب مهم شیر مادر پروتئین است. ۲ نوع پروتئین در شیر مادر یافت می شود، پروتئین وی (آب پنیر) و پروتئین کازئین. این دو موادی است که شرکت های تولیدکننده شیر خشک، سعی می کنند تولید کنند. اما هضم شیر مادر برای کودکان آسان تر است. هرچه میزان کازئین موجود در شیر خشک بیشتر باشد، هضم آن برای کودک سخت تر می شود. ۶۰ تا ۸۰ درصد شیر مادر را پروتئین وی تشکیل می دهد.

لاکتوفرین (Lactoferrin): 

این پروتئین برای دستگاه گوارش کودک عالی است و مانع از رشد باکتری و قارچ می شود. باکتری و قارچ می تواند عفونت و مشکلات فیزیکی در کودک ایجاد کند. در شیر خشک به میزان خیلی اندکی، لاکتوفرین موجود است.

لیزوزیم (Lysozyme): 

نوعی آنزیم ضد میکروبی است که در شیر مادر و نه شیر خشک یافت می شود. این ماده تأثیر مهمی روی باکتری های سیستم گوارش دارد. جالب است بدانید میزان لیزوزیم در شیر مادر به آنچه مادر می خورد بستگی ندارد، احتمالاً به دلیل این که برای سلامت مادر خیلی مهم است. میزان لیزوزیم در شیر خشک اندک یا صفر است.

بیفیدوس (bifidus): 

این ماده موجود در شیر مادر، در رشد لاکتوبا سیلاسیا (Lackobacillaceae) موثر است؛ این باکتری مفید از کودک در برابر باکتری و انگل محافظت می کند. در واقع، فرق زیادی بین باکتری موجود در روده نوزادانی که شیر مادر خورده اند و آن هایی که شیر خشک خورده اند، وجود دارد. بدن نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند ۱۰ برابر بیشتر از دیگر نوزادان، لاکتوباسیلاسیا دارد.

چربی برای رشد مغز: 

چربی های مفید در شیر مادر، به طور عمده چربی های امگا ۳ مانند DHA و AA است. این چربی ها به عملکرد مغز کودک و عملکرد سیستم ایمنی بدن وی کمک می کند و در جذب ویتامین های محلول در چربی موثر است. چربی های موجود در شیر خشک به طور کامل توسط بدن کودک هضم نمی شود؛ از طرفی شیر خشک حاوی DHA نیست. میزان چربی در شیر اولیه (حدود ۷ روز اول پس از زایمان) تقریباً ۴ درصد یا کمی کمتر است و به تغذیه مادر ارتباط دارد.

کارنی تین: 

اگرچه این ماده در هر ۲ نوع شیر موجود است، اما کارنی تین موجود در شیر مادر راحت تر جذب بدن نوزاد می شود. کودکانی که با شیر مادر تغذیه شده اند به طور چشمگیری کارنی تین بیشتری دریافت می کنند تا کودکانی که با شیر خشک تغذیه شده اند. کارنی تین برای استفاده از اسیدهای چربی به عنوان منبع انرژی لازم است.

«ایمونوگلوبولین» برای محافظت از بیماری: 

شیر مادر غنی از این ماده است. اگرچه شیر خشک هم حاوی این ماده است اما نوع آن متفاوت است. یک نوع ایمونوگلوبولین از گلو، بینی، گوش و سیستم گوارشی محافظت می کند. آغوز، شیر غلیظ تری که مادر در روزهای اول تولید می کند، سرشار از ایمونوگلوبولین ترشحی است.

لاکتوز برای رشد: 

این کربوهیدرات مهم در شیر مادر وجود دارد و میزان باکتری های ناسالم موجود در معده را کاهش می دهد و میزان جذب کلسیم، فسفر و منیزیم را افزایش می دهد.

گلبول های سفید با عفونت ها مقابله می کند: 

لکوسیت (Leukocytes)، گلبول های سفیدی است که تنها در شیر مادر و نه شیر خشک یافت می شود و با عفونت مقابله می کند. این آنتی بادی، آنزیم ها و هورمون هایی است که شیر مادر را به یک ماده غذایی ایده آل تبدیل کرده است. این مواد را نمی توان به شیر خشک اضافه کرد.

ویتامین ها و مواد کانی: 

میزان ویتامین های شیر مادر به ویتامین هایی که مادر دریافت می کند وابسته است. به همین علت مصرف ویتامین کافی برای مادر مهم است. زیرا باید آن را با نوزاد خود تقسیم کند. ویتامین ها و مواد کانی موجود در شیر مادر از جمله آهن راحت تر جذب بدن کودک می شود. بدن کودک تنها ۵ تا ۱۰ درصد آهن موجود در شیر خشک را جذب می کند در حالی که با مصرف شیر مادر ۵۰ تا ۷۵ درصد آهن جذب می شود.

تغییرات در شیر مادر با رشد کودک: 

جالب ترین نکته در خصوص شیر مادر این است که با رشد کودک ترکیب های آن نیز تغییر می کند تا تمامی نیازهای کودک تامین شود.

اهمیت آغوز:

شیر اولیه، غلیظ تر، زردتر و چسبناک تر است. از آن جا که نوزاد در روزهای اول کم خوراک است، تنها یک قاشق چای خوری این شیر یک وعده غذایی به حساب می آید. از آن جا که چربی شیر در انتهای شیردهی است، مهم است که نوزاد قبل از تغذیه از سینه دیگر، شیر یک سینه را کاملاً بمکد.

مزایای شیر دهی برای مادر

در سایت انجمن تغذیه با شیر مادر آمده است که، روند جمع شدن رحم پس از زایمان ، با شروع اولین شیردهی آغاز می شود و برگشت رحم به اندازه طبیعی در مادرانی که نوزادشان را با شیرخود تغذیه می کنند ، سریع تر است.

تغذیه انحصاری و مکرر شیرخوار با شیرمادر در طول شب و روز، موجب می شود که عادت ماهیانه مادر دیرتر شروع شود که این امر خود باعث کاهش از دست رفتن خون و در نهایت مانع از کم خونی مادر می شود. همچنین امکان تخمک گذاری مادر به تعویق می افتد که این امر احتمال حاملگی های زودهنگام را کاهش می دهد.

تماس پوست مادر با پوست شیرخوار بلافاصله پس از تولد و شروع تغذیه با شیرمادر از همان ساعت اول زندگی و ادامه تغذیه با شیرمادر و تماس های مکرر کودک با بدن مادر در جریان شیردهی، موجب احساس آرامش و تحکیم پیوند عاطفی بین مادر و شیرخوار می شود .

مادرانی که خود فرزندشان را شیر می دهند به دلیل ترشح هورمون اکسی توسین ( هورمون عشق ) ، از امنیت خاطر و شادابی بیشتری برخوردارند وکمتر افسرده می شوند.از طرف دیگر چون از چربی ذخیره شده دوران بارداری، برای تولید شیر استفاده می شود، زودتر وزن اضافی خود را از دست می دهند و اندامشان نیز به همین دلیل سریع تر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر می گردد. (برای تولید شیر ، مادر روزانه 500 کیلوکالری انرژی مصرف می کند این مقدار از دست دادن انرژی ، معادل نیم ساعت پیاده روی در سربالایی یا حداقل 30 بار رفت و برگشت در یک استخر است)

احتمال ابتلا به سرطان سینه و تخمدان، سرطان دهانه رحم ، شکستگی لگن و پوکی استخوان در سنین بالاتر، دیابت ، آرتریت روماتوئید و عود یا تشدید بیماری مولتیپل اسکلروزیس (M.S) ، چاقی یا افزایش چربی خون در مادرانی که خود به فرزندشان شیر می دهند، بسیار کمتر است. با افزایش طول مدت شیردهی نیز این آثار مفید برای مادر بیشتر می شود به طوری که برای هر سال شیردادن ،خطر سرطان سینه 4.3 درصد کاهش می یابد و کاهش خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید برای یک سال شیردهی20درصد و برای دو سال شیردهی50درصد ذکر شده است .

موارد مطلق یا نسبی منع شیردهی

دکتر ناهید عزالدین زنجانی، مدیرعامل انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر، به موارد ممنوعیت تغذیه با شیر مادر اشاره می کند :

عفونت ها

انتقال میکرو ارگانیسم ها از طریق شیرمادر به شیرخوار در برخی اوقات اتفاق می افتد و درجه خطر برای شیرخوار متفاوت است.

در آمریکا مادران مبتلا به HIV و ویروس (2-1) HTLV نباید به نوزاد شیر بدهند چون خطر انتقال ویروس از طریق شیرمادر به شیرخوار وجود دارد.مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) هم می گوید ، حتی مادرانی که داروی آنتی ویروس مصرف می کنند نباید شیر بدهند . در کشورهای درحال توسعه که علل عمده مرگ و میر شیرخواران بیماری های عفونی و سوء تغذیه است، باید خطر شیرندادن بر سلامت شیرخوار با خطر ابتلای او به HIV سنجیده شود.در سال 2010 سازمان جهانی بهداشت توصیه های خود را درباره شیردهی توسط مادران HIV مثبت به روز رسانی کرد. صاحب نظران در امر سلامت معتقدند که با این دسته از مادران باید مشاوره انجام شود که یا در حین شیردهی از داروی ضد رتروویروس استفاده کنند یا به شیرخوار خود شیر ندهند. حتی اگر هم این داروها در دسترس نباشد باید خانم ها به تغذیه انحصاری کودک با شیرمادر به مدت 6 ماه و تداوم آن تشویق شوند ، مگر اینکه عوامل اجتماعی و محیطی انتخاب جایگزین برای شیر مادر ، مناسب باشد.

سل ریوی

به علت نگرانی از سرایت سل از طریق تماس نزدیک با مادر ، زنانی که سل فعال ریوی دارند تا دو هفته پس از شروع درمان آنتی بیوتیکی مؤثر ، نباید خودشان به بچه شیر بدهند ولی چون باسیل سل وارد شیر مادر نمی شود تغذیه شیرخوار با شیر دوشیده شده مادر منعی ندارد. پس از دو هفته اگر پزشک تشخیص داد که مادر ، بیمار نیست اومی تواند مستقیما" از سینه خود به شیرخوار ، شیر بدهد.

آبله مرغان

اگر مادر 5 روز قبل تا 2 روز بعد از زایمان به این بیماری مبتلا شود ، باید به نوزاد VZIG (ایمونوگلوبولین واریسلا زوستر) تزریق شود. می توان به مادری که از نظر مواجهه با این بیماری در معرض خطربالایی قرار دارد واکسن تزریق کرد .

ویروس تبخال

مادران مبتلا به تبخال سینه نباید از سینه مبتلا شیر بدهند و باید ضایعه را بپوشانند تا شیرخوار با آن تماس نداشته باشد. مادران مبتلا به تبخال ژنیتال ، با رعایت موازین بهداشتی و شست و شوی دست ها می توانند شیر بدهند .

ویروس سایتومگال

این ویروس ممکن است در شیر مادر پیدا شود. درشیرخوار سالم ، بیماری علامت دار CMV که از طریق شیر مادر منتقل شده باشد ، شایع نیست .

هپاتیت B

شیرخوار متولد شده از مادر HBsAg مثبت ( مادری که به ویروس هپاتیت B آلوده شده و سیستم ایمنی او نسبت به آن واکنش نشان داده است) باید واکسن و ایمونوگلوبولین دریافت کند. برخی معتقدند نیازی به تأخیردرشروع شیردهی به منظور ایمن سازی شیرخوار نیست ، چرا که شیردادن ، حتی قبل از این که واکسن آن در دسترس باشد ، ممنوعیتی نداشته است .

هپاتیت C

گرچه ویروس هپاتیت C و آنتی بادی آن در شیر انسان یافت شده است ولی گزارشی از انتقال ویروس از طریق شیر مادر ارائه نشده است، بنابراین ابتلای مادر به هپاتیت C ممنوعیتی برای شیردهی محسوب نمی شود.

آنفلوآنزای خوکی ( H1N1)